جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این تحقیق، دوستی و مهرورزی از دیدگاه امیرالمومنین (ع) در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است. این پایان‌نامه در دو فصل که هر کدام حاوی چندین بخش است تدوین گردیده است. در ابتدا شرح مختصری از دوستی و محبت: دوستی به معنای حب و یکدلی و عشق و مهر و در اصطلاح عبارت است از محبت و دوستی انسان به چیزی که به آن میل و لذت دارد و غلیان دل در مقام اشتیاق به لقاء محبوب است.در فصل دوم شرایط دوست خوب بررسی شده است که عبارت است از عاقل باشد، از خاندان اصیل باشد، اهل خیر باشد و خوش‌اخلاق و....باشد و در در بخش بعدی انواع دوستی بررسی شده است که در نهج‌البلاغه قریب به 25 نوع دوستی آمده است همانند دوستی به دنیا، دوستی آخرت و مرگ و دوستی خدا، دوستی پیامبر واهل بیت و...و در بخش بعدی آداب دوستی بررسی شده است که چگونگی رفتار و آداب و سلوکی که باید در مقابل دوست داشته باشیم از جمله خشوع و فروتنی و ایثار و...و در بخش بعدی حدود دوستی که حضرت به اندازه نگهداشتن در دوستی و دشمنی بسیار تأکید می‌وزرد و این‌که انسان نباید تمام اسرار خود را به دوست افشا کند و در دشمنی نباید آتش کینه را شعله‌ور نماید و در بخش بعدی حقوق دوستی بررسی شده است که حقوقی که بر انسان واجب است بیان شده است از قبیل یاری با جان و دل و احسان و فداکاری و... و بخش بعدی موانع دوستی که نباید با افراد پست و بخیل و نادان و... دوست شد و بخش آخر در مورد فوائد دوستی بحث می‌کند که دوست در شرایط سخت، حامی و یاور انسان است و از او پشتیبانی می‌نماید.

دشمنی خاندان بنی‌امّیه با خاندان بنی‌هاشم در قبیله‌ی قریش تاریخی دیرینه دارد. بنی‌امیّه در بیشتر غزوات پیامبر اسلام(ص) به سرکردگی ابوسفیان حضوری فعال داشتند. پس از فتح مکّه و شکست در برابر سپاه اسلام نیز،اگر چه به ظاهر مسلمان شدند، امّا پیوسته مترصّد فرصتی برای رسیدن به قدرت بودند؛ تا اینکه در زمان خلافت امام علی(ع)، معاویه از بیعت با امام سر باز زد. آنان در جنگ‌های جمل و صفین و با ادعای خون‌خواهی عثمان در برابر امام(ص) قرار گرفتند و در ماجرای حکمیت با نیرنگ و ریا از شکست گریختند. امام علی (ع) در فرازهایی از نهج‌البلاغه ضمن توصیه‌ی معاویه به تقوی، پیوسته مردم را نسبت به مکر و نیرنگ بنی‌امیّه آگاه می‌کرد و چهره‌ی واقعی معاویه را برای مسلمانان آشکار می‌نمود. این جستار می‌کوشد تا ضمن اشاره به پیشینه‌ی دشمنی بنی‌امیّه با دین اسلام، مواضع امام علی (ع) را در سال‌های رویارویی با معاویه، بر اساس کتاب نهج‌البلاغه تبیین کند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد امام علی (ع) هیچ گاه از مکر و حیله بنی‌امیّه غافل نشد و ضمن آگاه کردن مردم از نیرنگ‌ها و فساد معاویّه، با تیزبینی آینده خطرناک و ناپایدار حکومت فاسد آنان را پیش‌بینی کرده بود.

رسیدن به کمال و سعادت، مهم‌ترین هدف پیش روی انسان است. هر مکتبی بر اساس دیدگاه خود کمال را تعریف می‌کند. در این میان، منابع دینی و عرفانی در تعریف کمال، عوامل رشد و موانع آن، نظر به آموزه‌های وحیانی دین دارند. در این رساله موضوع عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی بررسی شد که شامل پنج فصل است: مقدمه و کلیات، کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی، عوامل رشد و کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی، موانع راه کمال انسان در نهج‌البلاغه و مثنوی و نتیجه‌گیری. نهج‌البلاغه و مثنوی درباره‌ی کمال، عوامل و موانع آن آفاقی وسیع دارند. کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی در گرو پیوستن به خداست و این خود حاصل برقراری عدالت در بین قوای وجودی انسان و اعتدال و استوای او در بعد نظر و عمل است. پیروی از برگزیدگان حق و بهره‌گیری از عقل اصلی‌ترین عوامل رشد و کمال انسان در بعد نظرند. در بعد عمل، عبادات عامل رشد انسان است. از دیدگاه حضرت علی (ع) توحید، عامل اصلی سعادت انسان است و تقوای الهی که بر بنای توحید استوار است، در رأس همه‌ی فضایل اخلاقی قرار دارد. در مثنوی اگرچه همچون نهج‌البلاغه مسائل توحید و ایمان، نظام‌مند مطرح نشده است؛ اما همه‌ی تعالیم مولوی رویکردی توحیدی دارد؛ به عبارت دیگر فنای عارفانه و رسیدن به حقیقت توحید، مرکز همه‌ی سخنان مولوی است؛ اما مهم‌ترین موانع راه کمال شامل نفس اماره، شیطان و حب دنیاست؛ زیرا این عوامل سه‌گانه، خود مانع‌زاست؛ یعنی ریشه‌ی آفت‌های بسیار دیگری نیز به شمار می‌روند. در کلام حضرت علی (ع) دشمنانگی شیطان به نسبت نفس بیش‌تر است؛ زیرا نفس آن‌گاه که تبدیل مزاج می‌یابد، دیگر بر سر راه انسان قرار نمی‌گیرد؛ امّا در کلام مولوی، نفس غالباً به معنی نفس امّاره است؛ بنابراین خطر او از شیطان بیشتر است. دنیا در کلام امیرمومنان و مولوی دو چهره دارد: چهره‌ای فریبا و چهره‌ای پنددهنده. توجه به بعد فریبندگی دنیا باعث نابینایی فرد می‌شود؛ این چنین دنیایی مذموم است؛ اما توجه به جنبه‌ی عدمی دنیا باعث بینایی انسان است. این دنیایی است که در مسیر آخرت قرار دارد.

