جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درک جامع سازمان ها و انجام مطالعات و تحلیل های سازمانی یکپارچه، در گرو توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی آنها است. در این راستا، تحلیل گفتمان به عنوان یکی از استراتژی های پژوهشی کیفی، با مدنظر قراردادن زمینه و بافت موقعیتی سازمان ها و توجه به این نکته که «ذهنیت ها» و «تجربه ها» بوسیله زبان خلق می شوند، به پژوهشگران کمک می کند تا به این مهم دست یابند. بر این اساس، هدف این مقاله تبیین مبانی نظری گفتمان و تحلیل گفتمان، تعیین جایگاه این طرح پژوهشی در میان پارادایم های تحقیق و تشریح شیوه انجام آن است.

در مقاله پیش رو سعی بر آن است تا با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، گفتمان ارائه شده از سوی محمود احمدی نژاد، نامزد دور دهم انتخابات ریاست جمهوری، تحلیل شود. روش به کار گرفته شده جهت استخراج دال های این گفتمان تحلیل بینامتنی و بیناگفتمانی پیشنهادی در روش - نظریه فرکلاف است. در ادامه دال های استخراج شده در چهارچوب نظری یعنی روش - نظریه لاکلاو و موفه قرار گرفتند تا با ارائه تصویری کلی ما را در فهم چگونگی مفصل بندی دال ها در کنار یکدیگر، نحوه تعریف و بازتعریف دال ها توسط دال مرکزی، چگونگی انسجام آن ها حول دال برتر و نیز ایجاد مرزهای ضدیتی به منظور غلبه هژمونیک بر سایر گفتمان های موجود در این عرصه یاری نمایند. دال برتری که به این گفتمان انسجام بخشیده و سایر دال ها را حول خود مفصل بندی کرده مدیریت مردمی است.

لطفا برای مشاهده چکیده فارسی و عربی به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

تحلیل توجیهی گفتمان در پی تعبیه ساز و کار مناسبی است برای کشف، بررسی و تبیین و توجیه ارتباطی که از انتخاب و یا عدم انتخاب مولفه‌ها و ساختارهای گفتمان مدار نشئت می‌گیرد. به کارگیری یا عدم به کارگیری این مولفه‌ها در متن باعث می‌شود که برداشتهای متفاوتی از گفته بشود، مطلبی پوشیده شود و یا صراحت بیشتری پیدا کند. بیشتر تحلیل گران توجیهی گفتمان، مبنای تجزیه و تحلیل متون را برپایه تظاهرات زبانشناختی (شیوه‌های عرض داشت زبانی) بنا نهاده اند در حالی که تئیون ون لیوون (1996) معتقد است که مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی گفتمان، شناختی عمیق‌تر و جامع‌تر از متن ارائه می‌دهند. به عبارت دیگر، در تحلیل متن ابتدا باید مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی را مشخص ساخت، سپس به تحلیل مولفه‌های زبانشناختی در گفته یا متن پرداخت. بنابراین مقاله حاضر کوششی برای تعریف و تبیین شیوه‌های تصویرسازی کارگزاران اجتماعی در گفتمان فارسی تلقی می‌شود. بدین منظور با عنایت به مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی و براساس چارچوب پیشنهادی تئیون لیوون، متنی به زبان فارسی (برگرفته از روزنامه ایران، روزنامه پرتیراژ میانه‌رو) تجزیه و تحلیل شده است. نتایج به دست آمده نشــان می‌ دهد که در متون فارسی، مولفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی مانند حذف، کتمان، پس زمینه‌سازی، ذکر، فعال‌ نمایی و منفعل‌نمایی، عینی‌ سازی و ذهنی ‌سازی و غیره قابل تبیین و کشف است و این مولفه‌ها در مقایسه با تظاهرات زبانشناختی تصـویر واضح‌ تری از متن در مقایسه با تظاهرات زبانشناختی ارائــه می‌ دهند.

