جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت جنسیتی بر اساس بنیادهای معرفتی و غیر معرفتی گوناگون، امکان­ مفهوم­­سازی­های مختلفی دارد. رویکرد مرنیسی در خصوص عدالت جنسیتی به­واسطه بسترهای عملی(غیر معرفتی) و نظری(معرفتی) خاص خود شکل گرفته است. در این مجال با نظر به رویکرد وی با لحاظ روش­شناسی بنیادین از چیستی به بنیادهای نظری ایدۀ مساوات وی که در راستای عملی­سازی راهبرد عدالت جنسیتی پیشنهاد نموده، پرداخته شده است. این هدف با روش توصیفی-تحلیلی در بررسی آثار وی به نتایج ذیل دست یازیده است: 1. ماهیت عدالت میان دو جنس در نگاه مرنیسی در ایده مساوات شکل گرفته است و با شاخص­های آموزش، اقتصاد و سیاست و مؤلفه­های عدم مساوات در مکان و پدرسالاری و با مصادیق تعدد زوجات، حق طلاق و حجاب قابل تبیین است؛ 2. انسان شناسی وی با رویکردی امانیستی و انسان شکل یافته و تاریخمند و مبتنی بر ملاکات اتوپیای غربی سامان می­یابد؛ 3. دین‏شناسی وی با بازخوانی دین و واسازی آن و با هدف تغییر در ربط­های ارزشی و نیز داوری های ارزشی دین و سنت پیرامون روابط دو جنس شکل گرفته است.

مسأله فهم و تفسیر متون دینی در دوره معاصر به سبب گسترش شاخه هایی مانند زبان شناسی جدید، هرمنوتیک فلسفی و علوم ادبی در کانون توجه جریان های فکری و فرهنگ ی معاصر قرار گرفته است. نو اندیشانی مانند حسن حنفی برای برون رفت جهان اسلام از عقب ماندگی و هماهنگ ساختن میراث اسلامی با دست آورد های دنیای مدرن تلاش کرده اند با باز خوانی و باز سازی مجدد میراث و نصوص دینی اهداف ذکر شده را دنبال نمایند. تعامل حنفی با نصوص دینی به عنوان یک فهمنده و مفسر، ریشه در مبانی و رویکردهای خاصی مانند مبانی هرمنوتیکی، پراگماتیستی، و پدیدار شناختی وی دارد، خوانش جدید حنفی از متون دینی در قالب پروژه «چپ اسلامی» برای ایجاد تغییر در لایه سیاسی و اجتماعی جهان اسلام عنوان شده است. در این تحقیق تلاش شده است تا با روش کتابخانه ای داده های مرتبط گرد آوری و با روش توصیفی-تحلیلی روش تفسیری و مبانی مرتبط با فهم متن ایشان مورد واکاوی انتقاد قرار گیرد. مهمترین آسیب تعامل حنفی با نصوص، فهم ایدئولوژیک و گزینشی در راستای برون رفت از مشکلات با استفاده از بنیادهای نظری دنیای مدرن است.

