جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مباحث این پایان نامه در هفت فصل با عناوین ذیل است: جایگاه زن در میان ملل متمدن عهد باستان، زن ونکاح در جزیرةالعرب پیش از اسلام، آیین یهود وجایگاه زن در آن، آیین مسیح و جایگاه زن در آن.حقوق انسانی زن از نظر قرآن، نقش خانوادگی واجتماعی زن در اسلام و سرانجام سیمای زن در قرآن وبررسی تطبیقی آن با عهد عتیق و عهد جدید.

سیمای ترسیم شده از زن در نهج البلاغة - که تا حدّ زیادی تابع دیدگاه گردآورنده این کتاب است - یک بُعدی و ناقص است و تنها بخشی از چهره کامل زن در قرآن را به نمایش می گذارد. زنان در نهج البلاغة با عباراتی که حاکی از ناقص بودن آنان است، وصف شده اند و متأسفانه، اکثر شارحان نهج البلاغة نیز بدون توجّه به مجموعه احادیث معصومان علیهم السلام، در جهت اثبات این مطلب برآمده اند که زنان در اکثر ابعاد از مردان ناقص ترند. لذا این پایان نامه، در صدد جمع میان آیات قرآن و سخنان امام علی علیه السلام در نهج البلاغة برآمده است. اصولاً قرآن مجید، شئون زن را مافوق تصوّر، بالا برده و در این مورد به بیانِ تنها اکتفا نکرده و از هر بُعد برای زن، الگوها و مصادیقی را یادآور شده و مانند یک وکیل مدافع، از شخصیت زن دفاع می نماید و قبل از آن که از عاطفی و احساسی بودن زن سخن به میان آورد، از اندیشمندی و واقع بینی یک زن (بلقیس) سخن گفته است صلاح اندیشی و نفوذ کلام او را می ستاید و علی رغم نظر کسانی که زن را انسان ضعیف پنداشته اند و حرّیت عقیده او را نفی نموده اند، از آسیه زن فرعون تمجید کرده است. نیز در برابر آنهایی که در مورد بی خِردی جماعت نسوان ادّعاها کرده اند، از ساره، زن حضرت ابراهیم علیه السلام و اوصاف برجسته او سخن گفته است که شایستگی هم صحبتی با فرشتگان مقرّب خدا را داشت. و بسیارند زنان برگزیده دیگری که چه بسا از افراد ذکور در ارزش و اعتبار با خاک راه آنها هم برابری نمی کنند. این چنین است که زنان مسلمان ما به دنبال تصویری شایسته از مقام انسانی زن در نهج البلاغة می گردند؛ امّا مع الأسف، تشتّت و تناقض گویی موجود در آرای شارحان نهج البلاغة، مانع از درک صحیح سخنان امام علیه السلام است. نگارنده، نخست در مقدّمه، توضیحی درباره طرح یک بُعدی بودن زن در نهج البلاغة داده و با بررسی چهره واقعی زن از دیدگاه قرآن، به بررسی هویت واقعی او پرداخته و مقداری از تفاوت های میان مرد و زن را بازگو نموده و رمز این تفاوت ها را نیز شرح داده است. سپس به موقعیت اجتماعی زن و احکام مشترک بین مرد و زن اشاره کرده و احکام اختصاصی زن در شرع مقدّس را نام برده است. وی در پیش گفتاری که بعد از مقدّمه آورده، روش مطالعه در نهج البلاغة، پیوند تنگاتنگ نهج البلاغة با قرآن و قضایای نقل شده در زمینه مقام و شخصیت زن در نهج البلاغة را نقد و بررسی نموده و سپس، ارزش و اعتبار اسناد و مدارک نهج البلاغة را شرح داده و در ادامه، برداشت غلط از قضایای نقل شده نهج البلاغة درباره زن را نکوهش کرده است. امّا فصل اوّل این پایان نامه، مربوط به اسناد و مناسبت های تاریخی خطبه هشتادم نهج البلاغة است که ضمن بررسی میزان سندیت این خطبه بر اساس استدلال، لحن و مخاطبان این خطبه را معرّفی کرده و موردی بودن آن را ثابت می کند. در فصل دوم، درباره واقعیت و عدم واقعیت نقص ایمان زن و دیدگاه های شارحان نهج البلاغة در این زمینه و رسالت مادری زن، توضیحاتی آمده است. نگارنده در فصل سوم با بیان قسمت دوم خطبه درباره نقصان عقل زن، به بررسی معانی اصطلاحی و لغوی عقل و تعریف عقل از دیدگاه قرآن و احادیث پرداخته و نقصان عقل زن را در نظر بعضی از شارحان نهج البلاغة بررسی نموده است. در فصل چهارم که مربوط به قسمت سوم خطبه هشتادم نهج البلاغة در زمینه نقصان حظ و بهره زن است، این مطلب را از نظر تاریخچه فقهی آن بررسی نموده و نحوه و چگونگی پیدایش و تقسیم ارث در میان ملل مختلف را شرح داده. و روایاتی در زمینه علّت نقصان ارث زن نسبت به مرد را به عنوان استشهاد آورده است. در فصل پنجم، نتیجه گیری امام علی علیه السلام از مقدّمات مذکور در خطبه را با طرح مباحثی چون: آسیب پذیری زن در مسائل سیاسی، معنای ترس از زنان شرور و احتیاط از خوبانشان و مسائلی از این قبیل را بیان می کند. نگارنده در فصل ششم به بررسی تطبیقی خطبه هشتادم نهج البلاغة پرداخته و آن را به موردی خاص و شخص خاص نسبت می دهد. فصل هفتم، مربوط به سایر عناوینی است که برای زن در نهج البلاغة یاد شده است. نگارنده، این عناوین را در لابه لای حکمت ها، نامه ها و خطبه های نهج البلاغة جستجو نموده و شرح می دهد. در فصل هشتم به نمونه هایی از شخصیت های عالی انسانی در جامعه زنان در طول تاریخ اشاره شده و در فصل نهم - که آخرین فصل پایان نامه است - به بررسی صفات نیک زن در احادیث پرداخته شده است.

