جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پایان نامه حاضر مبانی قرآنی افکار اصلاح گرایانه امام خمینی و سید جمال الدین اسدآبادی به طور تطبیقی بررسی شده و شامل این موضوعات است: شرح زندگی امام خمینی و سید جمال، رابطه دین و اصلاح، مقاصد دعوت در قرآن، دین و قرائت های دینی از دیدگاه امام خمینی و سید جمال، مبانی قرآنی اندیشه امام خمینی و اندیشه های اصلاح گرایانه سید جمال.

جهت تبیین نسبت میان علم و عمل، لازم است قبل از هرچیزی منشأ و خاستگاه این دو امر یعنی نفس ناطقه انسان از منظر عرفان اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد. از دیدگاه عارفان مسلمان، ‌انسان مظهر جامع اسماء الهی و نسخه عالم تکوین است. کمال و سعادت واقعی انسان نیز در نیل به «قرب» الهی است و این یعنی ارتقاء نفس ناطقه از نازل‌ترین مرتبه (ناسوت) به عوالم و نشئات بالاتر یعنی ملکوت، جبروت و لاهوت. آدمی برای حرکت در این مسیر، زاد و توشه‌ای جز علم و عمل ندارد. علم یک حقیقت وجودی مشکک است که به دو قسم حصولی و حضوری تقسیم می‌شود. علم حصولی یا علم دراست مقدمه عمل جوارحی و جوانحی است و این دو قسم عمل، خود شرط تحقق علم حضوری یا علم وراثت می‌باشند. البته علم حضوری نیز به نوبه خود سطح کیفی عمل جوارحی و جوانحی را ارتقاء‌ می‌بخشد. پس علم و عمل دو مقوله درهم تنیده و ممزوج با یکدیگرند و اساساً نمی‌توان آنها را جدای از همدیگر تلقی کرد.

‹‹تسلیک النفس الی حظیرةالقدس››، کتابی کلامی است که در قرن هفتم توسط حسن بن یوسف المطهر الحلی ملقب به علامه حلی ( ف 726) تألیف گشته است. اثر مذکور مشتمل بر یک دوره کلام شیعی است که به روش منطقی و فلسفی و با رویکرد ارائه نظام کلام فلسفی، به تبیین و توضیح اهم نکات کلام شیعه مبادرت نموده است. ایجازگویی و گزیده نویسی در طرح اهم مسائل کلامی و اختلاط آن با مفاهیم فلسفی، گویای تبعیت مصنف از زبان و سبک خواجه نصیرالدین طوسی (ف 672) در تدوین ‹‹تجرید الاعتقاد›› است. نظر به اهمیت و ضرورت میراث مکتوب مسلمانان که حاصل بالندگی و پژوهشهای علمی آنان در راستای ترسیم اسلام ناب بوده است، اقدام به تصحیح و احیاء کتاب مذکور نموده و امیدواریم که در راستای وقوف بر سنن فکری پیشینیان و معرفی هویت فرهنگ و تمدن اسلامی گامی کوچک برداشته باشیم. اهمیت روشمند بودن ایجاب می کند طی مقدمه ای رویکردها سه گانه در خصوص مراجعه به میراث مکتب را مطرح ساخته و برترین آنها که در شأن جامعه اسلامی است، را معرفی نمائیم. شباهت فراوان این کتاب با ‹‹تجریدالاعتقاد›› ما را بر آن داشت که با استمداد از بررسی مقایسه ای این دو اثر، به انگیزه مؤلف در تآلیف آین کتاب واقف گردیم. تصحیح این کتاب بر اساس سه نسخه و به روش توأم صورت گرفته است که بر اساس آن نسخه ای قابل اعتماد و ارزشمند، اصل قرار گرفته و پس از مقایسه انتقادی نسخ. اصح عبارات گزینش می شود. یک نسخه از این کتاب در موزه بریتانیا- لندن و نسخه دیگر متعلق به کتابخانه آیه الله حکیم واقع در نجف و دیگری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. کتاب مذکور حاوی نکات مهم و ارزشمند کلامی به همراه ملاحظات انتقادی و تکمیلی بر آراء و اقوال متفکران فرق و مذاهب اسلامی است که جهت ترسیم فرهنگ غنی و مستدل شیعه و تعیین حدود و ثغور آن، تألیف گشته است. توجه به این اثر، وقوف بر سنن فکری گذشتگان را میسر ساخته و می تواند بهره های فراوانی در جهت بررسی سیر و تکامل و تطورات کلام اسلامی را به همراه داشته باشد.