علم وفناوری مدرن (غربی) صورت ومحتوای تمدن غرب را قوام بخشیده‌است تاجاییکه آن‌را وجه ممیزه‌ با سایر تمدن‌ها وتنها راهِ رسیدن به‌ توسعه وصنعتی شدن دیگران معرفی می‌کنند. دانش وفناوری جدید، دارای«ماهیت»، «صورت» و«آثار»اجتماعی است که درکنار گره‌گشایی، مسأله‌های لاینحلی را درسطح خرد وکلان جامعه‌ی بشری پدید آورده است. نه تنها منتقدان فناوری مدرن، بلکه حامیان آن نیز درممالک ونحله‌های فکری، خواهان بازنگری واصلاح آن شده­اند. آیت الله سید محمد باقر صدر، ازمعدود نوابغ فکری مسلمان درقرن بیست‌ام است که دراوج اقتدار مکتب‌های مادی‌گرایی، شالوده‌های فکری تمدن غربی را شناسایی ومورد نقد علمی قرار داده‌است. با توجه به‌ تعریف مارتین هایدگر ازفناوری مدرن که ماهیت آن را ‌غیر ازمصداقش میداند وتعریف فلسفی-اجتماعی فناوری، بارویکرد به‌دو فلسفه مهندسی وعلوم انسانی وروش تحلیل‌تطبیقی، این جستار به‌دنبال پاسخ به‌این پرسش است که آرای صدر، درمواجهه با فناوری مدرن چگونه قابل تبیین است؟ وجه تمایز وی با دیگر متفکران چیست؟ کارهای انجام شده توسط دیگرمنتقدین فناوری مدرن به‌صورت ترافعی، مقطعی وجزئی نگر می باشد که لازم، ولی کافی نیست. لکن نگاه‌ صدر تدافعی، تداومی وجهانی است. مسأله وی جواز وعدم جواز نیست، بلکه جهان‌نگری‌هایی است که فناوری را جهت داده وبه اسارت‌گرفته وآن نظام اجتماعی است. به‌دنبال نظام اجتماعی مطلوبی است که آن را درنظام اجتماعی دینی درقامت فقهِ مطابق با مقتضای زمان می‌بیند. صدر به‌داشته های خود می‌اندیشد نه ‌داشته‌های دیگران.

عصمت پیامبر اکرم (ص) از جمله موضوعاتی است که نصرحامدابوزید در آثار مختلف خود بدان پرداخته است. اصل عصمت نبی مورد اتفاق فریقین است اما در برخی مراتب آن اختلاف نظر وجود دارد. نصرحامدابوزید نیز به عصمت نبی در مقوله دریافت و ابلاغ وحی باورمند است اما در خصوص سایر افعال و احوال نبی به عدم وجود عصمت اعتقاد دارد. وجه ضرورت بررسی نظرگاه نصر حامد ابو زید از میان نواندیشان اهل سنت ، نوع استدلال های ایشان در موضوع عصمت پیامبر (ص) است. ابوزید در اثبات مدعای خود به دلایلی از جمله ابداعی بودن عصمت پیامبر (ص)، ناسازگاری عصمت با وجوه بشری پیامبر (ص)، ناسازگاری عصمت با مشورت پیامبر (ص) از مردم، و ناسازگاری عصمت با آیات عتاب پیامبر (ص) در قرآن استناد می کند. نوشته پیش رو با روش توصیفی نقدی ضمن ارائه دلایل نصرحامدابوزید پیرامون عدم عصمت پیامبر (ص) ، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین اندیشه ای به دلیل ناسازگاری با آیات قرآن قابل پذیرش نیست.

جهاد تبیین یکی از دستور کارهای بسیار مهم برای مقابله با هرگونه انحراف و تحریف در گفتمان و ارزش‌های انقلاب اسلامی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها و در مقاطع گوناگون بر این مهم تأکید کرده‌اند. این تحقیق باهدف تحلیل جهاد تبیین و مبانی فقهی و حقوقی آن انجام‌شده و دست یافتن به این مهم با روش توصیف و تحلیل گزاره‌های تحلیلی جهاد تبیین و مبانی فقهی و حقوقی با گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای میسر است. به جهت آنکه تحقیق یکپارچه‌ای دراین‌باره صورت نگرفته است، پرسش از جهاد تبیین و مبانی فقهی و حقوقی آن، مسئله‌ای است که نیازمند جستجو تا رسیدن به نتیجه مطلوبی است. بامطالعه انجام‌شده به این گزاره دست‌یافتیم که جهاد تبیین، جهاد فرهنگی است، یعنی موضوعاتی که نیازمند تبیین است، باید به مردم و جامعه شناسانده شود و قواعدی بر مبنای فقه و حقوق نیز اعم از ارشاد جاهل، وحدت ملی و رعایت اخلاق و ... اجرا شود.

