جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از مصدر قرآن کریم سابقه‌ای دیرینه دارد، چنان‌که تمام قرآن‌پژوهان مسلمان معتقد به وحیانی و الهی‌بودن قرآن هستند. با این حال بسیاری از خاورشناسان خاستگاه آیات و سوره‌های قرآن را وحیانی نمی‌دانند، بلکه متأثر از فرهنگ زمانه و برگرفته از کتب آسمانی پیشین یا مصادر شفاهی می‌پندارند. مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به نقد دیدگاه مستشرقانی از قبیل نولدکه، بروکلمان، ریچارد بل و لوکسنبرگ در این زمینه پرداخته و آن را با دیدگاه خاورشناس مثبت‌نگری به نام نویورت مقایسه کرده است. اشکال مشترک دیدگاه اکثر مستشرقان این است که به دلیل تشابهی که میان قرآن و مکتوبات یهودی ـ مسیحی وجود دارد، بسیاری از معارف و قصص قرآن را برگرفته از این متون و مکتوبات می‌دانند. در این پژوهش همچنین دیدگاه مشهور مستشرقان از طریق رویکرد روش‌شناختی و زبان‌شناختی آنجلیکا نویورت در کانون نقد و بررسی قرار گرفته و روشن شده که او با استفاده از روش تاریخی- انتقادی و فیلولوژی و نیز روش‌های نقادی کتاب مقدس، در تبیین دیدگاه و خوانش جدید از قرآن کوشیده و بر اساس پذیرش اصالت قرآن به نتایج مهمی دست یافته است.

سیاق آیه‌ی تطهیر از جمله موارد اختلاف میان علامه‌طباطبایی‌ و ابن‌عاشور محسوب می‌شود، در این مقاله با استفاده از منابع تفسیری و بهره‌وری از روش توصیفی _ تحلیلی به این سؤال جواب داده شد که تفاوت بهره‌وری علامه‌طباطبایی‌ و ابن‌عاشور در استفاده از سیاق آیه‌ی تطهیر چیست؟ از مطالب بیان‌شده این نتیجه به دست آمد که علامه‌طباطبایی در تفسیر آیه‌ی تطهیر، برخلاف باور ابن‌عاشور، سیاق برآمده از خود آیه و شواهد روایی را بر سیاق آیه با آیات قبل و بعد مقدم می‌دارد؛ ازاین‌رو آیه‌ی تطهیر را هم سیاق با آیات قبل و بعد نمی‌داند. ضمناً از بررسی آیات قبل و بعد به دست می‌آید که آیه‌ی تطهیر، مستقل از آیات گذشته نازل‌شده است، زیرا آیات قبل و بعد آن، اشاره به دستورات الهی در خطاب به همسران پیامبراکرم دارند، و پیامبر مأمور شدند که آن‌‌ها را به آنان ابلاغ کند؛ ضمناً از شواهد روایی می‌توان نتیجه گرفت که خداوند متعال عصمت و پاکی را فقط در حق پنج‌تن آل‌عبا اراده کرده است.

در میان گفتمان‌های قرآنی، کنش گفتاری انبیاء(ع) از بسامد بالایی در کاربست تکنیک‌های سبک‌ساز جهت بازنمایی آموزه‌های اخلاقی برخوردار است. در میان سبک‌های آوایی، واژگانی، نحوی و بلاغی، لایۀ نحوی با خوانش روابط پرتکرار نظام‌های نشانه‌ای دستوری، به معانی نهفته‌ای اشاره دارد که مدلی روشمند در تفسیر و ترجمه گفتمان‌های قرآنی فراهم می‌آورد. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، به دنبال پاسخ به این سٶال است که چگونه تکنیک‌های برجسته‌ساز نحوی، زوایای اخلاقی گفتمان انبیاء(ع) را در موقعیت‌های گوناگون برجسته می‌سازد؟ رهیافت‌های حاصل آنکه واکاوی گزینش‌های سبک‌ساز در قالب سازه‌هایی جهتمند، مانند «حذف صدای دستوری»، «افزایش ظرفیت جمله»، «تقدیم و تأخیر»، «ضمیرگردانی» و «نوعیت جمله»، آموزه‌هایی اخلاقی همچون «حفظ قداست حریم الهی»، «تسلیم کامل در برابر حق»، «ادب و عفت رفتاری»، «خشوع و تواضع» و «تمسک شدید به آیین الهی» را به تصویر کشیده که افزون بر تبلور سیرۀ انبیاء و ارائۀ الگوی رفتاری قرآنی، در روشمندسازی تحلیل قرآن یاری می‌رساند. همچنین این امر، ابعادی از اعجاز زبانی قرآن را در زایش ظرافت‌های معنایی نمایان می‌سازد.

