جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش در زمین? تناسب اسماء و صفات الهی با بافت و سیاق آیات، از مبانی نگرش به قرآن کریم و فهم الفاظ و محتوای آن و رکنی مهم برای درک معارف و اهداف این معجز? الهی به شمار می‌رود. هدف از تحقیق پیش رو، علاوه بر ارائ? مطالبی دربار? تناسب، بافت و سیاق و نیز تبیین خاستگاه واقعی قرآن کریم و توضیح مباحث مربوط به اسماء و صفات الهی، برجسته‌سازی اسلوب بیان این اسماء و صفات و تناسب آنها با بافت و سیاق آیات؛ بویژه در سور? «احزاب» است.حضور اسماء و صفات الهی؛ بویژه نام جلال? «الله» و «ربّ» در قرآن کریم، با توجّه به مخاطبان مکّی و مدنی، پیام‌های متفاوتی دارند؛ چنانکه در آیات و سوره‌های مکّی، متمرکز بر نابودی مفاهیم شرک و پایه‌های بت‌پرستی، اثبات اعتقاد توحیدی و آشکارساختن صفات کمال و جلال پروردگار هستند، ولی در آیات و سوره‌های مدنی، اسماء و صفاتی تکرار شده که متناسب با احکام شرعی، تعیین روابط حکومت اسلامی، تنظیم روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی و امثال آن است.اسماء و صفات خداوند با موضوعات سوره‌ای که در آن به کار رفته‌اند، ارتباطی تام دارند و نقش مهمّی در وحدت موضوعی سوره‌ها ایفا می‌کنند. هر یک از آنها، در موضع مناسب و کاملا سازگار با الفاظ، مفاهیم و فصاحت و بلاغت آیات قرار گرفته‌اند؛ به گونه‌ای که اگر محلّشان تغییر کند، ویژگی خود را از دست می‌دهند. فراتر از آن، حتّی اگر نام یا صفت مترادف، جایگزین شود، باز هم نمی‌تواند نقش و معنای واژ? اصلی را ایفا نماید. با بررسی موضوعات سور? «احزاب»؛ مانند مسائل مربوط به احکام و قوانین الهی، آداب اسلامی و بیان غزو? «احزاب» و احوال مومنان و مشرکان و منافقان، به همراه اسماء و صفاتی که در آیات آن آمده است، این نتیجه به دست می‌آید که اسماء و صفاتِ الله، علیم، حکیم، ربّ، خبیر، وکیل، غفور، رحیم، بصیر، ولی، نصیر، قوی، عزیز، قدیر، لطیف، حسیب، حلیم، رقیب و شهید، که در اغلب موارد، در فرجام آیات و به شکل مزدوج آمده‌اند، ارتباط و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم آیات دارند و بیانگر تعلیل، تأکید یا تفسیر موضوعات مذکور هستند و جلوه‌هایی از زیبایی‌های اعجاز بیانی قرآن، وابسته و مرتبط به تناسب و هماهنگی این اسماء و صفات با بافت و سیاق آیات سور? مذکور است. فراوانی نام جلال? «الله» -89 بار- در سور? «احزاب»، نشان? جهت‌گیری آن در زمین? توحید «الوهیّت» و تشریع احکام اسلامی است، چون مخاطب اصلی این سور? مدنی، پیامبر? و مومنان بوده‌اند و به همین سبب، مشاهده می‌شود که نام یا صفت «علیم» تکرار شده تا نشان دهد تمامی احکام موجود، از ذاتی دانا به همه چیز، صادر شده است. یا نام مبارک «حکیم» تکرار شده تا روشن گردد که خداوند متعال هر کاری را از روی حکمت انجام می-دهد. به همین ترتیب، سایر اسامی بیان شده که بندگان بدانند خداوند متعال، آگاه، بینا، توانا و مراقب است و در نتیجه، گفتار و رفتار و نیّت خویش را اصلاح کنند و اگر خطایی از آنان سر زند، ناامید نشوند، بلکه توبه نمایند، زیرا خداوند، «غفور» و «رحیم» است.

چکیده نظم وتناسب بی بدیل قرآن از وجوه اعجاز آن است. به این معنی که چینش واژگان، آیات وسوره های قرآن از نظم خاصی پیروی می کند. شیوه بیان قرآنمتناسب با مقتضای حالاست ومیان سوره های قرآن تناسب درونی وبیرونی وجود دارد، به نحوی که کل قرآنگویی کلمه ای واحد است. دراین پژوهش به بررسی وجوه تناسبدر سوره انبیاء وتأثیر نظم در ایجاد این تناسب پرداخته می شود تا عوامل هماهنگی محتوایی وتناسب درونی وبیرونی آن شناخته شود. در این سوره ی مکیّ به مباحث گوناگون توحید، نبوت، معاد وذکر داستان تعدادی از پیامبران پرداخته می شود. نظم حاکم بر این سوره که باعث تناسب محتوایی وهماهنگی آن با مقتضای حال شده است، در سه سطح واژگانی، نحوی وعناصر بلاغی به ویژه در حوزه ی علم معانی مورد بررسی قرار می گیرد.بررسی های انجام شده در این سوره نشان از آن دارد که واژگان کلیدی در سوره مانند: الهه، عبادت، ذکر و... حول محور هدف اصلی سوره می چرخند وحلقه ی اتصال مفاهیم به ظاهر پراکنده اند. سوره به منظور بیداری انسان ها از خواب غفلت به بیان حوادث گذشته وآینده می پردازد، از این رو ساختار نحوی غالب در سوره، جمله فعلیه است. از بین عناصر بلاغی، ایجاز بیش ترین تأثیر را در نظم کلام دارد؛ زیرا اساس سوره های مکی بر اختصار است ودر جریان دعوت پیامبران وگفت وگوی آنان با مردم استفهام انکاری بیش ترین نقش را ایفا می کند. 106 فاصله سوره به حرف "ن" ختم می شوند که نقش مهمی در انسجام محتوایی وموسیقایی سوره دارد.