واقع­گرایی اخلاقی بحثی فرااخلاقی و در حوزه هستی­شناسیِ احکام اخلاقی و در فهم نظریات بسیار تأثیرگذار است. به جهت تمایز لوازم واقع­گرایی و ناواقع­گرایی، نظریات در حوزه ارزش متمایز می­شوند. در این مقاله نظریات معاصر در رابطه حکومت دینی را از جهت واقع­گرایی و ناواقع­گرایی طبقه­بندی می­کنیم. اهمیت مسأله از این جهت است که اولاً از خلط نظریات همچون نظریات فقهی و نظریات سکولار جلوگیری می­شود و ثانیاً لوازم هر اندیشه از دیگری بازشناسی می­گردد. کمتر تحقیقی نظریات حکومت دینی را از این جهت بحث کرده است. دیدگاه­ها در رابطه ساختار حکومت را می­توان به سه دسته واقع­گرا، ناواقع­گرا و دوگانه­گرا تقسیم کرد. نظریاتی چون قراردادگرایی محض ناواقع­گرا هستند و نظریاتی که از مردم­سالاری دینی تفسیری سکولار ارائه می­کنند، همچون استدلال بر تمایز باورهای آفاقی- باورهای انفسی یا نظریه حکومت دموکرات اسلامی و دیگر نظریات مشابه دوگانه­گرا هستند. فقیهان شیعه با وجود اختلاف تعابیر و اختلاف دیدگاه­ها در حوزه حکومت دینی همگی واقع­گرا هستند. قائلین به ولایت مطلقه یا ولایت محدوده، قائلین از باب امور حسبیه یا از غیرامور حسبیه، قائلین بر اساس منطقة الفراغ یا هر دیدگاه فقهی دیگر بر اساس واقع­گرایی سخن رانده­اند. بنابراین، مطابق دیدگاه فقیهان اولاً، مردم­سالاری هیچ نسبتی با قراردادگرایی محض یا دوگانه­گرایی ندارد؛ ثانیاً، احکام شریعت تابع مصالح و مفاسد واقعی هستند؛ سوم اینکه فرامین الهی منبع موثقی در فهم ارزش­های واقعی و شناخت مصالح و مفاسد واقعیه هستند؛ چهارم، نظر مردم به جهت تأثیر واقعی در مصالح واقعیة موضوع ارزش خواهد بود؛ پنجم، نقش خواست فردی حاکمان یا خواست مردم، منشأ ارزش نیست و به تعبیری ناواقع­گرایی و نسبیت فردی و اجتماعی نادرست است؛ ششم، معیار ارزش­سنجی همه احکام از جمله رأی حاکمان و خواست مردم، معیاری واقعی است؛ نهایتاً مردم بر اساس معیار واقعی مختار، صاحب حق و تکلیف خواهند بود.

ایده علم دینی در نیم قرن گذشته در فضای علمیِ نه تنها جهان اسلام، که حتی در دیگر ادیان مطرح بوده است. اساتید و پژوهشگران بسیاری از ابعاد مختلف به بررسی این ایده پرداخته‌ و در باب معناداری، امکان یا امتناع؛ ضرورت، مطلوبیت و چگونگی دست‌یابی به علم دینی بحث کرده‌اند. علیرضا شجاعی‌زند از اساتیدی است که در آثار مختلف، به خصوص در مقاله «نقد درون گفتمانی ایده علم دینی» به نقد ایده علم دینی به معنای عام و علوم انسانی اسلامی به معنای خاص پرداخته ‌است. در این مقاله پس از طرح ادله ایشان در نقد ایده علم دینی، ملاحظاتی چند در ارتباط با آن مطرح می‌گردد و نشان داده می‌شود که هیچ یک از این ادله نمی‌تواند امکان یا مطلوبیت ایده علم دینی به معنای عام را نفی کند و نقد‌های شجاعی زند تنها به یک تقریر خاص از ایده علم دینی وارد است.

