جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بنیادهاى کیش اسماعیلیان» از آثار برنارد لوئیس (متولد لندن 1916 م) به زبان انگلیسى است که آن را خلیل أحمد جلّو و جاسم محمد الرجب به عربى ترجمه کرده و تحت عنوان «أصول الإسماعیلیة (بحث تاریخی فی نشأة الخلافة الفاطمیة)» منتشر ساخته‌ اند. سپس دکتر ابوالقاسم سرّى، آن را از عربى به فارسى ترجمه کرده است. این کتاب متشکل از پنج مقدمه و متن کتاب تشکیل شده است. متن اثر نیز از شش فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است: 1. رشد اسماعیلیان، 2. امامان مستور و یاوران ایشان، 3. قرمطیان بحرین، 4. اهمیت اجتماعى اسماعیلیان، 5. تلفیق دین‌ ها و مذهب‌ ها یا مذهب شمول در عقیده 6. مردم‌ گرائى.

کتاب «تاریخ اسماعیلیان» اثری است که از تلفیق دو کتاب برنارد لوئیس مستشرق مشهور معاصر انگلیسی ترجمه و منتشر شده است. این دو کتاب یکی به پیدایش و خاستگاه اسماعیلیه و دیگری با عنوان فدائیان اسماعیلیه به تاریخ نزاریان پرداخته است. لویس در طی دوران مطالعه و تحقیق خود به موضوعات متنوعی پرداخته است. علاقه او در ابتدا به تاریخ اسلام در سده‌ های میانی و به ویژه جنبش‌ ها و حرکت‌ های مذهبی نظیر اسماعیلیه بود. سپس به خاورمیانه معاصر روی آورد و پس از آن تاریخ امپراتوری عثمانی را موضوع اصلی پژوهش‌ های خود قرار داد. در نهایت به این نتیجه رسید که این سه موضوع را از طريق بررسی تاریخ روابط اروپا و اسلام از اوایل عثمانی تا به امروز، با یکدیگر تلفیق کند.

«بيان مذهب الباطنية و بطلانه» نوشته محمد بن حسن دیلمی، عنوان کتابی است که بخشی از کتاب قواعد عقائد آل محمد (ص) به حساب می آید. این کتاب رساله ای است تند و آکنده از تعابیر درشت درباره اسماعیلیه و رد آنها. مولف در مقدمه کتاب، اسماعیلیه را از غلاة شمرده و می گوید: اینان با غلاة و امامیه در بسیاری مسایل مشترکند. آنگاه پس از مقدمه ای کوتاه درباره غلاة، ابتدا به گونه ای گذرا و در پانزده صفحه، درباره اسماعیلیه سخن گفته، و بعد به تفصیل به آنها پرداخته است. در فصل اول از فصول تفصیلی کتاب از تاریخ پیدایش اسماعیلیه و زمینه های آن، نوع مردمی که به آنان جذب می شدند، بحث درباره القاب آنان و وجه تسمیه این القاب سخن به میان آورده است. در فصل های بعدی از حیله ها و ترفندها و عقاید و باورهای آنان و نقد و رد آن و... بحث شده است. مولف در ضمن بررسی عقاید آنان می گوید: اینان به نبوت پیامبر باور ندارند. فصل پنجم بیانگر چگونگی تأویلات آنان از ظواهر است که اینان به معاد نیز باور ندارند. فصل پنجم چگونگی تأویلات آنان از ظواهر آیات است. در فصل ششم، مولف به اثبات کفر آنها پرداخته است و به بیش از بیست وجه استناد می کند؛ که برخی از این دلایل و وجوه خواندنی است و نشانگر تأثیر و تعصب در داوری هاست. مولف برای نگاشتن این اثر، به مصادر بسیاری مراجعه کرده است؛ مانند: البلاغ که گویا از مجموعه های اسماعیلیه است، المبدء والمنتهی، الجامع العلم المکنون و... فصل هفتم درباره حکم شرعی آنان بحث شده است.

پژوهش شامل موارد ذیل است تشکیلات فاطمیان ، تشکیلات اداری ، خلافت ، وزارت ، کارگزاران دولتی و درباری ، تشریفات دربار فاطمیان ، تشکیلات فضایی ، امور نظامی ، نهادهای آموزشی و پیشرفت علوم ، نهادهای آموزشی ، علم و علما، هنر و معماری ، معماری دوره فاطمی ، هنرهای زیبا، وضعیت اقتصادی اجتماعی ، اوضاع اقتصادی ، اوضاع اجتماعی ، روابط با سایر دول

