جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسنده در این پایان نامه تنها به گزارش محتوای کتاب التفسیر و المفسرون تألیف محمدحسین ذهبی بسنده کرده است. مباحث این کتاب عبارتند از: تفسیر به مأثور و بررسی و نقد تفاسیر مربوط، تفسیر به رأی جایزو تفاسیر به رأی مذموم، تفاسیر مذهبی چون شیعه،خوارج، زیدیه، اسماعیلیه و ... تفاسیر صوفیه یا اشاری،تفاسیر فلاسفه، تفاسیر فقها، تفاسیر علمی و تفاسیرجدید .

هر چند تمامی آفرینش بر پایه قانون مستحکم وپایدار علت و معلول برقرار است اما این بدان معنا نیست که علت همه حوادث را ما می شناسیم؛ چرا که بسیاری از علل حوادث جهان از دید ما مخفی است و درست به همین جهت آنها را خوارق عادت می خوانیم. هر چندپاره ای از حوادث دیگر نیز به گزاف و تنها به صرف مشابهت خرق عادت نام گرفته اند. باید گفت مهمترین علت انجام خوارق عادت حقیقی وجود یک فاعل دارای اراده قوی و روحی متصل به مبدأ غیب است. دراین میان معجزه به عنوان سند حقانیت پیامبران و برهان ادعای ایشان از مکانی خاص برخوردار است. قرآن کریم باذکر معجزات انبیاء پیشین و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله اغراض مختلف انجام این معجزات و برخورددوگانه مردم را یعنی برخورد منفی مشرکین و برخوردمثبت عامه مردم که حجابهای کفر و شرک هنوز ایشان راکاملا در خود فرو نبرده است برای ما بیان می فرماید.پیامبران معجرات راگاه رأسا و گاه به درخواست مردم انجام داده اند. اما در بعضی موارد نیز از قبول پیشنهادآنان سرباز زده اند چرا که ایشان معجزه را به اذن خداوندو برای اهداف خاصی انجام می دهند تا آن حد که حجت را بر مردمان تمام کنند.

این پژوهش در چهار فصل با این موضوعات نوشته شده است: فصل اول، کلیاتی درباره موضوع؛ نظیر مقدمه، بیان مسأله، فرضیات، سؤالات اصلی تحقیق، روش تحقیق، سابقه و ضرورت انجام تحقیق؛ فصل دوم، زندگانی علی بن الحسین(ع): معرفی امام(ع)، دوره های زندگی آن حضرت و حوادث مربوط به آن، نهضتهای شیعی و موضع آن حضرت در قبال آنها، شهادت و وصایای آن حضرت؛ فصل سوم، دعاهای صحیفه سجادیه؛ فصل چهارم، نتیجه گیری شامل موارد اقتباس از آیات، موارد تلمیح به آیات، موارد تفسیر آیات، موارد هم مضمون با آیات، موارد اشاره به آیات.

سید مرتضی به عنوان یکی از بارزترین چهره های مکتب بغداد که به مبارزه با رویکرد حدیث گرای مکتب قم برخاست در رابطه حدیث و چگونگی استفاده از آن مقید به اصول و قواعد خاصی است و بر مبنای آن اصول و قواعد به تحلیل و ارزیابی روایات می پردازد. در نظر او روایات معتبر و قابل اعتماد به پایه قرآن و در حکم کلام خداست و در نتیجه می توان آن را مبنای صدور حکم شرع قرار داد. در این پژوهش که به بررسی مباحث حدیثی سید مرتضی می پردازد، ابتدا کلیاتی در باره نگارشهای خاص حدیثی در میان شیعه و سنی بیان شده و سپس با شرح زندگی و آثار سید مرتضی به بررسی جایگاه انواع علوم حدیث در آثار سید پرداخته شده است. در ادامه به دلیل اهمیت فقه الحدیث در آثار سید مرتضی در فصلی مستقل به بررسی جایگاه و مبانی فقه الحدیث در آثار وی اختصاص داده شده و در انتها با ذکر مثالهایی از میان آثار او شیوه ها و ابزار های فقها الحدیثی او را استخراج و بیان داشته است.

