جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"منازل السائرین "کتابی است درباره مراحل سیر و سلوک عرفانی که "عبدالله بن محمد بن اسماعیل انصاری الهروی حنبلی "به سال 481ه‌.ق در پاسخ به عده‌ای از اهل هرات درباره منازل و مراحل سیر و سلوک الی الله تحریر نموده است . این کتاب با استناد به آیات قرآن کریم، روایات و حکایات متنوع تدوین شده عناوین برخی از مباحث آن عبارت‌اند از :شوق، محبت، الهام، تعظیم، بصیرت، حکمت، علم، احسان، مراد، غنا، فقر و یقین .ذیل هر یک از موضوعات متن عربی، ترجمه و شرح انگلیسی آنها آمده است .

اثر پيش رو گزيده‌اي است از کتاب انسان کامل نسفي که احتمالا به تشويق مريدان و به دست خود نسفي تدوين يافته است. اين رساله با هدف تعليم سلوک و مباحث عمده معرفت‌شناسي عرفاني تنظيم شده است. رساله داراي پنج فصل با نام و يک فصل بدون نام است. مباحث مهم آن عبارتند از: بيان سلوک، بيان انسان کامل، بيان ترک، بيان صحبت، جامغيت انسان، مراتب وجود، اوليا و طبقات و تعداد آنان و معرفي قطب، عقل و دل و تعقل و کشف، توضيف عمل اول و آيينه دل و ... .

کتاب حاضر، در موضوع سير و سلوک است. نويسنده در نوشتار پيش رو مي‌کوشد با تکيه بر منابع اصيل ديني و به شکلي بسيار فشرده به پرسش‌هايي نظير: حد و مرز حرکت به سمت خدا چيست؟ لوازم پيمودن اين راه کدام‌اند؟ آسيب‌شناسي اين سير و سلوک چگونه است؟ و ... پاسخ دهد. اقسام انسان‌هاي طالب کمال، وادي سير و سلوک در قالب مثال، مبدا سفر، مقصد سالک، آثار و برکات تقوا، آسيب‌ها و خطرات راه، شگردهاي شيطان، عوامل مغفرت در قرآن، آثار و برکات صلوات و ... از جمله مباحثي است که در اين اثر مطرح شده است.

در آیات و روایات به شناخت انسان نسبت به خود، خدا و اطراف، اشاره و بر اهمیت آن تاکید شده است. عرفان عملی که علم سیر و سلوک نامیده می‌شود عبارت است از طی منازلی که سالک را به لقاء ا... و مقام فنا می‌رساند. حاصل سیر سلوک در عرفان عملی، و اردات قلبی و آگاهی از اسرار خلقت است. نگارنده در کتاب حاضر نخست به تعریف عارف و عرفان عملی می‌پردازد و سپس رابطه میان عرفان و اخلاق و نیز عرفان و عشق را بیان می‌کند. وی در ادامه راه‌های سیر و سلوک عرفانی را بازگو و در بخش‌هایی از کتاب نیز عرفانی عملی را در سیره ائمه معصوم (ع) بررسی می‌نماید. هم‌چنین با بیان نقش مرشد و استاد در تربیت انسان‌ها به بیان ویژگی‌های انسان کامل و مراتب هفت‌گانه نفس می‌پردازد.

نگارنده در کتاب حاضر، در قالب نظریة خودآگاهی (مهارت خودآگاهی) علم روانشناسی به معرفت نفس می‌پردازد و آن را اصلی‌ترین ابزار علم النفس و خودآگاهی می‌داند. مباحث کتاب عبارت‌اند از: معرفت الله، معرفت الاختیار، معرفت الرسول، معرفت الاسماء، معرفت العوالم، معرفت القرآن، معرفت المعاد، معرفت الامام، معرفت الشریعه، و معرفت الطریقه. به زعم نگارنده غایت و هدف خلقت «معرفت الله» است. طریق دست‌یابی به معرفت، تزکیه، و تهذیب نفس است و طریقی که دین برای تزکیه نشان می‌دهد. «اقوم طرق» است؛ یعنی، انسان را از آسان‌ترین و سریع‌ترین راه و در عین حال مطمئن‌ترین راه به مقصود می‌رساند. برای تهذیب و تزکیة نفس انجام واجبات و ترک محرمات لازم است، اما کفایت نمی‌کند و خیلی نکته‌ها باید در نظر گرفته شود و خیلی دقایق باید رعایت شود تا ابعاد مختلف روح سالک تکمیل و آمادة عروج شود. اما اساس کار یک چیز است و آن عبارت است از توجه به حضرت حق و «حضور» مدام در محضر او.

