جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متون عرفانی از ارکان ادبیات فارسی است که مبخش عمده ای از ادبیات فارسی را به خود اختصاص داده‌ است. مولانا یکی از درخشان‌ترین چهره‌های ادب عرفانی است و در مسیر رسیدن به این مرتبه، وامدار افکار وگفتار مندرج در آثار عرفانی پیش از خود است. هر شاعر یا عارف متأخر در بطن یک سنت فکری اثر خود را می‌آفریند و به نوعی وارد گفت‌گوی منطقی با گذشتگان می‌شود. متونی که از ابزار شناخت عرفانی بهره می‌گیرند به هم نزدیک‌اند. آثار مولانا نیز از متونی است که بر گفتمان‌های عرفانی بنا شده است؛ حجم زیاد تلمیحات و اشارات داستانی، آیات و احادیث، سخنان مشایخ صوفیه، مضامین و درون مایه و حتی تصاویر شعری گرفته‌شده از ادب فارسی و عربی و...همه حاکی از تعاملات چشمگیر بینامتنی در آثار مولاناست. در این پژوهش اقوال و کرداری که در مثنوی و آثار منثور مولانا بازتاب داشته‌اند در سه حوزه انسان شناسی، معرفت شناسی و خداشناسی دسته بندی و تحلیل شده و به ریشه‌های تأثیر پذیری و شیوه‌های بهره‌گیری مولانا ازکلام مشایخ اشاره گردیده است. همچنین تفاوت نگرش مولانا نسبت به مشایخ قبل از خود دربرخورد با اندیشه های واحد تحلیل شدهکه در آثار عارفان قبل از او نمود داشته بیان می شود. دسته بندی و بررسی گفتار و کردار مشایخ در این سه حوزه خود به نتایج جدیدی منجر گردید؛ از جمله این‌که بیشترین حجم استفاده مولانا از اقوال و افعال دیگر صوفیان در حوزه انسان شناسی قرار می‌گیرد. همچنین بررسی شیوه‌های بهره‌گیری مولانا از اقوال و افعال نشان داده می شود. بسامد نوع استفاده از اقوال و افعال در هر اثر متفاوت است و مولانا در مثنوی نسبت به کتب منثورش در افزودن اندیشه‌های خود به گفتار و کردار مشایخ و گرفتن نتایج خاصی که مورد نظرش بوده موفق‌تر بوده است. به نظر می‌رسد ریشه این تفاوت، تأخر زمان سرایش مثنوی نسبت به آثار منثور، نیز تفاوت در نوع کلام این آثار است؛ یعنی ظرفیت‌های زبانی شعر بستر مناسب‌تری نسبت به نثر، برای خلق نگرش‌های خاص مولانا فراهم آورده است.

از جمله رویکردهای برخی زبان شناسان متن و قرآن پژوهان در دهه های اخیر، تلاش برای دستیابی به یک چارچوب زبان شناختی مدون و مناسب برای تبیین ساختار قرآن کریم است. گستردگی و تداخل موضوعات در متن قرآن، ساختار روایی متفاوت ، فراوانی خردمتن ها و پاره متن ها از یک سو، و روابط بسیار پیچیده درون متنی و بینامتنی از دیگر سو، جزو چالش های این رویکرد تازه است. جستار حاضر، با هدف رسیدن به پاسخی درخور این بحث، ضمن توصیف ویژگی های کلان متن و بررسی چگونگی انطباق آن با متن قرآن به بازتعریف بینامتنیت، که عبارت از «انسجام در کلان متن» است، می پردازد. هرچند شواهد گوناگون حاکی از وجود یک بینامتنیت حداکثری است، اما عبور از بافت های زمانی، مکانی و موقعیتی در جای جای متن و ساختارشکنی در سبک روایی و تداخل موضوعات، این دیدگاه را تقویت می کند که برای متن قرآن می بایست مدلی بومی ابداع شود، تا بتوان ساختار غیرخطی و انسجام شبکه ای این کلان متن را بهتر آشکار نمود.