مجاهد بن جبر از تابعیان معروفی است که در تفاسیر شیعه و سنی روایات زیادی از وی نقل شده است؛ تا جایی که گروهی از محققان اهل سنت به تفسیر او اعتماد کرده و عده ای یاد آور شده اند که تفسیر او صحیح ترین وجوه در شرح و گزارش آیات قرآنی است. از این رو شناخت آراء و مبانی وی می تواند در شناخت دلالت احادیث و یافتن رد پای تفسیر عقلی یا سایر مبانی تفسیری تابعین کمک نماید. در این پایان نامه، با مقایسه روایات تفسیری مجاهد بن جبر با اقوال صحابه، تابعین و روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) مشخص می شود که مجاهد در تفسیر، در درجه ی نخست ناقل روایات نبوی و آراء صحابیان بوده و سپس به رای و اجتهاد خود بها داده است؛ گواه این مطلب آن استکه در آراء مورد بررسی مجاهد، بخصوص در آراء منحصر به فرد وی که 36 مورد در این تحقیق استخراج شده، در اکثر موارد، نظر وی تفاوت مفهومی با سایر تفاسیر و آراء نداشته و به عنوان اجتهاد مطلق نبوده و با استفاده از اقوال معصوم(علیهم السلام) و صحابه به تفسیر قرآن پرداخته است.

این مقاله می کوشد تا با رویکردی نو با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا به بررسی چگونگی فرایند شکل گیری عمل صالح بپردازد. تا کنون پژوهش های گوناگونی دربارۀ پیوندهای متقابل عمل صالح با مفاهیمی دیگر همچون ایمان، تقوی، قلب و... صورت گرفته است. اما این پژوهش بر آن است تا با گردآوری، ارزیابی و پردازش مجموعۀ این روابط متقابل، نظام و روند رخداد عمل صالح را بر پایۀ قرآن و روایات مبین پیدا نماید. به سخن دیگر، در این مقاله، فرایند بروز عمل صالح در گذر از ساختار روانی انسان جستجو می شود. نتایج این پژوهش نشانگر آن است که از دیدگاه قرآن و روایات، روند رخداد عمل صالح طی شش مرحلۀ زیر و در گذر از اجزای گوناگون ساختار روانی انسان مؤمن رخ می دهد: 1. پیدایش حاجت (در صدر)، 2. طلب و دعا (در قلب)، 3. ظهور نیت (در قلب و نفوذ آن در صدر)، 4. علم (در فکر)، 5. ارادۀ عمل (در عزم) و 6. بروز خارجی عمل صالح (در قوه). بر این مبنا، عمل صالح همان نور ایمان است که تحت ولایت الهی در گذر از اجزای ساختاری روان، ظهورهای مختلفی می یابد تا آنجا که به صورت عمل بیرونی در قوای حرکتی انسان در عالم مادی بروز می یابد و باعث صعود انسان به مراتب عالی می شود.

در سدۀ دوم و سوم قمری از هشت کتاب و رساله با موضوع اختلاف مصاحف امصار (عراق و شام و حجاز) یاد شده است. گرچه این کتاب ها به دست ما نرسیده، مطالب آن ها در منابع بعدیِ علم رسم المصحف و قرائات بازتاب یافته است. اختلاف رسم الخط مصاحف امصار به دو دسته تقسیم پذیر است:الف) تفاوت هایی که موجب اختلاف در قرائت نشده اند؛ مانند ثبت «ی» یا نبود آن در «ائتونی/ ائتون»؛ ب) اختلاف هایی که باعث تفاوت در قرائت اند؛ شامل حذف یا زیادت یک حرف یا تبدیل یک حرف به حرفی دیگر. مجموع اختلافات دستۀ دوم به 54 مورد می رسد. تا کنون دربارۀ علت و زمان پیدایی و اثر آن در قرائات یا تأثیرپذیری آن از قرائات، دیدگاهی جامع بیان نشده است. اغلب علمای متقدم بر این باورند که عثمان خلیفۀ سوم (د 35 ق.) دستور ثبتِ آن ها را در مصاحف امام داده است ولی در روایات جمع قرآن در زمان عثمان چنین مطلبی وجود ندارد و از سویی، این کار با هدف او برای اتحاد امت اسلامی بر یک مصحف واحد در تضاد است.

