جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين، اثر محمد بن ابی‌جمهور احسائی، به تحقیق وجیه بن محمد مُسبّح، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، در هفت فصل، مباحث مربوط به اصول پنج‎گانه عقیدتی شیعی (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) را بیان کرده است. ابن ابی‌جمهور احسائی در خاتمه، تاریخ فراغت از املای این کتاب را شامگاه چهارشنبه، هفدهم ذی‎حجه 878ق، در مشهد رضوی(ع)، ذکر می‌کند. کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده در نگارش این اثر از منابع متعدد لغوی، تاریخی، روایی، تفسیری و... از منابع شیعی و سنی به زبان عربی استفاده کرده که برخی از آنها پس از قرآن کریم و نهج‌البلاغه، عبارتند از: لسان العرب ابن منظور؛ سیره ابن هشام؛ مقدمه ابن خلدون؛ صحیح بخاری؛ ملل و نحل شهرستانی؛ مقالات الإسلاميين علی بن اسماعیل اشعری؛ کافی کلینی؛ توحید صدوق؛ مستدركات أعيان الشيعة؛ تاریخ طبری؛ فهرست ابن ندیم؛ الأعلام زرکلی؛ وسائل الشيعة شیخ حر عاملی؛ مسند و فضائل الصحابة احمد بن حنبل؛ الكامل في التاريخ ابن اثیر؛ المعجم الكبير طبرانی؛ المناقب خوارزمی؛ بحار الأنوار علامه مجلسی؛ ينابيع المودة قندوزی؛ التفسير الكبير فخر رازی و.. ابن ابی‌جمهور در اصل رساله «زاد المسافرين» می‌نویسد: «فهذه رسالة مشتملة علی ما يجب علی المكلف اعتقاده من العقائد الكلامية و المسائل الأصولية، سمّيتها بزاد المسافرين في أصول‌الدين». ترجمه: «این رساله‌ای است دربردارنده، مباحثی کلامی از اصول اعتقادات که باور به آن بر مکلف واجب است. من، آن را زاد المسافرين في أصول‌الدين، نام نهادم». وی سپس در توضیح عبارت فوق (در عبارات كشف البراهين که شرح زاد المسافرين است،) می‌نویسد: منظورش از رساله، کتاب است و از عقاید کلامیه، علم کلام. وی آنگاه وجوهی را در سبب نام‌گذاری علم کلام به این اسم، ذکر می‌کند، مراد از مسائل (مبادی، مسائل و موضوعات) را روشن می‌کند و وجوهی را در برتری این علم بر سایر علوم ذکر می‌نماید. ابن ابی‌جمهور، درباره ترتیب فصول مسائل مطرح‌شده در کتاب، می‌نویسد: مطالب این کتاب در هفت فصل ترتیب یافته است. وجه حصر مباحث در هفت فصل این است که آنچه از آن بحث می‌شود، یا ذات و متعلقات ذات است و یا افعالِ ذات. در بحث از ذات هم یا از تصور آن چیز نزد عقل و تمیّز آن از سایر موجودات صحبت می‌کنیم یا از صفات مختص به آن؛ پس [در این علم] اولین مورد، بحث از اثبات واجب الوجود خواهد بود که فصل اول کتاب به آن پرداخته است. دومین مورد، بحث از صفات است که آن‌هم یا ثبوتیه است و یا سلبیه. بحث از صفات ثبوتیه در فصل دوم و صفات سلبیه در فصل سوم، مطرح می‌گردد [تا اینجا بحث از ذات و متعلقات، یعنی اولین مورد از بحث از شیء بود و اکنون به سراغ مورد بعدی، یعنی افعال می‌رویم]؛ بحث از افعال، یا از افعال مطلق به‌طور عموم است یا از افعال خاص که از اولی در فصل چهارم تحت عنوان عدل بحث می‌شود و اما دومی (افعال خاص)، یا مربوط به سرای دنیا است و یا به زندگانی اخروی ارتباط دارد؛ مباحث مربوط به زندگانی اخروی (یعنی دومین مورد از تقسیم اخیر) در فصل هفتم و تحت عنوان مباحث معاد مطرح می‌گردد و در مباحث مربوط به زندگانی دنیوی، یا بحث از مؤسس شریعت مطرح است و یا از حافظش. بحث از مؤسس شریعت را در مباحث مربوط به نبوت باید مطرح کرد که در فصل پنجم کتاب آمده و بحث از حافظ شریعت نیز در فصل ششم، تحت عنوان مباحث امامت سامان یافته است. از حصری که بیان شد، ترتیب قرارگیری مباحث کتاب نیز روشن می‌شود؛ زیرا بحث از ذات و صفات آن به‌نحو تقدم ملزوم بر لازم، بر بحث از افعال تقدم دارد [یعنی افعال لازمه وجود ذات هستند و تا ذاتی نباشد، فعلی سر نخواهد زد؛ ازاین‌رو ذات بر فعل تقدم دارد]. بحث از تصور و تمیّز ذات، در قالب ترتب تصور بر تصدیق، مترتب بر بحث از صفات است [تا تصوری از ذات ممکن نباشد، تصدیق به چیستی و چگونگی صفات ممکن نخواهد بود]. ترتب صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه نیز از نوع ترتب اشرف بر غیر اشرف است [یعنی صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه شرافت دارند]. ترتب افعال مطلقه بر افعال خاصه، از نوع تقدم عام بر خاص و مقدم داشتن بحث از کارهای زندگانی دنیایی بر زندگی اخروی، به دلیل تقدم آن در وجود (یا به‌عبارتی‌دیگر، تقدم موجود بر معدوم) و در آخر، پیش‎تر مطرح کردن بحث از مؤسس شریعت در قالب نبوت بر بحث از حافظ آن در قالب امامت، به‌خاطر تقدم اصل بر فرع است؛ یعنی بحث از امامت فرع بر بحث از نبوت است

