جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن سینا (370 ــ 428) در این خطبهٴ كوتاه، فشردهٴ دیدگاه فلسفی خود را در باب ذات اقدس خدای متعال، امكان ناپذیری اطلاق مقولات بر او، صفات او، اركان نظام هستی، ترتیب موجودات، حكمت خلقت، جایگاه انسان و فیض و هدایت الهی بیان كرده است.

سید قطب الدین محمد نیریزی شیرازی از عرفای متأخر از صدرالمتألهین است. از وی آثاری در عرفان وحکمت و همچنین علوم مدرسی باقی مانده است که اغلب به نظم عربی هستند؛ در این کتب وی متعرض مسائل مهمی از حکمت الهی می شود، همچون عدم اشتراک لفظی ومعنوی وجود، رابطه بین حادث و قدیم، وجود ظلی ماسوا، عدم تشکیک در حقیقت وجود، تشکیک در مظاهر و مجالی، عینیت صفات حق با ذات، وحدت حقیقیه واجب و نفی وحدت عددی از ساحت حق و همچنین ایراداتی به بخش تصورات منطق نیز وارد می کند. و به این مباحث مبتنی بر احادیثی که در کتب معتبر شیعه وارد شده می پردازد. این رساله شامل سه فصل است، در فصل اول این رساله ابتدا به بررسی احوال وی بر پایه آنچه در آثارش آمده پرداخته می شود و سپس کتابشناسی توصیفی آثارش ارائه می گردد. در فصل دوم به آرای عرفانی وی بر اساس کتاب اصلی وی یعنی فصل الخطاب پرداخته می شود. این فصل شامل دوازده بخش است، در این بخش ها به اهم آراء او پرداخته می شود. سید نفی اشتراک معنوی از حقیقت وجود و به تبع آن نفی وحدت تشکیکی از آن همچنین نفی اشتراک لفظی از حقیقت وجود می کند، او رابطه حق وخلق را چونان ظل و ذی ظل می داند و برای تبیین آن به تمثیلی از ثامن الحجج تمسک می جوید، بعلاوه او از مخالفان منطق ارسطویی است و به بخش تصورات آن ایراداتی وارد می کند. در این تحقیق نظرات دیگران علی الخصوص صدرالمتألهین نیز آورده شده است. در انتها دو رساله کوتاه از وی که به نظر می رسید برای فهم نظراتش مهم است، با استفاده از نسخ خطی کتابخانه شاه چراغ(ع) و مجلس تصحیح شده است.

موضوعات مورد بحث در این رساله عبارتنداز: خطبه علم کلام و صدوق ادله کلامی بودن صدوق عصر صدوق شرایط تکیه بر احادیث درمسائل اعتقادی و کلامی خلق افعال و استطاعه و روابط آن با نبوت از دیدگاه صدوق معنی نبوت حسن بعثت و ضرورت آن تبیین وحی انواع نبوت نوبت رسول و فضیلت او قرآن، نحوه نزول، خلق و تحریف آن معجزه تحریف به معنی عقاید پیرامون روش اعجاز و صرفه ضرورت عصمت انبیاء حقیقت عصمت حیطه های عصمت (تبلیغی و افعال و اعمال) بررس احادیث وارده در خصوص سهو النبی دلایل نقلی بر رد قول به سهو النبی دلایل سنت اجماع دلایل عقلی بر رد سهو النبی وقت لزوم عصمت آباء النبی تنزیه الانبیاء در آثار صدوق دلیل بر عصمت امام از نظر صدوق نسخ شرایع شفاعت معراج خاتمیت و رابطه آن با امت و مناظره شیخ.

هدف از این پایان نامه بررسی دو روش فکری ملاصدرا و سهروردی است که بنیان گذاران دو مکتب فکری اند. همواره سوالاتی برای پژوهشگر پژوهش حاضر مطرح بود از قبیل: اختلاف در روش فکری شیخ اشراق و ملاصدرا چه تاثیری در ارائه آراء فلسفی آنها داشته است؟ آیا مکتب شیخ اشراق با ملاصدرا از نظر محتوای فکری چه تفاوتی دارد؟

