جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ارزیابی باورهای دینی کسانی قائل شده‌اند که یک شخص در صورتی مجاز به پذیرش یک باور است که برای آن برهانی داشته باشد که همه عقلای عالم را قانع کند، یا گفته‌اند فرد باید برای همه باورها و اعمال خود برهان داشته باشد و به امر خردگریز تن ندهد. در نقطه مقابل، کسانی هستند که می‌گویند عقل ضد ایمان است یا با آن رابطه ندارد، یا می‌گویند همه باورها را باید از ظاهر متون دینی گرفت و به عقل اعتناء و توجه نکرد. عقل‌گرایی اعتدالی - انتقادی در مقابل هر دوی این گرایش‌ها قرار دارد و می‌گوید عقل اعتبار و حجیت دارد و بدون آن دینداری ممکن نیست، اما این عقل از یک سو در همه امور داوری ندارد و بنابراین باید در دین به امور خردگریز نیز تن داد، و از سوی دیگر این عقل در ارائه برهان مصون از خطا نیست و به همین دلیل انسان‌ها نمی‌توانند باورهای خود را به همگان بقبولانند. در این مقاله مؤلف در پی دفاع از موضع عقل‌گرایی اعتدالی - انتقادی است.

کسی که از لابه لای تفکر او در «رساله»، پوزیتیویزم منطقی سر بر آورد، همو نیز ضربه نهایی را به پیکره پوزیتیویزم وارد ساخت. ویتگنشتاین، با نقد نظرگاه فلسفی خود در «رساله» درباره زبان، راه را برای نجات باور دینی از چنبره خشک و تنگ اصل تحقیق پوزیتیویستی فراهم ساخت. گرچه در آثار متاخر ویتگنشتاین، دین چندان نقشی ندارد؛ اما اشارات و تلویحات گاه گاه او به دین، در لابه لای سخنرانی ها و گفت و گوها، چنان تصویر موثری از دین ترسیم کرد که عده ای سخن از اصالت ایمان ویتگنشتاین به میان آورده اند. در این مقاله، نشان داده شده که انکار زبان خصوصی، به عنوان یک مبنای فلسفی، راهی در تفسیر و تبیین زبان فراروی ویتگنشتاین نهاده است که می تواند به جای بیان ناپذیری گزاره های دینی در «رساله»، تصور دیگری عرضه کند و از نقش «خدا»، «گناه» و ... سخن بگوید. بیان تاثیرگذار و نافذ ویتگنشتاین در انکار زبان خصوصی و تشبیه زبان به بازی، به عنوان فعالیتی انسانی و قاعده مند، توانست انحصار زبان در صورت واقع نما و علمی را در هم شکند و برای صورت های دیگر زبانی نیز اهمیت و معنا قائل شود.گرچه بعضی محققان، نظرگاه ویتگنشتاین در باب باور دینی را «اصالت ایمان ویتگنشتاین» نامیدند؛ ولی این مقاله نشان می دهد که انتشار آثار بعدی ویتگنشتاین، نشان از آن دارد که دیدگاه وی به درستی تعبیر نشده است.

معرفت شناسی فضیلت محور، یکی از جدیدترین رویکردهای معرفت شناسی است که به دلیل تمرکز بر فاعل شناسا و فضیلت های معرفتی او، از سایر رویکردهای موجود متفاوت می باشد. این رویکرد، به جهت شباهت با رویکردهای برون گرایی که در ذیل معرفت شناسی اصلاح شده قرار می گیرند، از ظرفیت های قابل توجهی برای نظریه پردازی در معرفت شناسی باورهای دینی برخوردار است. لذا می توان با تعریف پیش فرض هایی چون فضائل معرفتی دینی و منظر دینی، به مفهوم جدیدی از عقلانیت دست یافت. این نظریه، در مقابل استدلال های شکاکان مبنی بر عدم امکان معرفت در حوزه باورهای دینی و نیز استدلال ملحدان مبنی بر عدم وجود خدا، دفاع قابل قبولی از باورهای دینی ارائه می کند.

پلورالیسم دینی در ذهن جان هیک یکباره پدیدار نشده؛ بلکه فرایندی از جمله مبارزه ضد نژادپرستی، گشاده‌رویی با پیروان باورهای دینی دیگر, رستگار و اهل نجات شمردن جریان‌های عظیم حیات و تفکر دینی، حق دانستن مدعیات ادیان گوناگون، مدلل ساختن نظریه پلورالیسم و ارائه معیار ارزیابی باورهای دینی در اندیشه وی سپری شد و نظریه او را تکمیل کرد؛ البته در دل هر یک از این حلقه‌های فرایند مذکور، اتفاقات دیگری افتاده است. هر یک از این مراحل و اتفاقات درون آن‌ها گرفتار تهافت‌ها و تناقض‌هایی است که افزون بر معلل بودن بخشی از مراحل و دلیل تراشی بخشی دیگر، به آن‌ها نیز اشاره شده است.