ظلم اجتماعی که عبارت دیگری از کم‌گذاشتن، ضایع کردن و پایمال‌کردن حقوق دیگران و بی‌عدالتی نسبت به آنان است؛ بزرگترین درد اجتماع بشر در همه‌ی زمان‌‌ها محسوب می‌شود. اگرچه گریز از ظلم و عشق به عدالت، امری فطری است، اما غالب افراد، به مقتضای غریزه‌ی سودجویی، کوشش می‌کنند تا آنچه که به نفع خود می‌دانند، برخوردار شوند؛ هرچند دست‌یابی به آن باعث تجاوز به حقوق دیگران گردد. این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف گسترش فرهنگ عدالت در جوامع بشری به‌ویژه در جوامع اسلامی نگاشته شده است؛ در پی پاسخ به این پرسش است که: راه‌کار‌های قرآنی برای مقابله با ظلم اجتماعی چیست؟ نتیجه‌ی برآمده از این مقاله این‌است با تتبع در آیات شریفه، مشخص شده است که مجموعه‌ی راه‌کار‌های قرآنی برای رفع معضل بی‌عدالتی اجتماعی، عبارت است از سه راه‌کار فرهنگی، تقنینی و اجرایی؛ بر هریک از افراد و مسئولان اجرایی لازم است با بهره‌گیری از این راه‌کار‌های کارآمد قرآنی در جهت مقابله با ظلم اجتماعی تلاش نمایند.

اعمال محبت در جامعه یکی از آموزه‌‌های مهم دین اسلام در حوزه‌ی اجتماعی محسوب می‌شود چراکه مبنای اصلی روابط اجتماعی انسان‌ها بر پایه‌ی محبت بنا شده است. قطعا برای تحقق چنین ارتباطی شایسته، ارائه‌ی راه‌کارهای مناسب، امری ضروری محسوب می‌شود؛ بدین‌جهت، این جستار با هدف شناسایی، بررسی و بازگویی راه‌کارهای اخلاقی و عاطفی مؤثر در تثبیت و توسعه این امر مهم درجامعه، تدوین یافته است. در خلال این پژوهش که آراسته به روش توصیفی- تحلیلی و تدبر در آیات و روایات است، این سلسله از راه‌کار‌ها، مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه‌ی این تحقیق این است: براساس آموزه‌‌های قرآنی وحدیثی؛ راه‌کارهای عملی عاطفی و اخلاقی، از جمله روش‌‌های اثرگذار در توسعه‌ی محبت در جامعه محسوب می‌شوند. البته محبت به افراد جامعه آنگاه موثر است که در راستای محبت الهی باشد؛ چنین نگرشی، سرچشمه‌ی رفتارهای محبت‌آور است و از بارزترین ویژگی محبت اجتماعی به شمار می‌آید.

«کیفردهی» یک نهاد اجتماعی و یکی از موضوع‌های اساسی در حوزة سیاستگذاری کیفری است. با توجه به ماهیت نهادگرایانة کیفردهی و لزوم عادلانه بودن این نهادها، نهادهای اجتماعی عادلانه آن دسته از نهادهایی هستند که قواعد نظام‌بخش خود را به صورت برابر نسبت به سوژه‌ها ارائه می‌کنند. اما اعطای فرصت به سوژه‌های کم‌برخوردار می‌تواند به تحقق نظم تعادلی منجر شود. در نتیجه نهادهای اجتماعی عادلانه را می‌توان با دو وصف برابری و تعدیل توصیف کرد که این دو وصف، پایه‌‌های اصلی توصیف عادلانة نهادهای اجتماعی است. تبعیض در کیفردهی موجب ایذاء و محدودیت‌های ناروا نسبت به شهروندان می‌شود و پایه‌های مشروعیت نظام عدالت کیفری را متزلزل می‌کند. امروزه پرهیز از مصونیت کیفری یا بالعکس، کیفردهی تبعیض‌آمیز، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجتماعی در حیطة سیاستگذاری کیفری و در نهایت رضایتمندی اجتماعی تبدیل شده است که می‌تواند قوی‌ترین توجیه در فلسفة کیفردهی باشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن تبیین ریشه‌های فلسفی توجیه کیفردهی، مختصاتی از سامانة کیفردهی عادلانه ترسیم می‌کند. ازجمله یافته‌های این پژوهش آن است که چنانچه نهاد کیفردهی در فرایند عادلانه حول دو محور برابری و تعدیل جریان یابد، می‌تواند به سامان‌دهی مجدد نظم اجتماعی مختل شده در اثر بزهکاری منجر شود. این فرایند با اصولی مانند نفی جبرگرایی، لزوم حاکمیت قانون و اصل ضرورت در استفاده از ابزار کیفری تثبیت می‌شود. با توجه به ابتنای این مختصات بر محور نظریة عدالت اجتماعی (عامل مشروعیت‌زای کیفر)، صرفاً به مختصات مذکور توجه می‌شود.