...ان «البری» جری؛ و ان «الکذب» لا جریه لسیله؛ و ان «الباطل» لا نهار للیله؛ و العقول قاعده - للتمییز – بمرصد....که «بی گناه» دلیر است؛ و سیل «دروغ» جریان ندارد؛ و شب «باطل» روز ندارد؛ و خردها برای تمییز در کمین نشسته اند. مقدمه مصحح در مقدمه لازم است به چند مطلب مختصر اشاره شود:-1 انتساب رساله به ابن سینا به نظر مصحح، ملاحظاتی صحت انتساب آن را به ابن سینا تایید می کند:الف- ذکر آن در نامه سرگذشت از جوزجانی ب- وجود نسخه های متعدد با تاریخ بالنسبه کهن از جمله نسخه شماره 4849 ایاصوفیه که در تاریخ 697 مقابله شده و قطعا اصل نسخه قدیمی تر از آن است. در تمام نسخه ها رساله از ابن سینا دانسته شده است.ج- موضوع رساله که با شرح حال ابن سینا مطابقت دارد.-2 نام رساله چیست؟در نسخه های به دست آمده نام آن به اختلاف نقل شده است:الف- «رساله الشیخ فى انتفا ما نسب الیه من معارضه القرآن» جوابا عما کتب الیه ابوعبید الجوزجانی فی هذا المعنی (نسخه ف).ب- «رساله الشیخ الی عبیداله الجوزجانی» جوابا عما کتب الی الشیخ الرئیس روح اله رمسه فی الانتفا عما نسب الیه من معارضه القرآن (ق) که قریب به نخستین است.ج- «رساله الی صدیق فی ابطال ما نسب الیه فی الخطب» (ن.ث).د- «رساله فی الانتفا الی ما نسب الیه» (رسائل ابن سینا: تصحیح حلمی ضیا اولکن، استانبول، 1953 م).ه- «رساله الشیخ الرئیس ابی علی» (ص 1).چنان که ملاحظه می شود در چاپ ترکیه، موضوع رساله عبارت است از رد آنچه به او نسبت داده شده است در خطبه ها و موضوع نسبت مشخص نیست. در نسخه «ف» موضوع نسبت عبارت است از «معارضه با قرآن» و رساله در رد آن است. در نسخه های «ن» و «ث» موضوع نسبت عبارت است از آنچه در خطبه ها گفته و رد آنها است. و از متن رساله برمی آید که این تعبیر درست است و مشکل در خطبه ها بوده است و اشاره ای به «قرآن» نشده است مگر اینکه بگوییم سوءاستفاده از خطب است برای معارضه با قرآن. هم چنین، به روشنی برنمی آید که در خطبه ها چه مشکلی بوده است، آن قدر هست که شیخ الرئیس توضیح می دهد عبارات مسجع او را دست کاری کرده اند. به طوری که بر معانی چندپهلو قابل حمل گردد و تاویل پذیر شود و آنگاه به دلخواه خود توجیه و تاویل کرده و او را متهم کرده اند.

برای ظهور تأثیرات عملی اعتقاد به توحید ، شدت در عقیده توحیدی و باور قلبی و بلکـه یقین، لازمست. زیرا مـادام که موحد، سیر درونی خود را به سوی حق، آغاز ننموده است و در مرتبه توحید لسانی قرار دارد، انتظار بروز تأثیرات عملی خاصی را از او نمی توان داشت. حضرت امام خمینی – ره – و خواجه عبد الله انصاری – ره – بر همین اسـاس، در آثارشـان، پس از ذکر معانی توحـید، مراتبی را برای توحید و موحد، ذکرنموده و سپس درجات مختلفی از آثار جوارحی ( مانند: اتیان عبادات ، سعی درانفاقو ...) و آثار جوانحی ( مانند: صبر، توکل، رضا و تسلیم و...) را متناسـب با آن مراتـب توحیدی ، قابل انتظار از موحـدین دانسته اند. از این روی طبق آراء این دو عارف عظـیم الشأن، از هر موحدی به تناسب مرتبه ای از توحید که در آن، قـرار دارد؛ اعمالموحدانه جوارحی و جوانحـی ویژه ای را باید انتظـار داشـت که برخـی از آن ها در رابطه موحد با خودش وبرخی دیگر در رابطه موحد با حق و خلـق، پدیدار می گردند و بدین ترتیب،تأثیرات عملی اعتقاد به توحید نیز همانند خود توحید، دارای مراتب و درجات بی نهایتی می باشند.توجه به تأثیرات عملی اعتقاد به توحید، خصوصاً در رابطه میان موحد و جامعه پیرامونش، جایگاه ویژه ای را در آثار امام خمینی– ره – داراست و حـال آن که توجه به تأثیـرات عملی اعتـقاد به توحید (و حتی شهود توحید) در رابطه موحد باخداوند، محور اصلی بیانات خواجه عبدالله انصاری- ره- را تشکیل می دهد. آن چه از فحوای کلام این دو عارف در مجموعه آثارشان، حاصل می گردد، این است که عقیده توحیدی پس از شـدت یافتن، به تدریج، سراسر اعمال و رفتار و افکار موحد و سپس جامعه توحیدی را ، تحت تأثیر، قرار می دهد.