موضوع این پایان نامه زنان صالح و ناصالح از منظر قرآن کریم است، هدف از آن شناسایی، شناخت و ادراک ویژگیهای زنان صالح و ناصالح از دیدگاه و منظر این کتاب آسمانی و هدایتگر است؛ که شامل سه فصل می باشد: فصل اول زن و برخی ویژگی های او، فصل دوم زنان نیکو و الگو در قرآن و فصل سوم زنان نکوهیده و ناشایست در قرآن. در این دنیای پرآشوب و پر سر و صدا، بیش از هر زمان دیگر بشر نیازمند الگو و سرمشق است. حال این پرسش برای او پیش می آید که از کدام آیین و دستورالعمل پیروی کند؟ و کدام کتاب را مطالعه نمایند؟ قرآن کریم به عنوان کاملترین و دست نخورده ترین کتاب، بخش عظیمی از آیات راه گشای خود را به معرفی مردان و زنان موحد و ثابت قدمی اختصاص داده که در شرایط گوناگون، حق محوری را حفظ کرده و از صراط مستقیم منحرف نشده اند. پافشاری قرآن کریم در ترسیم و شناسایی انسانهای کامل برای الگو پذیری ، گرفتن اندیشه و روش صحیح زندگی است، تا آدمی به سرمنزل اصلی مقصود دست یابد. بر این اساس بر آن شدم تا ابتدا با کمک از تفاسیر معتبر و کاربردی، بر روی برخی از صفات نیک و صالح زنان و مردان، ( اشاره شده در سوره احزاب آیه 35 ) اندکی تمرکز کرده، سپس به شناسایی و معرفی چهره های محبوب و منفور قرآنی بپردازم. به طور اجمالی باید گفت که از مطالعه و دقت در این پژوهش به این نتایج می رسیم که اولاً خلقت زن با خلقت مرد یکسان است و دوم آنکه راه کمال، رشد و ترقی برای هر دو نوع بشر فراهم و باز می باشد. از جمله وظایف عمده و مهم زنان: الف) انسان پروری ب) حفظ حجاب و عفت ج) خوب و نیک همسردارای کردن است. در قرآن از زنان شایسته و صالح زیادی به صورت غیر مستقیم نام برده شده و تنها زنی که نام او به صورت واضح و مستقیم نام برده شده، حضرت مریم علیها السلام می باشد؛ که او سرور زنان عصر خویش بوده و به مقام اصطفاء و برگزیدگی رسیده است. لازم به ذکر است که حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا علیها السلام در تمام شئون و مراحل گوناگون زندگی نمونه و برگزیده بوده و ایشان علاوه بر مقام اصطفاء و برگزیدگی، سرور تمام زنان عالم در همه عصرها و زمانها می باشند. همچنین سرانجام کار همسران حضرت نوح و لوطعلیهما السلام که ناصالح، فاش کننده ی رازها و کفر پیشه بودند، چیزی جز ننگ و خواری، شقاوت و عذاب در دنیا و آخرت نبوده و نیست؛ و حتی آنان از همسری با این پیامبران بزرگ و پاک الهی سودی نبرده و نیز دریافتیم که در نزد پروردگار عالم، ملاک رستگاری و برتری جاودانه، همانا تقوا، حق جویی، حق گرایی و اطاعت خالصانه از او است.