ارزش ســــنجی معرفتــــی باورهــــای دينــــی بــــراســــاس مبــــانی گونــــاگون معرفـت شـناختی، انجـام شـدنی اسـت. معرفـت شناسـی فضـيلت محـور، رويكـردی متــأخردر مباحــث فلســفی اســت كــه منــاط صــدق و ارزش معرفتــی بــاور را بــه كــاربــردن فضــايل عقلانــی و معرفتــی در موقعيــت متناســب بــا خــود مــی دانــد. لينــدا زگزبســكی، فيلســوف ديــن و اخــلاق معاصــر، بــا طــرح يگــانگی فضــايل اخلاقــی و عقلانــی، معتقــد اســت اگــر عامــل معرفتــی در هــرموقعيــت معرفتـی، فضـيلت عقلانـی متناسـب بـا آن را بـه كـار گيـرد، بـه سـبب سـاختار فضـايل كـه در كســب غايــت خــود مصــيب هســتند، بــه صــدق خواهــد رســيد. بــرای محــك زدن ارزش معرفتــی باورهــای دينــی در ايــن رويكــرد بايــد معيارهــای درونــی (فضـايل عقلانـی و حكمـت عملـی) و بيرونـی (تأسی بـه مرجـع معرفتـی وانسـان حكــيم) آن را بــراعتقــادات دينــی تطبيــق داد و ميــزان ســربلندی آنهــا را در ايــن آزمــون ســنجيد. فــارغ از ارزيــابی ايــن رويكــرد كــلان معرفــت شــناختی و بــا پــيش زمينــه دانســتن آن، بــا كــاوش در ســير تكــوين باورهــای دينــی و ســيره دينـداران در بـاورگزينی و سـلوك معرفتـی مـی تـوان معيارهـای پـيشگفتـه را بـر ايـن باورهـا منطبـق دانسـت. بـراين اسـاس بـرای ارزيـابی باورهـای دينـی نبايـد بـه دنبـال معيارهـای توجيـه گرايانـه وبـاورمحور بـود؛ بلكـه بايـد نگـاهی عامـل محـور و فراينــدی داشــت و ســير بــاورگزينی مؤمنــان را تحليــل كــرد كــه بــه نظــر ميرسد آنان در اعتقاد بنيادين به وجود خدا، در اين آزمون سربلند هستند.

همسویی مقاصد فلسفی با معارف وحیـانی، آرمـان متعـالی صـدرا در پـی ریـزی حکمـت متعالیه است. در این راستا آموزه «حقیقت و رقیقت»، تـأثیر شـگرف و شـاملی دارد. ایـن آموزه پر تأثیر در سراسر پردازش های عـالی صـدرایی و پیـروان حکمـت متعالیـه حضـور نیرومند دارد. پردازش جهان بینی و باورهای دینی بر اساس این انگاره، یکی از عمده ترین ویژگی هـای فلسفه صدرایی است که می تواند ما را به ضمیر متمایز فلسفه صدرایی رهنمون کند. صدرا نقطه عزیمت افتراق فلسفه خود را بر محور چنین انگـاره هـای فـرازین بنـا مـی نهـد تـا بـه ناکامی های فلسفه های پیشین دچار نگردد. ابتکارات روشی و محتوایی صدرا، توجـه وی را به مطالب بلند عرفانی و اسـتمداد از منـابع وحیـانی معطـوف مـی سـازد تـا در پـرداز ش نظریات برهانی گوهرهای بدیعی را به ارمغان آورد و رخنه هـای بـه جـا مانـده از مکاتـب سنتی را ترمیم نماید. کاربرد این انگاره، موضعی و محدود بـه چنـد مسـئله و موضـوع خـاص نیسـت ؛ عرفـای زبردست در عرفان نظری در وهلۀ نخست به کاربرد این انگاره در الاهیات استناد جسـتند و در منطق خود سخن از حمل «حقیقـت و رقیقـت » را بـرای حکمـای محقـق بـه میـراث نهادند. صدرا و پیروان متعالی او بیش و پیش از همه، سویه های استفاده از این انگاره را در الاهیات دنبال کردند و دامنۀ بسیار گسترده آن را در حل مسائل به طور عینی ذکر کردند؛ در منطق متداول در آثار متعـالی از حمـل «حقیقـت و رقیقـت » بـرای نسـبت دادن برخـی موضوع و محمول های به ظاهر کاملا متباین به این انگـاره اسـتناد شـده، چنانکـه در حـل مسائل الاهی بسیار کارساز و در ترسیم جهان بینی و تبیین باورها و ربط وحدت و کثرت و نسبت علت و معلول و ارتباط پدیده های هستی به آفریدگار نقش ویژه دارد. با همۀ اهمیت و نقش گسترده این آموزه به صورت مستقل به ابعاد آن پرداخته نشـده تـا حدود و ثغور و ظرافت و تأثیر آن آشکار شود. واکاوی کاربرد پر تـأثیر آن در الاهیـات، به ویژه در ترسیم و تحکیم باورهای توحیدی و بهره های اعتقادی، بـا اسـتناد بـه فرا زهـای حکمای متعالی ما را با نگرش جدید نسبت به حکمت متعالیه رو به رو خواهد ساخت.