این کتاب تفسیر سوره حمد است و به این مناسبت بنابر هفت آیه این سوره به هفت بخش تقسیم شده است. در بخش اول به آیه بسم الله الرحمن الرحیم پرداخته و در زیر این بخش دیدگاه مرحوم علامه طباطبایی و دیدگاه مرحوم امام خمینی، بررسی و ادامه نیز معانی بسم الله بیان شده است. بخش دوم، تفسیر آیه الحمدلله رب العالمین است و در این بخش مراتب حمد، مراتب حمد در روایات، ترتیب مقام حمد، بر مرتبه معرفت حامد، مرتبه اعلای حمد، اختصاص حمد به خداوند، مقام محمود در قرآن کریم بررسی شده است. در بخش سوم آیه الرحمن الرحیم با موضوعات گستره رحمانیت خداوند، رحمانیت خداوند و دنیای کافران و ملحدان، محدوده رحیمیت خداوند به همرا نقل کلامی از علامه طباطبایی تفسیر شده است. در بخش چهارم نیز آیه مالک یوم الدین بر اساس ریشه کلمه مالک، مالک از اسماء الهی، اقسام مالکیت، رابطه اشراقی خداوند با خلق، دلیل مالکیت اشراقی خداوند و قانون علیت و معلولیت شرح داده شده است. نویسنده آیه پنجم، ایاک نعبد و ایاک نستعین را در بخش پنجمبر اساس موضوعات راز تقدم ایاک بر کلمه نعبد، مراتب بندگان در بندگی، آداب بندگی، انحصار یاری از خداوند، و گستره استعانت تفسیر کرده است. در بخش ششم به آیه اهدنا الصراط المستقیم، پرداخته شده و موضوعات: مراتب هدایت به صراط مستقیم، هدایت ابتدایی، هدایت پادشاهی، هدایت بر حسب شرح صدر، هدایت بر حسب عبادت، هدایت مقربین، و ازدیاد هدایت در آن دیده می شود. در آخرین فصل آیه مبارکه صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین تفسر و موضوعات مصادیق و ویژگی‌های اهل صراط مستقیم، وجه درخواست رسول خدا(ص) هدایت به صراط مستقیم، و غضب شدگان و گمراهان بیان شده است. کتاب لواء الحمد کتابی تفسیری است که در آن نویسنده از روش ترکیبی از گرایش تفسیر روایی، قرآن به قرآن و عرفانی استفاده کرده است و از جمله ویژگی های آن پرهیز از هرگونه تأویل بی دلیل است. همچنین سبک این کتاب ارزشمند بر اختصارگویی است.