این رساله با موضوع «زنان نمونه در قرآن» در دو بخش تهیه و تدوین شده است: بخش اول در چهار فصل به بیان طرح تحقیق، معنی واژه ها و کاربرد قرآنی آن ها، نمونه و الگو از نظر قرآن و جایگاه زن قبل از ظهور اسلام در جزیرةالعرب و بعد از ظهور اسلام پرداخته است. بخش دوم نیز در چهار فصل به زنان نمونه در قرآن پرداخته است: در فصل اول نمونه خوبان، مشخصات و علت نمونه بودن زنان نمونه به طور کامل بیان شده است. فصل دوم به بانوانی که قرآن از آن ها تمجید نموده اختصاص دارد. فصل سوم به بررسی زنان بد و خصوصیات ناپسند آنان پرداخته و فصل چهارم، زنان زشت کردار و ویژگی های منفی آنان را مورد بررسی قرار داده است.

تشبیه یکی از پربسامدترین اسلوب­های ادبی قرآن به شمار می­رود که عمدتاً برای بیان مفاهیم انتزاعی بکار گرفته شده است؛ از آنجا که این اسلوب، مورد اهتمام بسیاری از لغویان و بلاغیان بوده است؛ در این جستار تلاش می ­شود تا ابتدا رویکرد قدما پیرامون این پدیده و نگاه ناقدان معاصر به این رویکرد، مورد بررسی قرار گیرد و برآنیم تا ضمن بررسی و نقد نگاه قدما به تشبیه، رویکردی ارائه دهیم تا در تحلیل تشبیه در کنار توجه به تناسب و تطابق بیرونی و حسی بین طرفین تشبیه، به بافت کلام و تناسب روانشناختی بین آنها نیز توجه شود. چرا که معتقدیم هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژه ­ای است که از نظامی وراء نظام زبان بر این نظام تحمیل شده که صفوی از این نظام با عنوان نظام شناختی یاد می ­کند و آزگود (osgood) آن را معنای تلویحی (connotative meaning) می­ نامد که متأثر از بازخوردها و نگرش­ ها است. با بررسی این رویکرد در سورۀ بقره دریافتیم که گفتمان قرآن در بافت­های گوناگون و با توجه به نوع مخاطب متفاوت است و تصاویر و واژگانی که برای این موارد انتخاب شده ­اند، ظرفیت­های عاطفی و هیجانی بالایی دارند. یافته ­های پژوهش ضمن تأیید رویکرد ارائه شده، نشان می­ دهد که در تبیین تشبیهات قرآنی نباید نگاه جزئی و بریده از متن به آن­ها داشت بلکه باید آن­ها را به بافت متن ارتباط داد و به ایفای نقش و کارکردشان در ضمن ساختار عام یا تصویر کلی پرداخت.

حضرت محمد (ص) در حدیثی مشهور، از زن، عطر و نماز به عنوان سه محبوب دنیایی خویش یاد کرده اند. این حدیث رمزگونه برای عارفان نازک خیال دستمایه ای قرار می گیرد تا تعابیری گوناگون بر اساس پسندها و سلیقه های خود از آن عرضه نمایند. آنان در تاویل های خود از این حدیث، به انگیزه حب، علت آن و ترجیح یکی از محبوب ها بر دیگری اشاره کرده اند و علاوه بر اینها، آن را مستمسکی برای اظهار اشتیاق و میل به زن، همسرگزینی و... قرار داده اند.در بررسی تاریخی نظرگاه های عارفان در مورد این حدیث‏، تحول دیدگاه آنان از تصوف زهدآمیز و ترک تعلقات و بریدن از ماسوی اله از جمله زن تا عرفان عشق انگیز و مبتنی بر محبت نسبت به همه مخلوقات و...، زن به عنوان مظهر جمال حق دیده می شود.این نوشتار ضمن بیان نظرگاه های متفاوت و جالب عارفان در مورد این حدیث، به این نتیجه می رسد که هر یک از اجزا سه گانه این حدیث، حضرت محمد (ص) را به حق نزدیک می ساخته و در واقع دلبستگی آن حضرت به زن، عطر و نماز همان دلبستگی به خداوند بوده است.