مروری بر سیر تطور اندیشه بشری از تکاپوی مدام او برای دستیابی به حیاتی اخلاقی حکایت می کند؛ تکاپویی که اغلب به دلیل انقطاع از مبدا وحی بر سبیل آزمون و خطا ره می سپرد،و افت و خیز مدام، وی را در نیل به تنزه اخلاقی ناکام می گذارد،این مشکلات بیانگر ضرورت رجوع به مکتب وحی برای نیل به حیاتی انسانی است،که این پژوهش تربیتی بدان پرداخته است ،از آن جا که ائمه (ع)از کمال علم به این منبع برخوردارند،به روشنی می توانند معیار های صحیح اخلاقی را برای بشر تبیین کنند. لذا با استعانت از سخنان ایشان در حیطه حیات اخلاقی و انسانی ،راهی به سوی جامعه ای ایده آل می یابیم در این میان یکی از صفات بر جسته اخلاقی عزتمندی می باشد ،با برخورداری از این صفت می توان به بسیاری از هنجار های اخلاقی دست یافت. این تحقیق احادیثی را که به تقویت عزت انسان کمک می کند، را جمع بندی و تحلیل نموده،و سپس به ارتباط عزت با تربیت دینی در سخنان ائمه (ع)پرداخته است

مفسران، در دریافت معانی قرآن کریم، روش های ویژه ای دارند که شناسایی آنها و آشنایی با انگیزه هر یک از نگارش تفسیر و سپس مقایسه میان تفسیرها، بهترین راه های رسیدن به پیام قرآن را به ما نشان می دهد‎۰ یکی از تفسیرهای شایسته پژوهش، "التفسیرالمنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج" است که نویسنده حنفی مذهب آن، وهبه زحیلی، با هدف پاسخگویی به نیاز دینی مردمانی که دارای سطح علمی متوسطی هستند آن را نگاشته است‎۰ نگارنده نیز با فراهم آوردن پایان نامه ای با عنوان "روش تفسیری تفسیرالمنیر" کوشیده است تا روش وی در تفسیر قرآن را مشخص نماید و در این راستا از منظرهای گوناگون به شیوه وی توجه نموده است: تفسیرالمنیر در شانزده مجلد (در بردارنده ‎۳۲ جلد) سامان یافته است که مجلد شانزدهم آن، شامل فهرستی موضوعی - از عنوان های تفسیری و آیه های قرآنی است‎۰ ساختار تفسیرالمنیر، دارای نظم نیکویی است و مفسر برای پرداختن به هر بخش از تفسیر، نام ویژه ای برای آن برگزیده است، مانند: "الاعراب"، "البلاغه"، "المفردات اللغویه"، "سبب النزول" و "المناسبه" و ‎۰۰۰ - تفسیرالمنیر، تفسیری ترتیبی و جامع است و گرایش فقهی در آن، بیشتر از گرایش های دیگر، نمایان است‎۰ - مفسر، از پرداختن به دیدگاه ها و اختلاف نظرهای تفسیری بی فایده - که در رساندن پیام قرآن و هدایت انسان بی تاثیرند پرهیز نموده است‎۰ - مفسر با توجه ویژه ای که به خود قرآن، روایت و عقل داشته، موفق شده است که از گزند روایت های اسرائیلی تا اندازه زیادی درامان بماند‎۰ - رویکرد مفسر، درباره مذهب شیعه، نیکو نیست و در میان دیدگاه های گوناگون فقهی ای که آورده، از فقه پویای شیعه، کمتر بهره جسته است و حتی سبب نزول هایی را که به گواهی شیعه و اهل سنت، ویژه اهل بیت (ع) هستند، نادرست پنداشته است‎۰ فصل های شش گانه پایان نامه حاضر، عبارتند از: ‎۰۱ معرفی و هبه زحیلی و تفسیرالمنیر ‎۰۲ روش و شیوه تفسیری در تفسیرالمنیر ‎۰۳ علوم قرآنی در تفسیرالمنیر ‎۰۴ جایگاه ادب در تفسیرالمنیر ‎۰۵ جایگاه روایت در تفسیرالمنیر ‎۰۶ جایگاه فقه در تفسیرالمنیر