در ورود مطالعات بینامتنی به هنر، توجه برخی اندیشمندان بینامتنیت در تحلیل های بینامتنی از مطالعات ژرار ژنت به سازکارهای مختلف متن جلب شده است. ژنت با طرح ترامتنیت پنج قسم از این روابط را پیش روی تحلیلگران متن گذاشت. این مطالعات به مرور زمان به سینما نیز راه یافت. هدف این مقاله، بررسی ابرمتن ها و پیرامتن ها - دو جزء ترامتنیت - در سینمای ایران است. در مواجهه با برگرفته های سینمایی در خواهیم یافت که یک متن فیلمی از متون دیگر - چه ادبی، چه دیگر متون - به صورت های مختلف بر می گیرد. یکی از مسائل این پژوهش، شناخت انواع برگرفته ها سینمایی و ویژگی های آنهاست. در روابط پیرامتنی، متنی در آستانه متنی دیگر قرار می گیرد و به نظر می رسد نسبت آن با زمان اکران مهمترین مساله در این رابطه است. هدفی که در کنار این مسائل دنبال می شود، معرفی الگویی از روابط بینامتنی است که انواع این برگرفته ها و روابط زمانی پیرامتنی را در سینمای ایران مشخص کند. برای رسیدن به مناسبات ابرمتنی و پیرامتنی در سینمای ایران، برخی فیلم های سینمای ایران در دو دهه 1370 و 1380 بررسی شده است.

بی گمان، هر نویسنده ای با شگرد روایی و دستور زبان خاص خود داستانی با شکل جدید پدید می آورد. در این راه گاه از الگوهای روایی کلاسیک، مدرن و پسامدرن استفاده می کند و گاه نیز با هنجارشکنی، شیوه نوینی را در دنیای داستان ایجاد می کند. عباس معروفی با شگرد روایی خاص خود و پیروی از الگوی روایی مدرنی، رمان پیکر فرهاد را نوشته و برخی از مولفه های پست مدرنیسم را در داستانش مورد توجه قرار داده است؛ به گونه ای که این مولفه ها داستان او را به دنیای رمان های پست مدرن نزدیک می کند. پیکر فرهاد رمانی است که از هر گوشه آن صدای متنی به گوش می رسد و در بطن هر ماجرایی شخصیتی تاریخی به چشم می خورد. نویسنده با چنین تمهیدی بسیاری از سخنان خود را در میان سطور داستان می گنجاند و آشکارا احساس خود را به شخصیت های تاریخی داستانش نشان می دهد. او در بحث بینامتنیت، آنجا که آگاهانه این مولفه را به کار می گیرد، بیشتر به آثار شاعران و نویسندگان دلخواهش نظر دارد. فروغ فرخزاد، احمد شاملو و صادق هدایت و بیش از همه آثار نظامی مورد توجه معروفی هستند. علاوه بر این دو مولفه، او اصل عدم قطعیت را - که مهمترین ویژگی پسامدرن است - در داستان مبنا قرار می دهد. در واقع، اساس پیکر فرهاد بر رویا، ابهام و تردید است. هیچ چیز در این داستان قطعی نیست. همه حوادث در فضایی خواب زده و رویاگونه می گذرد و راوی داستان روایتگر حوادثی است که هنوز رخ نداده است.