موضوع تحقیق حاضر « سیری در پیدایش و عقاید فرق شیعی» است. از آن جا که مذهب شیعه به عنوان یکی از مذاهب اسلامی در طول تاریخ به فرقه های مختلفی انشعاب یافته است، یکی از مهم ترین اهداف پرداختن به این موضوع، بررسی علل تکثر فرقه ای درون شیعی است و ترسیم تصویر روشنی از مذهب شیعه اثنی عشری و برتری های آن نسبت به دیگر فرق درون شیعی می باشد. آن چه از بررسی منابع به دست می آید این است که مهم ترین فرقه های انشعاب یافته از شیعه، امامیه، اسماعیلیه کیسانیه، زیدیه و غلات است. این نوشتار که در هفت بخش تنظیم شده است به بیان مهم ترین فرقه های شیعه پرداخته و علل تفرقه را نیز مورد بررسی قرار داده است. در بخش اول به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی شیعه پرداخته و بعد علل پیدایش فرقه های شیعی را بیان نموده است، که به دلایلی از این قبیل باز می گردد: اختلاف مسلمین بعد از رحلت پیامبر ( ص)، اختلاف در مسئله امامت و تعصبات قبیله ای، پیروی از هواها و گرایش به منافع مادی و لجاجت، فتوحات مسلمین و گسترش حوزه جغرافیایی اسلام. در بخش دوم به بررسی فرقه امامیه پرداخته شده است، امامیه نام عموم فرقی است که به امامت بلافصل حضرت علی ( ع) و فرزندان او معتقدند و می گویند: «جهان از امام تهی نتواند بود و منتظر فرج یکی از علویانند که در آخرالزمان ظهور کند و جهان را پس از آن که پر از ستم و بیداد شود، پر از عدل و داد کند.» بخش سوم اختصاص به اسماعیلیه یافته است، اسماعیلیه گروهی است که به امامت اسماعیل بن جعفر ( ع) معتقد است. بخش چهارم مربوط به فرقه کیسانیه است و آن گروهی است که در سال های بعد از رخداد عاشورا قیامی را به رهبری مختار سامان دادند. در بخش پنجم به بررسی غالیان پرداخته شده است و آن ها کسانی هستند که درباره امامان خود از اندازه فراتر رفته و آنان را از حدود آفریدگان الهی فراتر بردند و درباره ی آنان به احکامی که ویژه خداوند است، گراییدند. روش تحقیق در این رساله، کتابخانه ای می باشد که طی آن به بررسی کتب معتبر تاریخی پرداخته شده است. از جمله نتایجی که از این تحقیق حاصل شده است می توان به موارد ذیل اشاره نمود: -دریافت تصویری روشن از مذهب شیعه - آگاهی از علل ایجاد انشعابات با تسخیر صحیح در مذهب شیعه - آشنایی با فرقه های ایجاد شده در مذهب شیعه - شناختن فرقه ناجیه از بین تمای فرق و تثبیت برتری آن نسبت به دیگر فرق - آگاهی از این مطلب که هر جا که شیعه از تعلق پیامبر ( ص) فاصله گرفته اند، دچار انحراف و سردرگمی شده اند. واژگان کلیدی: شیعه، امامیه، زیدیه، کیسانیه، اسماعیلیه، غلات.

تقی الدین احمد مقریزی (766 ـ 845 ق) یکی از مورخان برجسته و صاحبنام مصری است که تالیفات ارزنده ای در زمینه های مختلف تاریخ و فرهنگ اسلام دارد و به دلیل علاقه به اسلام و مصر، در پویش های تاریخی خود به دوران خلافت فاطمیان در سده های چهارم تا ششم هجری، از جهات مختلفی پرداخته است؛ از جمله در بررسی نظامات اداری و فرهنگی مصر و نیز تحولات تاریخی آن در دو کتاب مستقل به نام های «خطط» و «اتعاظ الحنفاء» اطلاعات ارزنده و گاهی نادر از مصر در روزگار خلفای فاطمی داده است. این مقاله کوشیده است به تاثیرات وارده بر مقریزی در طول بررسی و نگارش تاریخ دوران فاطمیان بپردازد؛ برای مثال مسئله انتساب مورخ به خلیفگان اسماعیلی مذهب فاطمی و همدردی او با ایشان، بهره گیری مقریزی از رسالات دست اول اسماعیلیان و بررسی آموزه های آنها تا زمانی که به خاطر پیچیدگی جوهره تعالیم اسماعیلیه و احساسات ضد فاطمی، از همدردی و پیگیری کامل ماجرای جنبش اسماعیلی ـ فاطمی دست شست. در این مقاله که نام اصلی آن «مقریزی و فاطمیان» بوده است، مترجم با ارائه نقد و ملحقات مختصری، به تشریح پاره ای از ابعاد موضوع و بسط مطالبی پرداخته است که نویسنده از آن به اجمال عبور کرده است.

دُروزیه، فرقه‌ ای مذهبی، از مهمترین انشعابات اسماعیلیه که در نیمه اول سده پنجم هجری، بر مبنای اعتقاد به الوهیت الحاکم بامرالله، ششمین خلیفه فاطمی شکل گرفت. محمد بن اسماعیل درزی، اخرم و حمزة بن علی زوزنی، مهمترین داعیان دروزی هستند. دروزیان خود را موحدون می‌ نامند. کتاب «تاریخ الدروز فی بیروت» اثر حافظ ابومصلح درباره عقاید و تاریخ پیدایش و شکل گیری این فرقه در لبنان نگاشته شده است.

هدف اصلی نویسنده در كتاب بررسی چگونگی وضعیت جامعه اسماعیلی پس از فتح ایران به دست مغولان در اواسط سده هفتم هجری/ سیزدهم میلادی است. مولف پس از ذكر خلاصه‌ ای از سیر تاریخی تكامل سازمان دعوت اسماعیلی، به بررسی نقش اساسی این سازمان در توانا ساختن اسماعیلیان ایران برای حراست از هویت مذهبی و همبستگی جامعه اسماعیلی در آن دوران دشوار، برآمده است. نویسنده در این كتاب، به بررسی آثار «نزاری قهستانی»، به‌ ویژه سفرنامه او اهتمام نموده كه شرح مسافرت شاعر از قهستان به ماوراء‌ النهر در حدود سال 678 ق/ 1280میلادی است، مولف بر آن است وجود سازمان دعوت و تداوم سنت اسماعیلی در ایران در دوران حكومت مغول را به اثبات برساند. در واقع موضوع دیگر كتاب همین بررسی و تجزیه و تحلیل زندگی و آثار منظوم این شاعر و جایگاه آن در تاریخ اسماعیلیان است كه بخش اصلی كتاب را به خود اختصاص داده است.