در پاسخ به این پرسش که آموزه ی تناسخ چرا و چگونه در ذهن و زبان مسلمانان نمود پیداکرد، دست کم سه تبیینِ تاریخی- جغرافیایی، انسان شناختی و تجربی می توان ارائه کرد. در تبیین تاریخی- جغرافیایی باید سه جریان قوی را پیش چشم داشت: نخست، روابط اقتصادی- فرهنگیِ مسلمانانِ شرق جهان اسلام با بوداییان و هندوان است. دیگری آیین مانویت است که در قسمت هایی از جهان اسلام دوباره جوانه زده و حتی به طور مستقیم بر اندیشه ی برخی از فیلسوفان مسلمان تاثیر گذار بوده است؛ و سومین؛ آثاری است که از فیلسوفان یونان باستان ترجمه شده و به دست مسلمانان افتاده بود. هر سه جریان مذکور در یک بستر تاریخی- جغرافیایی موجب آن شد که تناسخ در کُنج ذهن و زبان متکلمان و فیلسوفان مسلمان – نفیاً یا اثباتاً- نقش ببندد. کاروانیان، در گذر از جادّه ی ابریشم نه فقط کالاهای تجاری بلکه آموزه های دینی و فرهنگی را از شرق دور به جهان اسلام می آوردند و همه ی این عوامل سبب شد تا تناسخ در چشم انداز مسلمانان قرار گیرد و گروهی به این چشم انداز اقبال کنند وتناسخیّه نام گیرند و گروهی از آن روگردان شوند و به جرگه ی مخالفان بپیوندند. بیانیّه، کیسانیّه، سبائیّه، رزّامیّه، خرم دینیّه، ابومسلمیّه، حابطیّه، راوندیّه، جارودیّه، محمّره، نزاریّه، واقفیّه، قرامطه، دروزیّه، حروفیّه، نقطویّه و اهل حق را می توان از جمله جریانات کلامیِ مدافع تناسخ نام برد؛ ضمن آن که زکریای رازی(ف313 ق/320 ق)، سهروردی(ف587 ق)، ابن کمونه(ف683 ق)، شهرزوری(ف687 ق) و قطب الدین شیرازی(ف710 ق) را از جمله فیلسوفان همدل با تناسخ می توان برشمرد. ابویعقوب سجستانی(ف353 ق)، ابن ابی جمهور أحسایی(ف906 ق) و غیاث الدین دشتکی(ف949 ق) نیز از جمله متفکرانی هستند که تلویحاً تناسخ و معاد را با هم پذیرفته اند. قدمت مسئله ی تناسخ و گستردگی جغرافیایی آن موجب تنوّع زبان شناختی این معنا شده است، به گونه ای که در زبان های مختلف نزدیک به سی واژه برای آن ساخته و پرداخته شده است. تحلیل واژه شناسانه و معنا شناسانه ی تناسخ، پرده از ابهام تصوّریِ آن خواهد برداشت و آن را واضح تر عرضه خواهد نمود. در فرهنگ اسلامی همه ی آن چه به صورت نظری در باب تناسخ مطرح شده است تا قرن یازدهم هجری است و از آن پس، آن چه پیشینیان گفته اند تکرار شده است. دلایلی که در تأیید تناسخ وجود دارد گاه فلسفی- کلامی است ،گاه حسی-تجربی و گاه قرآنی- روایی. این دلایل مجموعاً در هشت قالب جای می گیرند و دقیقاً هشت پاسخ به آن ها داده شده است، امّا هیچ کدام از آن نقدها خالی از اشکال نیست. افزون برآن، چهار استدلال به طور مستقل در ردّ مدّعای تناسخ مطرح شده است که آن ها نیز تامّ و بی اشکال نیستند. بنا بر آن چه در روش شناسی توجیه و نقد تناسخ دیده می شود می توان نتیجه گرفت که تناسخ به لحاظ مفهومی و منطقی، ضدیّتی با معاد و رجعت ندارد و مدافعان تناسخ نیز چنین نگفته اند و حتی با تبدیل قضیه ی موجبه ی کلیه به موجبه ی جزئیه راهکاری برای برون شد از این تعارض ظاهری ارائه کرده اند