بینامتنیت را نخستین بار ژولیا کریستوا در مورد روابط میان متون به کار برد. پس از وی افرادی نیز به بررسی مباحث بینامتنی از دیدگاه های متفاوت پرداختند و مفهوم آن را تغییر دادند. یکی از این افراد ژرار ژنت است که گسترده تر و نظام یافته تر بدان پرداخت و روابط میان متنی را با تمام متغیرات آن مورد بررسی قرار داد و آن را ترامتنیت نامید. اسکندرنامه های منظوم که در شکل گیری آن ها مجموعه ای از «پیش متن» ها موثراند در طول تاریخ حیات خویش با بسیاری از عناصر فرهنگی و اعتقادی ملل و زبان های مختلف درآمیخته و محتوایی داستانی و افسانه ای یافته اند. با وجود تمایزاتی که نیت مولفان، اقتضائات اجتماعی و فکری روزگار هر اثر و گاه «دلهره تاثیر» در این آثار به وجود آورده، وام گیری ها و تاثیر و تاثرهای این متون نشانگر بینامتنیت صریح آن هاست. اسکندرنامه های منظوم فارسی را می توان بر اساس آرای وی مورد بررسی قرار داد و از دیدگاه تازه ای به مطالعه روابط میان این متون پرداخت. در این نوشتار ویژگی های میان متنی (اسکندرنامه های فردوسی، نظامی و امیرخسرو) از دیدگاه بینامتنی (هم حضوری) و بیش متنی (تاثیر و تاثر) ژرار ژنت بررسی می شود تا با مشخص شدن مشترکات بینامتنی این آثار، میزان و چگونگی تاثیرپذیری و تاثیرگذاری آنها بر یکدیگر مشخص شود و نشان داده شود که این تاثیرات در چه حوزه هایی بیشتر اتفاق افتاده و تا چه اندازه ای آگاهانه بوده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

امروزه پیشرفت و اهمیت اسطوره شناسی و ارتباطات میان رشته ای آن، بر کسی پوشیده نیست. از سویی فهم متون حماسی چون شاهنامه فردوسی که سند هویت قوم ایرانیست بدون پرداختن به اسطوره و به کارگیری راهکارهای نوین آن، ممکن به نظر نمی رسد.در این مقاله بر اساس نظریات منطق مکالمه میخاییل باختین (M.Bakhtin) و منطق مکالمه اساطیر لوی استروس C.levi-strauss)) که معتقد به وجود هم نوایی و مکالمه بین عناصر مختلف یک متن یا یک اسطوره با عناصر سایر متون یا اساطیرند، عناصر اسطوره جمشید را از خلال روایات گوناگون آن استخراج نموده و به تشریح مکالمات و هم نوایی های آنها پرداخته ایم.نتیجه تحقیق حاکی از تایید نظریه مکالمه گری است و نشان می دهد که عناصر اسطوره جمشید با دیگر متون پیش و پس از خود، چه هند و ایرانی و چه سامی، ارتباطی دوسویه و تنگاتنگ دارد. این ارتباطات تنگاتنگ می تواند مولود دو سرچشمه متفاوت باشد: نخست وجود روایات هم اصل و اقتباس یکی از دیگری؛ دو دیگر وجود نوعی توارد و همسانی که خود می تواند ناشی از شباهت های فرهنگی، جغرافیایی و ... و یا به قول استروس ناشی از کارکرد یکسان ذهن بشری باشد.

اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

تقریبا تمام مطالعات ادبی در خصوص لوتره آمون به حضور پررنگ تقلید سخره آمیز در آثار این شاعر اشاره دارند، اما نمی توان مطالعه ای را یافت که منحصرا به این مساله پرداخته باشد زیرا تقلید سخره آمیز همواره توسط نقد ادبی به حاشیه رانده می شد. در واقع، ادبیات، نقد ادبی و بوطیقا در سده بیستم به تقلید سخره آمیز ارزش و اعتبار بخشیدند. مقاله کنونی، در راستای مطالعات بینامتنیتی، در نظر دارد چگونگی حضور این فن، مطابق دیدگاه بعضی از نظریه پردازان ادبی، یا نوع ادبی و کارکردهای آن را در سروده های مالدورو بررسی نماید. چنین مطالعه ای، نه تنها حضور فراوان مضمون ها و گفتمان های تکراری ادبی، برگرفته از منابع گوناگون، را در اثر یاد شده نمایان نموده، بلکه نشان می دهد چگونه این اثر مفاهیمی چون نوع ادبی، نوشتار و خونش را نیز زیر سوال می برد.