تناسب لفظ و معنی، یکی از مولفه‌های علم بلاغت و از آرایه‌های بدیعی است که به معنای تناسب الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، در بافت- زبانی و موقعیتی- کلام است. این تناسب، شامل تناسب ساختاری، آوایی و معنایی بوده و هدف آن، تأثیر و ارزش ادبی در کلام و در نهایت، انتقال پیام به مخاطبان می‌باشد. از زمان‌های گذشته، خطبه یکی از مهم‌ترین هنرهای بیانی و کلامی به شمار می‌رود که هدف آن تأثیر بر مخاطب و اقناع او می‌باشد و خطیب به منظور موفقیت در خطبه و رسیدن به هدفش که همان اقناع وتأثیر است، همه‌ی تلاشش را به کار می‌گیرد تا نشان دهد به کارگیری زیبایی‌های ادبی در این مسیر تا چه میزان تأثیرگذار است. این پژوهش در نظر دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تناسب لفظ و معنی در خطبه‌های (الغدیر، فدکیه، اشباح، قاصعه) بپردازد تا تأثیر عناصر ادبی و بلاغی و آوایی را در القای بهتر معنا نشان دهد. بنابر مطالعات انجام شده، پیوند و هماهنگی‌ای که بین الفاظ و معانی وجود دارد، ناشی از تناسب ساختاری، آوایی و معنایی بوده و همچنین همخوان‌ها و واکه‌هایی که بیشترین بسامد را در خطبه‌ها داشته‌اند متناسب با مضمون خطبه بوده‌ و بار معنایی حاصل از تکرارشان را در خطبه‌ها مورد تأیید قرار داده‌اند. همچنین انسجام و کاربرد خاص واژگان به ویژگی‌های ظاهری ختم نشده بلکه با کاربرد مجازی و صورت‌های استعاری و کنایی خود، جلوه‌گر معانی تازه‌ای هستند که در راستای اهداف هر خطبه به کار برده شده‌اند. بنابراین، به صراحت می‌توان گفت که همه‌ی تناسب‌ها، ناشی از شگرد واژه‌گزینی ائمه (ع) در شرایط متفاوت سخنرانی برای مخاطبان بوده و با بهره‌مندی از این شگردها توانسته‌اند پیوندی ناگسستنی میان الفاظ و معانی ایجاد نمایند و باعث تثبیت و تحکیم معنی در ذهن مخاطب گردند.

علم تناسب آیات یکی از زمینه های بررسی قرآن کریم است که نقش به سزایی در فهم آن دارد.هر گوینده یا نویسنده ای، شایسته است که در گفتن یا نوشتن مطالب خود، میان اجزای سخن (مقدمه، انتقال از مقدمه به اصل موضوع و پایان)، چنان چینش و ترکیب بندی نماید که بر نیکویی و زیبایی سخنش بیافزاید؛ به گونه ای که کلام، نغز و دلپذیر شود. هم چنین با شیوایی الفاظ، نیکوترین سبک و بهترین معنی، کلام را هم سو و متناسب با مقصود بیاورد. قرآن کریم که چشمه سار شیوایی و بلاغت است و از نزد حکیمِ دانا به پیدا و نهان ظرافت های سخن آمده است، در این زمینه در حد کمال قرار دارد.تناسب در لغت، به پیوند و نزدیکی میان دو یا چند چیز اطلاق می شود و در اصطلاح قرآنی، به معنای هم شکلی و هم بستگی میان اجزای آیه، ارتباط آیات با همدیگر و نیز پیوستگی سوره ها با همدیگر می باشد؛ که در این میان ارتباط میان اجزای آیه (جمله با جمله)، به ویژه ارتباط صدر و ذیل آیات، از ضروریات است.در این پایان نامه، با استفاده از کتب تفسیری شیعه و سنی و با روش کتابخانه ای، به بررسی تناسب درون آیات سوره ی نساء، با تأکید بر بخش پایانی آیات و ارتباط آن با محتوا، به خصوص صدر آیات، پرداخته شد؛ و با بررسی دقیق آیات و تدبر در متن آن ها، به دست آمد که ذیل آیات، در کمال جذابیت و پختگی و در ارتباط تنگاتنگ با محتوای آیه هستند؛ و معمولاً به عنوان تعلیل، ضمانت اجرا و فایده ی محتوای آیه، کارایی دارند؛ بر این اساس، آیات این سوره، به چهار دسته ی «ذیل آیه، تعلیل محتوای آیه»؛ «ذیل آیه، ضمانت اجرای محتوای آیه»؛ «ذیل آیه، تعلیل توأم با ضمانت اجرای محتوای آیه»؛ و «ذیل آیه، فایده ی محتوای آیه» تقسیم بندی شد و به طور مبسوط، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.