رسالة «مصباح الهدایه» یکی از آثار عرفانی حضرت امام خمینی(ره) بوده که در دو مشکات تدوین گردیده است. ایشان در مشکات اول در 16 مصباح در باب ولایت مطلقة محمدیه(ص) و نظام علمی حضرت حق به سخن پرداخته‌اند و در مشکات دوم پیرامون آثار ولایت و نبوت به بحث در سه مصباح پرداخته‌اند که مصباح اول مشتمل بر 21 نور بوده و مشتمل بر بحثی در بعضی اسرار عالم امر است. مصباح دوم، در اسرار خلقت و نبوت در نشئه غیبت تدوین گردیده و در بردارنده 13 مطلع است که در خاتمه مطلع سیزدهم به مراتب چهارگانه توحید اشاره شده است. مصباح سوم نیز در اسرار خلافت، نبوت و ولایت در نشئه ظاهر و خلق و سرّ بعثت انبیا و مقایسه مقام آن بزرگواران با پیامبر خمتی مرتبت(ص) به نگارش در آمده و مشتمل بر 12 ومیض است. کتاب حاضر، شرحی بر کتاب گرانقدر و ارزشمند حضرت امام خمینی(ره) است.

رساله حکیم ابوعلی سینا دارای ۳ فصل است که هر فصل به یک موضوع اختصاص دارد. فصل اول این کتاب «ماهیت نماز» نام دارد. حکیم ابوعلی سینا در این فصل ابتدا به بررسی ساختار آفرینش هستی و جایگاه انسان در بین مخلوقات می پردازد و سپس وجود قوه عاقله را در انسان، از نعمت های بزرگ الهی می شمرد و آن را علت مخاطب قرار گرفتن انسان از سوی خداوند معرفی می کند. شیخ در ادامه به توضیح ماهیت نماز می پردازد و با استناد به حدیث «الصلاة عماد الدین» و آیه شریفه «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» با استدلال و برهان فلسفی ـ عرفانی اسرار این فریضه الهی را شرح می دهد. در فصل دوم با عنوان در تقسیم نماز به ظاهر و باطن، مرادش را از ظاهر نماز، ارکان و افعال مخصوص اقامه توصیف می کند و باطن نماز را حقیقت روحانیت نماز که مربوط به نفس ناطقه انسانی است معرفی می کند. فصل سوم هم «در بیان آن که هریک از این دو قسم نماز بر کدامین صنف واجب است» نام دارد.

صحیفه سجادیه، زبور آل محمد (ص)و انجیل اهل‏ بیت و میراث سترگ حضرت امام زین ‏العابدین (ع)است که منظومه اندیشه اسلامى را در قالب دعا، ترسیم مى‏ کند. بر این کتاب، تاکنون شرح‏ هاى مختلفى نوشته شده که هر کدام از جنبه ‏اى قابل استفاده ‏اند. اما اثر حاضر که در چهار جلد، سامان یافته، هر یک از دعاهاى موجود در صحیفه سجادیه را به طور جداگانه، به تناسب موضوعات، تقطیع کرده، و پس از اعراب‏ گذارى دقیق، ترجمه پارسى روانى از آن ارائه داده است. علاوه بر اینها، نکته مهم در این شرح آن است که واژگان مشکل هر دعا را به دقت، معنا کرده سپس شرح مفصّلى از مطالب و موضوعات، ارائه مى‏ دهد.

شرح تجرید الاعتقاد، نوشته علی بن محمد قوشچی، مشهور به شرح قوشچی و شرح جدید. این اثر هم مانند شرح تسدید القواعد، در رد عقاید خواجه نصیر، خصوصا در بحث امامت نوشته شده و بیش از دیگر شرح‌ها شهرت یافته و همچنین نقدهای فراوانی بر آن نوشته شده است.