چکیده این رساله در بر گیرندة پنج فصل است که بر خی از آن ها چند بخش را شامل می شود.فصل اول،«مبانی نفس شناختی»صدرالمتالهین رادرپنج بخش به هم پیوسته مورد کاوش وتحلیل قرارمی دهد.دراین فصل،نشان داده می شودکه با محوریت حرکت در جوهر نفس، بسیاری ازاندیشه های نوین صدرا درزمینة علم النفس به دست می آید وبرخی از معضلات فکری ورخنه های معرفتی رفع می شوند.نتیجة کلی ای که ازاین فصل حاصل شده است،آن که فلسفة صدرایی دراین حوزه،باوجود برخی از انتقادها، مبنایی، سیستماتیک، ودارای پارادایم است وهرگز نمی توان انگارة التقاط رادرموردآن روا دانست. ازجمله مهمترین نتایج این مبانی، تحلیل ابتکاری ازحقیقت نفس ونفسانیت آن وبه تبع آن،بهترین تبیین ازمشکل بزرگ رابطة نفس وبدن به عنوان دو موجود کاملاً متفاوت وایجادهماهنگی بین اندیشه های افلاطون وارسطو وفیلسوفان مسلمان است.ازدیگرنتایج این مبانی، مسائل مربوط به حیات پس از مرگ، مانند: چگونگی مرگ طبیعی،بهترین استدلال برابطال تناسخ ارواح،بهترین تبیین ازمعادروحانی وجسمانی است، که به تفصیل موردبحث قرار گرفته اند. پیامدهای معرفت شناختی این مبانی عبارتند از: اتحاد مدر????ک ومدر?ک،اتحاد نفس باعقل فعّال وعقل های مجرد ومفارق وتنزّل وتعالی نفس به هنگام ادراک،صدوری بودن ادراک ووجود مجردبودن آن و... همچنان که درضمن بحث های فصل اول وسوم، این مسائل باتکیه برمبا نی پیش گفته اثبات شده اند،پاره ای ازآنها، بخصوص درفصل دوم بامحوریت نظریة مشابهت نفس با خداوند،آفتابی گردیده اند. یکی ازمسائلی که به نظر می رسد لازم است مورد بررسی وکنکاش قرار گیرد،نگاه به معرفت شناسی ملاصدرا بارویکردجدید ونقادی آن است که یک فصل به این امر اختصاص یافته است ونظرات متفاوت واحیاناً ناسازگار صدرا در دو حیطة ادراک های جزئی وکلی،تحلیل گردیده ودرنهایت مورد ارزیابی قرارگرفته است. ازبحث های بی سابقه دراین نوشتار، مقایسة نفس شناسی ومعرفت شنا سی ملاصدرا با اندیشه های بارکلی،فیلسوف ایده آلیست واز پیشگامان پدیدارشنا سی است.به همین مناسبت دریک فصل،نظریه های اودررابطه بانفس وادراک،از قبیل:جوهربودن،فعالیت وتجردوبساطت نفس وجاودانگی آن،رد نظریة بازنمایی ادراک وعدم تمایزبین کیفیت های اولیه وثانویه،انکارمفهوم عقلی انتزاعی و...موردکنکاش قرار گرفته ودرفصل پایانی با اندیشه های صدرالمتالهین،مقایسه شده اند