روایت رسانه ها از رویدادها، روایت عینی نیست، بلکه بازنمایی آن در چارچوب های گفتمانی و ایدئولوژیکی است. این مقاله به دنبال آن است تا ببیند یکی از مهم ترین رویدادهای خاورمیانه (برکناری مرسی) چگونه توسط رسانه هایی با چارچوب های گفتمانی مختلف (شبکه یک صداوسیمای ج. ا. ا و بی بی سی فارسی) بازنمایی می شود. روش بررسی این نوشتار تحلیل گفتمان انتقادی است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که تلویزیون بی بی سی فارسی از گفتمان لیبرال دموکراسی در قالب مولفه هایی چون مشروعیت اکثریت، حکومت قانون و برابری برای بازنمایی رویداد مصر استفاده کرده و در مقابل شبکه یک تلویزیون ج. ا. ا. از مولفه های گفتمان انقلاب اسلامی همچون حمایت از اسلام گرایان، حمایت از جبهه مقاومت و توطئه غرب برای برساخت رسانه ای رویداد مصر بهره گرفته است. علاوه بر این، شبکه یک، مولفه های گفتمانی دیگر، همچون دموکراسی و خواست اکثریت را نیز برای بیان مقاصد خود به خدمت گرفته است.

موضوع مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی- سیاسی یکی از موضوعات مهم مطالعات علوم اجتماعی است. این امر زمانی تشدید می شود که بخواهیم این امر را در بستری انقلابی بررسی نماییم. مشارکت گسترده زنان در انقلاب اسلامی ایران، ناظران خارجی را برانگیخت. سوال اصلی مقاله حاضر این است که چگونه گفتمان انقلاب اسلامی برخلاف دو گفتمان پیشین خویش یعنی گفتمان های سنتی و مدرنیزاسیون، باعث جذب و متعاقبا مشارکت سیاسی زنان در عرصه اجتماعی- سیاسی در ایران گردید؟ مقاله حاضر برآن است تا با استفاده از امکانات مفهومی روش تحلیل گفتمان این مساله را بکاود. بنابراین سه گفتمان سنتی، مدرنیزاسیون و انقلاب اسلامی، در دو سطح تعاملات درون گفتمانی و بیرون گفتمانی مورد مطالعه قرار می گیرند. فرضیه اصلی این مقاله این است که در سطح درون گفتمانی، گسستگی در مفصل بندی دو گفتمان سنتی و مدرنیزاسیون و اتخاذ استراتژی های طرد و حذف در قبال دیگری و در سطح بیرون گفتمانی زمینه ناتوانی آن ها در حفظ مخاطبان سابق و جذب مخاطبان جدید در سال های قبل از انقلاب فراهم گردید. از سوی دیگر ماهیت سنتزی مفصل بندی گفتمان انقلاب اسلامی در سطح درون گفتمانی و اتخاذ استراتژی برخورد نقادانه و ایجابی با دیگری مبتنی بر اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه، معنا و هویت سیاسی و اجتماعی جدیدی برای زن ایرانی رقم زد. این بازتعریف زن به نوبه خود توانست تعداد زیادی از زنان را وارد عرصه مبارزه علیه حکومت وقت نماید که نمادی سنتی یعنی حجاب را به عنوان سمبل مبارزه برگزیده بود.

تمامی ادیان و مذاهب بزرگ درباره صلح به تامل و به عرضه آموزه پرداخته اند. در این زمینه، اسلام نیز آموزه ها و ایده هایی دارد اما صورت بندی گفتمانی جامع از آن، به میان نیامده است. از این رو، تولید آثار نظری آکادمیک در این عرصه، مورد توجه جدی صورت نگرفته است. پرسش این است:گفتمان اسلامی در ایران پیرامون مفهوم صلح در عرصه روابط بین الملل چگونه مفهوم سازی کرده و چه آموزه هایی دارد؟ (سوال) گمان این است که گفتمان اسلامی، با استناد به مبانی مورد نظر خود، انگاره های سلبی و ایجابی را در زمینه مفهوم صلح ایجاد کرده که هدف اصلی آن تحقق صلح پایدار به مرکزیت توحید و امت است. (فرضیه) نوشتار حاضر، در واقع، به دنبال تبیین، تدوین، استنباط و، در نهایت، ارائه تئوریک بخشی از این آموزه ها در یک حوزه مفهومی معین در عرصه روابط بین الملل است. (هدف) نگارندگان درصددند تا، با توجه به روش تحلیل و چارچوب نظری گفتمان، دیدگاه گفتمان مسلط در جمهوری اسلامی ایران در قبال مفهوم و متغیر کلیدی صلح، آن را در عرصه روابط بین الملل را بررسی کنند. (روش) عرضه مفهومی جدید از صلح در قالب گفتمان اسلام سیاسی- فقاهتی مبتنی بر دو پایه عدالت و معنویت که به صلحی پایدار جهانی می انجامد از نتایج این مقاله است. (یافته)