عرفان به معنی شناخت و منظور از عرفان اسلامی، همان عرفان حقیقی است که آغاز حرکتش بیداری انسان و آگاهی از وجودش در طول مسیر سیر و سلوک در عالم هستی است. مسیر حرکت این عرفان «حیات معقول» و مقصد آن «قرار گرفتن در جاذبۀ کمال مطلق» است. سه مرحلۀ عرفان اسلامی عبارت است از: شریعت، طریقت و حقیقت. بر اساس مهم‌ترین تقسیم‌بندی که برای عرفان اسلامی در بیش‌تر کتب عرفانی شده می‌توان آن را به عرفان عملی و عرفان نظری تقسیم کرد. عرفان اسلامی دارای ویژگی‌های عمده‌ای از این دست است: اصل حرکت عمل است؛ معتقد به این که جهان خارج دارای ظاهر و باطنی است و حقیقت محض و وحدت کامل در بطن این حقیقت است؛ و عشق که از مهم‌ترین این ویژگی‌ها به شمار می‌رود. در این کتاب، مرکب حرکت انسان در سیر و سلوک عرفان اسلامی بررسی و ضمن آن موضوعاتی نظیر علم اخلاق، عرفان اسلامی و انواع آن و جایگاه انسان در آن، مبانی نظری و عملی سیر و سلوک عرفان اسلامی، عشق تحقیقی و آثار آن، و عشق و محبت و انواع آن تبیین گردیده است.

آثار به جا مانده از صوفی «الله‌یار بن تیمور» ـ از عارفان قرن دوازدهم هـ .ق از توابع شهر سمرقند ـ نشان می‌دهد که بعد دینی و مذهبی وی بر دیگر جنبه‌های او برتری داشته است. اگرچه این صوفی در اواخر عمر، گرایش جدی به حوزه‌های معرفتی پیدا کرد تا جایی که در برخی از آثار غیرمعتمد، او را به نقشبندیه منتسب می‌دارند، اما تالیف «مخزن المطیعین»، «مسلک المتقین» و «ثبات العاجزین» ـ که هر سه در حوزۀ اعتقادی است- میزان توجه وی را به تعلیم اندیشه‌های دینی و مذهبی نشان می‌دهد. در «مراد العارفین» (کتاب حاضر) این چهره نمودی فراوان می‌یابد. علت تالیف این کتاب، آشتی دادن شریعت و طریقت است. او در کتاب قصد دارد تا بین تفرقه‌ای که برخی افکندند و راه اباهه‌گری و بدعت را پیش گرفتند و آن‌چه که اصل تصوف، شریعت و طریقت است، تفاوت قائل شود. کتاب حاضر مقدمه، تصحیح و تعلیق عباسعلی وفایی به چاپ رسیده است. برخی از عناوین کتاب عبارت است از: تسمیه و صفات صوفی؛ علوم صوفیه و حقیقت ایشان؛ شناختن حقیقت خود؛ شناختن دنیا؛ سلوک در راه طریقت؛ فهم معنی سخنان صوفیان.

در چهار فصل نخست این کتاب، مقدمات سیر و سلوک، مراحل سیر و سلوک، و ارکان اربعه‌ی آن، درجات و مراتب سالک تشریح گردیده و در فصل پنجم، نظریه‌هایی از عارفان درباره‌ی سیر و سلوک فراهم آمده است. در پایان کتاب نیز، آخرین و اولین منزل سالک معرفی شده است.