رسالة فی الأرزاق یکی از رسائل ابن سینا است که آن را در منابع مربوط به ابن سینا از او دانسته اند و حدود بیست نسخه از آن در کتابخانه ها شناسایی شده است. و تردید در صحت انتساب آن به ابن سینا مشاهده نشده است.نام رساله در نسخه های ص و ث «رسالة فی الأرزاق» نامیده شده که علی القاعده از موضوع آن که بحث در ارزاق است، برگرفته است از موضوع آن که بحث در ارزاق است. اما، در نسخه م «رساله فی اللطف الخفی» نامیده شده است که از عبارت اول رساله برگرفته است از عبارت اول رساله که چنین است: «ان کثیرا ممن لم یستطع النظر فی الشان الخفی من لطیف حکمه اله تعالی». هم چنین با نام تقدیر الارزاق و رساله فی وجود العدل فی المخلوقات نیز خوانده شده است. در هر حال مشخص است که نام از خود ابن سینا نیست.سبب نگارش آندر باب سبب نوشتن این رساله، در نسخه ص آن را گزارش گفت و گوی بین یک جدلی با ابن سینا توصیف کرده که ابن سینا ما حصل آن را در این رساله توضیح داده است.اما در نسخه ث آن را پاسخ ابن سینا به در خواست ابوسعید ابوالخیر پنداشته است که اگر چنین باشد، باید در شمار موضوعات گفت و گوی ابن سینا و ابوسعید محسوب شود و در این صورت به مرور ایام مثل برخی دیگر از آن گفت و گوها، به لحاظ اهمیت موضوع، به صورت یک رساله مستقل مطرح شده است.

چکیده (فارسی): تمدن اسلامی و تاریخ تفکر عقلی در اسلام نشیب و فرازهای بسیاری داشته است؛ گاه اوج درخشش را تجربه کرده و گاه در سراشیبی رکود و بی رونقی قرار گرفته است. تردیدی نیست که یکی از درخشان ترین مقاطع تاریخ تمدن و تفکر اسلامی قرن چهارم هجری است. اندیشه پویای اسلامی که در قرن سوم تحت شدیدترین فشارها و هجوم ها از سوی عقل ستیزان حنبلی و عقل گریزان اشعری قرار گرفته بود به یمن ظهور خاندان شیعی و ایرانی آل بویه در کانون تمدن اسلامی، یعنی عراق و نواحی مرکزی و جنوبی ایران از نو سر برآورد، بالید و برگ های زرینی را در تاریخ اسلامی رقم زد. بازشناسی این دوره تاریخی یکی از اولویت های پژوهشی روزگار ماست که اگر به خوبی سامان یابد می تواند به باز آفرینی دوباره تمدن عقلی و انسانی اسلام مدد رساند. همه کسانی که در این قلمرو پژوهش کرده یا مطالعاتی داشته اند می دانند که شناخت قرن چهارم به ویژه نیمه دوم آن و به خصوص از بعد عقلی و فلسفی بدون مطالعه آثار ابوحیان توحیدی مقدور نیست. ابوحیان ادیب متفلسفی است که دانشوران، مجالس علمی و جکمی و اندیشه های فلسفی و کلامی این مقطع تاریخی را شناسانده و نمایانده است. علی بن محمد بن عباس مکنی به ابوحیان و ملقب به توحیدی در سال 310 قمری تولد یافت ( در شیراز ، نیشابور یا واسط) و به احتمال زیاد در حدود 410 قمری در شیراز درگذشت. مقام ادبی وی به ویژه در نثر مورد اذعان همگان است. علائق فلسفی وی نیز که او را به این مجلس و آن مجلس - به ویژه مجلس پر آوازه ابوسلیمان سجستانی - می کشانده کاملا روشن است. با کلام و اهل آن میانه خوشی نداشته است. از لحاظ اندیشه عقلی و گرایش مذهبی، فردی میانه رو، آزاداندیش و فارغ از تعصب های رایج در آن روزگار بوده است. ارزیابی ها و موشکافی هایش در مورد ادیبان، متکلمان، فیلسوفان و حتی وزیران هرچند گزنده و آزار دهنده اما تا حد زیادی دقیق و منصفانه است. تمایلات صوفیانه اش که در دهه های اخیر عمرش به اوج رسید نیز کاملا آشکار است. کتاب الاشارات الالهیه اثر صوفیانه فاخر اوست. فلسفی ترین کتاب وی مقابسات است که در قالب 106 مقایسه به بسیاری از موضوعات فلسفی پرداخته است. ادیبانه ترین آثار وی نیز الامتاع و الموانسه است که به راستی ممتع و مایه الفت و انس بوده و در طراز بالای ادبی و در قالبی دل انگیز ارائه شده است. این دو اثر به تفصیل در فصل هفتم این رساله مور