مقالۀ حاضر به بررسی و ارزیابی دیدگاه و رویکرد معرفتی ویتگنشـتاین در بـاب حقیقـت الاهــی در دو دوره تفکــر فلســفی اش مــی پــردازد. شــاخص اساســی رویکــرد معرفتــیِ ویتگنشتاین، توجه به حقایق بر پایۀ تحلیل زبان است. علیرغم تفاوت مبانی معرفت زبانی در دو دوره تفکر وی و متعاقب آن تفاوت در تبیین های معرفتـی اش، دیـدگاه او در بـاب خدا، حائز جوهره واحد و مشترکی است. در این مقاله سعی شده رویکـرد تحلیـل زبـانیِ ویتگنشتاین در باب حقیقت الوهی شناسایی و توضیح داده شود. این مطالعه نشان می دهد چگونه مبانی معرفت زبـانی ویتگنشـتاین او را بـه سـوی اتخـاذ موضـعی ایمـان گروانـه و ناواقع گرایانه نسبت به حقیقت الوهی و بلکه عموم باورهای متافیزیکی سـوق داده اسـت. در نهایت رویکرد معرفتی ویتگنشتاین و دیدگاه متأثر از آن در باب حقیقت الوهی مـورد ارزیابی و نقادی قرارگرفته است

پژوهش "توحید و سلامت روانی در معارف علوی" درصدد تبیین آموزه های توحیدی مرتبط با سلامت روان مندرج در سخنان امیرالمومنین علی علیه السلام جهت بازشناسی نقش باورهای دینی افراد به این آموزه ها در تأمین سلامت روانی پایدار برای آن ها است.

فطرت یا به عبارت دقیق‌تر فطرت انسانی از جمله مباحثی است که درهمه کتب آسمانی خصوصاًقرآن کریم وجود دارد که توجه و شناخت آن نه تنها به خودشناسی که نهایتاً به خداشناسی منجر می‌شود. وجود فطرت خدادادی و غیر اکتسابی، باعث ایجاد معرفت و گرایش خاصی نسبت به خداوند متعال در وجود انسان می‌گردد.دانشمندان اسلامی با الهام از قرآن و حدیث «نظریه فطرت » را در کتب تفسیر و کلام و اخلاق مورد توجه قرار داده و به آن استناد نموده اند.در این میان مخالفان ومنتقدانی هستند که این مسئله را انکار کرده وبه مقابله با آن برخاسته اند.هدف تحقیق در رساله حاضر، نخست بیان و بررسی نظریه فطرت وسپس بررسی چگونگی بکارگیری و استفاده از نظریه فطرت در تبیین باورهای دینی ( توحید یا خداشناسی، معاد و نبوت)است .

از عوامل مهم در رسیدن به یک جامعه سالم، تربیت نسلی سالم و خدا باور است. تقویت باورهای دینی فرزندان، یکی از زیر مجموعه های مهم تربیت دینی محسوب می شود. میزان اثرگذاری خانواده بر روی شخصیت فرزندان بر کسی پوشیده نیست و آیات و احادیث بسیاری نیز، این موضوع را تایید می کنند. اما دغدغه ها و مشغله هایی که در زندگی کنونی وجود دارد، موجب شده بسیاری از والدین، نسبت به وظایف خود در مقابل فرزندان خویش بی توجه باشند. این امر سبب می شود که فرزندان نسبت به بسیاری از آداب اسلامی آگاهی لازم را به دست نیاورند که پیامدهای سوئی بر شخصیت معنوی فرزندان دارد که نهایتا منجر به تربیت غیر اسلامی می شود و ریشه این نابسامانی ها، در ضعف باورهای اعتقادی فرزندان است که والدین باید نسبت به آن اهتمام جدی داشته باشند لذا؛ در این پژوهش، به دنبال پاسخگویی به این سوالات هستیم که چگونه والدین می توانند باورهای دینی فرزندان خود را تقویت کنند و از دیدگاه قرآن و احادیث، والدینچه نقشی در تقویت باورهای دینی فرزندان دارند و چه راهکارهایی در راستای اجرای این نقش پیش روی آنهاست. با توجه به یافته های این پژوهش می توان گفت پدر و مادر به علت عامل وراثتی و محیطی، نقش قابل توجهی در شخصیت معنوی فرزندان و تقویت باورهای دینی آنان نسبت به دیگر عوامل دارند و با اصلاح خود در گام اول و نیز فراهم کردن محیط تربیتی مناسب می توانند گام موثری در جهت تقویت باورهای فرزندان خود بردارند.