گفتمان حکمرانی خوب، از چند دهه پیش توسط سازمان­ها و نهادهای بین المللی و بعضی از اندیشمندان و نظریه‌پردازان غربی مطرح شده است. با توجه به طرح ابتدایی موضوع این موضوع در غرب و با استناد به نظریات پیشینی اندیشمندانی مانند: سید جواد طباطبایی مبنی بر انحطاط و زوال فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران پسا ابن سینا و سید احمد طباطبایی دال بر تعارض اسناد بین المللی با مفاهیم اسلامی، این نظریه نشر یافته است که با توجه به زوال و تعارض فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، جهت مطالعه و تحقیق در زمینه حکمرانی خوب به منابع ایرانی و اسلامی با دیده تردید نگریست و به ضرورت با مراجعه به ادبیات منتشره غربی به موضوع پرداخته شود. در این پژوهش با هدف اعتبار سنجی نظریات مذکور با فیش برداری کتابخانه­ای و بهره­گیری از روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آرای موسس فلسفه و اندیشه سیاسی در ایرانِ پسا اسلام، فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) در جایگاه رهبر انقلاب اسلامی ایران، به دنبال یافتن پاسخی برای سئوال هستیم که آیا با توجه به عناصر و ویژگی­های مطرح شده غربی، از حکمرانی خوب در آرای فارابی و مقام معظم رهبری(مدظله) بحثی شده است؟ با مطالعات انجام شده به این گزاره دست یافتیم که مبانی معرفتی، هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه دو ساحتیِ فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران، نه تنها اعم از نظریات تک ساحتی امروزه غربی بوده، بلکه فلسفه و اندیشه سیاسی در ایران منحنی زوال را طی نکرده و مغایرتی نیز ندارد و اعم از نظریه‌های تک ساحتی غربی است.

با ظهور اومانیسم و توسعه آن در غرب، جوامع انسانی هر روز بیش از پیش، از ارزش­های اعتقادی فاصله گرفتند و این امر به تقلیل ساحت­های دین منجر شد. در این میان سید احمد­خان هندی، به تقلید از غرب، برای اولین­بار در دنیای اسلام، از تقلیل ساحت­های اعتقادی دین سخن گفت. وی بر اساس مشرب معتزلی خود، تنها کلیات اصول اعتقادی توحید، نبوت و معاد را می­پذیرد و نسبت به جزئیات این مسائل که در قرآن و سنّت آمده، اعتقادی ندارد. با توجه به این که دیدگاه­های سید احمد­خان، چالش­هایی را در مجامع علمی اسلامی، به ویژه جامعه علمی ایران، بر­جای گذاشته است، مقاله حاضر در­ صدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی و به دو شیوۀ برون دینی و درون دینی، به بررسی و نقد آن­ها بپردازد. طبق بررسی انجام شده، دیدگاه­های وی، در پنج محور قابل بررسی و نقد است: تمثیلی بودن داستان حضرت آدم (ع) و عناصر آن، مثل فرشتگان و شیطان؛ احتمال خطای پیامبران در امور عادی و دیدگاه‌های شخصی شان به ویژه در ارتباط با مسائل اجتماعی؛ مبتنی بودن وحی پیامبران بر ادراک عقلی و تجربی؛ عادی بودن معجزه پیامبران؛ ادراک­ناپذیری بهشت و جهنم.

اندیشه­های فیلسوف معاصر فرانسوی، پل ریکور که در بستر هرمنوتیک فلسفی و پدیدارشناسی هرمنوتیکی شکل گرفته، در میان دانش­وران این علم، جایگاه قابل توجه و تأملی دارد. در سنت تفسیری رایج، فهم و تفسیر صحیح، تفسیری است که با آنچه مقصود متکلم بوده، بیشترین انطباق را داشته باشد، اما ریکور، معیار تفسیر معتبر را نه مطابقت با معنای قصدی مؤلف که بالاتر بودن احتمال می­انگارد. وی این معیار را فراهم آمده از «منطق احتمال ذهنی» معرفی می­کند. در تبیین تفسیر صحیح از متن، دو اصل «همخوانی و تطابق» و «کامل بودن» را در تفسیر ضروری می­داند. نوشتار حاضر در پی آن است تا امکان طرح این ضوابط را در خصوص متون شرعی با نظر به ویژگی­های آن­ها، با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با جمع­آوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای و اسنادی، بررسی کند. به نظر می­رسد، می­توان از «منطق احتمالات» و «اصل هم­خوانی و تطابق و اصل کامل بودن» در میان ضوابط مطرح در متون شرعی، بهره برد.