چکیده (فارسی): الحکمه المتعالیه ، کتابی است که به تعبیر مؤلفش اسرار لاهوتی و تحقیقات نوری را در اثبات واجب تعالی و توحید و صفات کمالیه اش با روشی بدیع و محکم و محسنات نیکو و در نهایت دقت و حقیقت بیان می دارد . نگارش این کتاب توسط شمس الدین محمد گیلانی معروف به ملا شمسا ، فیلسوف مسلمان قرن یازدهم و شاگرد استاد حکیم میر داماد انجام پذیرفته است . از وی رسائل متعددی باقی است که اکثر آنها در موضوع اثبات وجود واجب و علم الهی و حدوث عالم می باشد . کتاب حاضر را میتوان مفصل ترین آنها به شمار آورد که در سالهای 1040 تا 1050 تألیف شده است . از ویژگیهای این اثر ، پرداختن به شبهات و اشکالات وارد بر اثبات واجب الوجود بالذات و پاسخ دادن به آنهاست ، به گونه ای که مسائل متعدد در بحث اثبات خداوند متعال و توحید و صفات ایشان به صورت اشکال و پاسخ آمده است . همچنین به خاطر ضرورت مباحث مطرح شده در باب اراده الهی و افعال اختیاری انسان و شبهات ثواب و عقاب ، به طرح موضوع امامت تحت عنوان " اضطرار خلق به حجة و امام " مفصلا ً پرداخته است . با توجه به نسخه قم ، این کتاب در 2 مجلد با 55 فصل در 386 برگ ( 772 صفحه) است و آنچه مورد تصحیح قرار گرفته ، 14 فصل ابتدایی آن است که حاوی نکاتی در بداهت ، اشتراک معنوی ، معنای کلی و انتزاعی وجود و عروضش بر حقیقت ممکن بالذات وجوب انحصار مفهوم کلی بر مواد ثلاث ، نفی اولویت ذاتی و خارجی ، اثبات حدوث ذاتی برای هر ممکن ، اثبات جنس عالی بودن جوهر و عرض ، بیان شبهات وارده از جمله شبهه نفی وجود کلی طبیعی در خارج و جواب آنها می باشد .

ولایت از زمره نعمتهای الهی میباشد که سر مکنون و مکتوم حقیقت عرفان میباشد و از مکتوم ترین حقایق انسان کامل است که پس از زهد وریاضات و مقامات بدین حقیقت نائل می آید .از صدر اسلام تا کنون عرفای ناموری پا در عرصه هستی گذاشته و هر یک به سهم فهم و مقام خویش بیانی از اسرار الهی داشته اند و نیز به بیان حقیقت و مراتب ولایت قدم برداشته اند.از جمله این عرفای نامی حضرت آقا محمد رضا قمشه ای و نیز حضرت امام خمینی میباشد. دراین تحقیق سعی بر آن شده است تا به بیان نظرات این دو بزرگور پرداخته شود .جناب قمشه ای که بیشتر نگاشته هایش در حوزه ولایت و ختم آن میباشد،ولایت را ظهور الوهیت و باطن نبوت و امری دائمی و الهی میدانند که در پایان اسفار اربعه شخص سالک بدان نائل می آید و قائل به اقسام عامه و خاصه ولایت می باشند.ایشان به صراحت مصداق ختم ولایت را علی بن ابی طالب معرفی مینمایند.از سویی دیگر حضرت امام خمینی که به نوعی می توان ایشان را از وارثان فکری حکیم صهبا نام برد در آثار متعددی که از خود به یادگار گذاشته اند به بیان اندیشه ولایت و مراتب و حقایق آن پرداخته اند که از اهم آن می توان به کتاب مصباح الهدایه اشاره کرد.ایشان هم چون آقا محمد رضا سعی بر آن دارند که میان کشف ذوقی و عرفا نی و عقل نورانی جمعی را به وجود آورندو نخستین اسم مستفیض را الله-اسم جامع جمیع اسما و صفات است- میدانند و خلافت کلیه الهیه را اولین ظهور آن می دانند و هم چون حکیم صهبا و بسیاری از عرفای دیگر ولایت را باطن نبوت قلمداد می کنند چنان که نبوت حضرت ختمی مرتبت عبارت از انبا و تعلیم در تمام عوالم وجود است و منبئی از ذات و صفات است.