پژوهش حاضر به تحلیل چگونگی رد نظریة متکلمان مبنی بر وجود صرف تکامل روحانی و نه جسمانی انسان در عالم برزخ براساس اصول ابتکاری مبدع حکمت متعالیه صدر المتالهین شیرازی در کتاب الشواهد الربوبیـه به روش تحلیلی، توصیفی پرداخته است. در‌این نوشتار سعی شده ضمن بررسی مفهوم تکامل برزخی ابتدا عوالم نظام هستی تبیین گردد و سپس براساس آموزه‌های دینی مسلم بودن تحقق تکامل برزخی از دیدگاه قرآن و روایات ماثوره تاکید شود. در ادامه «کمال حقیقی نفس» که همانا سیر باطنی از «خود به خود» است مورد توجه قرار گرفته و بر‌این مبنا تعارض دو دیدگاه محققان یعنی متکلمان و حکمت متعالیه صدرایی در تعریف حقیقت انسان و مراتب حاکم بر آن تشریح شده و در نهایت در رد انحصار متکلمان در تکامل به «تکامل علمی ‌و روحانی»، اصول چهارگانة هستی شناختی و معرفت شناختی ملاصدرا در امکان تکامل عملی و جسمانی برزخی که شامل «فاعلیت نفس ناطقه و کفایت ذاتی آن»،« جایگاه نفوس در دارا بودن بر لطیف ترین جوهریت و شدیدترین روحانیت»،« کمالات و سلطنت قوة خیال در عالم برزخ» و نیز«لطافت و نورانیت نفس ناطقه» است، با ابتنا به حکمت متعالیة وی، مورد بحث و مداقّه قرار گیرد.

عبدالجبار معتزلی در استدلال‌‌های کلامی خود در موارد متعددی، صفت حکمت الهی را به‌کار برده است. وی به منظور اثبات ممکن نبودن خلف وعده و وعید از جانب خداوند متعال نیز به صفت حکمت استناد کرده است. او معتقد است که خُلف وعده و وعید از سوی خداوند متعال نمی‌‌تواند صورت گیرد؛ چراکه از منظر عقل، کاری غیرحکیمانه شمرده می‌‌شود. در این مقاله نحوة استفاده او از این صفت الهی بررسی شده است. با توجه به اینکه علم بشر نسبت به ملاکات افعال الهی بسیار ناقص و محدود است و انسان‌‌ها نمی‌‌توانند صرفاً با عقل خود، حکمت‌‌ها و اسرار نهفته در افعال الهی را کشف کنند، این مسئله مطرح است که آیا بشر اساساً بدون بیان خود شارع و به صورت پیشینی، توانایی تشخیص اینکه چه فعلی برای خداوند متعال حکیمانه و چه فعلی غیرحکیمانه است را دارد، یا به دلیل این محدودیت ادراکی ، امکان استفاده از حکمت الهی در استدلال های اخلاقی وجود ندارد.

امامان شیعه از جایگاه والایی نزد مسلمانان در دو قرن اولیۀ اسلام برخوردار بوده‌اند. درک درست و منطقی از نوع رابطۀ امامان با اصحاب خود که نقش اساسی در انتقال کلمات و سخنان امامان شیعه برای نسل‌های بعدی را عهده‌دار بودند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به این تعاملات نمی‌توان فقط با نگاه مثبت دقت کرد، بلکه سؤال مهم در این‌گونه بررسی‌ها این است که آیا در انبوه مراوده‌هایی که میان اصحاب و امامان رخ داده است، افراد یا گروهی با وجود اینکه خود را از مریدان و ارادتمندان آن حضرات قرار می‌دادند، با اقوال و افکار امامان مخالفت کردند؟ درحقیقت این نوشتار برای پاسخ‌گویی به این پرسش با روش پژوهش میان منابع روایی و تاریخی با رویکرد تحلیل علمی به سامان رسیده است. درنهایت نتیجه گرفته شده است همان‌گونه که میان اصحاب و یاران اهل‌ بیت (ع) مریدان و جان‌نثارانی وجود داشتند که امتثال کاملی از امامان داشتند، عده‌ای نیز با آموزه‌های آن حضرات مخالفت می‌کردند و نظراتی متفاوت ارائه می دادند

ژان بُودِن، فیلسوف و حقوقدان مشهور فرانسوی در قرن شانزدهم است. ماهیت دقیق عقاید دینی وی به‌‌دشواری قابل تشخیص است؛ اما بر اساس آثار وی و شواهد موجود می‌توان گفت وی با وجود دفاع از کلیسای کاتولیک و انتساب خود به آن، انتقاداتی را بر بعضی آداب و رسوم مذهبی اقتدار پاپی و ... داشته است. جستار حاضر با استفاده از روش کتابخانه‌ای، اسنادی و تحلیل محتواست. هدف در این پژوهش، بررسی دیدگاه‌های ژان بودن دربارۀ دین است. وی از تکثر عقاید بیزار بود و وجود یک دین را در برابر وجود دین‌های متکثر ترجیح می‌داد؛ زیرا به وحدت معتقد بود. او گفتگوی ادیانی و زمینهٔ مشترک ادیان را فراهم کرد. به دین طبیعی در تقابل با دین وحیانی باور داشت؛ درنتیجه دینی که او به آن باور داشت و آن را برای همگان در دسترس می‌دانست، دین حقیقی بود. دین حقیقی را روی‌آوردن خالصانهٔ روح به سوی خدای متعال می‌دانست. با وجود تکثر موجود در طبیعت، بر اساس هماهنگی طبیعت کوشید همان الگو را برای هماهنگی و سازش و مدارای کل جهان در نظر بگیرد که مدارای دینی یکی از آنهاست.