صاحب نظران تحلیل گفتمان در تحلیل متون ادبی، افزون بر جنبه های صوری و واژگانی، بر عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز تاکید دارند. نورمن فرکلاف، از نظریه پردازان تحلیل گفتمان انتقادی، متون را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می کند. این شیوه در توصیف و کشف دیدگاه های فکری نویسندگان و رویکردهای سیاسی و اجتماعی آنان کارآمد است.در این پژوهش رمان جزیره سرگردانی، نوشته سیمین دانشور، با استفاده از این رهیافت، تحلیل و تبیین شده است تا چگونگی نگرش نویسنده در پردازش لایه های مختلف درون مایه آن کشف گردد. مساله هویت، آزادی، استعمار و تبعیض، سرگردانی انسان مدرن، توسعه، سنت و تجدد، مذهب و اهمیت آن، در گفتگوها، صحنه سازی ها، و روایت های این رمان در مرکز توجه قرار گرفته است. ویژگی های یاد شده، گفتمان غالب در آثار دانشور است که با رمان های دیگر نویسنده (سووشون و ساربان سرگردان) پیوند معنایی ایجاد می کند.

شعر فارسی عموما به دو حوزه تقابلی کلاسیک/نو تقسیم می شود. این تقابل که با تاکید بر گسست تاریخی، بسیاری از امکانات شعر کلاسیک فارسی را به حاشیه می راند، به مثابه یک گفتمان قابل بررسی است، گفتمانی که زمینه های معرفتی و سیاسی - اجتماعی آن در آراء بسیاری از روشنفکران ایرانی دیده می شود، اما در نوشته های مهم ترین شاعران نوگرا، به حوزه بوطیقایی شعر گره خورده است. این مقاله به تحلیل انتقادی وجوه گفتمانی نگاه نوگرایان به شعر کلاسیک، با تاکید بر آراء نیما یوشیج، احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث می پردازد و نشان می دهد که نوگرایان برای هویت بخشی به شعر نو، با استفاده از استراتژی های زبانی خاص و در رویکردی تقابلی، با تکرار و بازتولید احکامی قطعی و بدیهی، تقلیل وجوه مختلف شعر کلاسیک و نفی تنوعات آن، غیریت سازی و کتمان تاریخمندی، سوء تشخیص تفاوت ها و ...، تلقی جمود و ایستایی در شعر کهن را طبیعی سازی کردند، چنان که بسیاری از آراء و پیش فرض های آنان به حوزه های دیگر، از جمله نقد ادبی و پژوهش های دانشگاهی تسری یافته است.

مناسک عزاداری عاشورا، در دوره های مختلف تاریخی علاوه بر صورت بندی هایی مختلف، پذیرای دیدگاه های نظری و گفتمان های متنوعی نیز بوده است. این گفتمان ها تحت تاثیر اوضاع اجتماعی- سیاسی ساخت یافته و امکان رشد و بازتولید نظام فکری خاص خود و تاثیر آن بر جامعه را می یابند و به جهت این تاثیرگذاری بررسی پیرامون گفتمان های مذکور از منظر جامعه شناختی ضرورت می یابد و آنچه در ادامه می آید نتیجه پژوهشی است در این باره، که توصیف ویژگی های گفتمان های متاثر از محتوای مناسک عاشورا و همچنین تفسیر معانی مورد نظر این گفتمان ها را مدنظر داشته است. این تحقیق به روش کیفی و با اتکا به نظریات دورکیم و روش تحلیل گفتمان فرکلاف به بررسی محتوای نشریات مرتبط با موضوع عاشورا که در سال 1389 چاپ شده پرداخته (با استفاده از نمونه گیری نظری هدفمند و ناهمگون) و در نتیجه آن سه نوع گفتمان: 1. گفتمان علمی-آکادمیک 2. گفتمان ادبی- هنری 3. گفتمان کلامی- فقهی تشخیص داده شده است.