امّت اسلامی به دوگروه شیعه و سنّی تقسیم شده اند و نقطه آغاز اختلاف آنان مسأله جانشینی پیامبر 6می باشد. شیعه بر این باور است که جانشینی پیامبر ادامه کار پیامبر است بنابراین شرایط عمده ای که در پیامبر 6معتبر است از قبیل عصمت و علم لدنّی، باید در امام و جانشین پیامبر باشد و چون انسانها راهی به کشف این صلاحیتها ندارند بنابراین انتخاب جانشین پیامبر6از اختیار انسانها خارج و خداوند خود اقدام به این کار می کند و رسول خدا 6این انتخاب خداوند را برای مردم بیان می نماید. همچنین شیعه بر این باور است که این انتخاب از طرف خداوند نسبت به امام علی 7انجام گرفته و رسول خدا 6نیز این انتخاب را بارها اعلام کرده است که از مهمترین موارد آن غدیر می باشد و مهمترین هدف پیامبر در سخنرانی معروف غدیر جانشینی بلافصل امام علی 7می باشد. پرسش این پژوهش این است که چه موانعی در دنیای اسلام مانع تحقّق اهداف غدیر شده است؟ آیا این موانع مربوط به شرایط آن روز جامعه بوده است یا اینکه در بستر زمان هم موانعی ایجاد کرده اند؟این پژوهش که به روش استنادی- تحلیلی بر اساس منابع اهل سنّت انجام گرفته است به این نتیجه رسیده است که ؛ اکثریت اهل سنّت ضمن اعتراف به وقوع حادثه غدیر از پذیرش خلافت بلافصل امام علی 7سرباز زده اند و این خود معلول دو گروه از موانع می باشد : 1. عواملی که از زمان وقوع حادثه غدیر موجود بوده و تا پایان حیات امام علی 7ادامه داشته و مانع تحقّق اهداف غدیر بوده است ؛ موانع متعددی از قبیل : موانع عقیدتی ، فرهنگی ، اجتماعی ، اخلاقی ، شخصیتی و سیاسی 2. همچنین در بستر زمان حکومتها ، با همکاری عوامل مختلف علمی ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی خود ، دست به اقداماتی زدند تا پیام غدیر در جامعه اسلامی به فراموشی سپرده شود . این اقدامات عبارتند از ؛حذف فضائل امام علی 7، فضیلت تراشی برای مخالفان امام علی 7، جلوگیری از نشر حدیث و تدوین آن ، تهدید و ارعاب مخالفان ، تشویق مخالفان و پرداخت رشوه ، سانسور خبری ، تبلیغات گسترده علیه امام علی 7و ... مشروح مباحث و مستندات آن را باید در پایان نامه جستجو کرد .

این پژوهش که باعنوان سیره آموزشی تربیتی امام علی(ع) صورت گرفته است، به دنبال دادن پاسخی به سوال اصلی این پژوهش است. پرسش اصلی این پژوهش درباره آموزش و تربیت در اندیشه و عمل امام علی(ع) است. فرضیه این پژوهش در پاسخ بیان می کند که علی‌رغم اینکه گزارش مورخان در مورد حکومت امام علی(ع) بیشتر معطوف به سیره سیاسی و نظامی ایشان شده است به نظر می‌رسد که آموزش و تربیت جایگاه اصلی را در سیره آن حضرت داشته است. برای آشنایی با مفاهیم اصلی و کلیدی این پژوهش چارچوب مفهومی ارائه شد تا تعریف متناسب با مفاهیم این پژوهش صورت گیرد تا منظور اصلی از آموزش و تربیت در این پژوهش مشخص ‌شود. پس از ارائه چارچوب مفهومی با توجه به سوالات فرعی این پژوهش چهار فصل ارائه شد. در فصل اول این پژوهش اهمیت تعلیم و تربیت و پیشینه آن بیان شده است. اینکه این مقوله از چه زمانی آغاز شد و چه سیری را طی کرده است مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم که دوران حکومت امام علی(ع) را شامل می‌شود ابتدا از شخصیت والای امام علی(ع) و نقش او در میدان‌های نبرد برای پیشبرد اسلام و یاری پیامبر یاد شده استو در ادامه دوران حکومت امام(ع) و رخ دادن سه جنگ بسیار مهم جمل، صفین و نهروان مورد بررسی قرار گرفته است تا نقش امام در میدان‌های مختلف زندگی و اوضاع و شرایط متفاوت نمایش داده شود پی به شخصیت امام برده شود که هرچند امام در جنگ‌های متعدد شرکت داشته ولی هدف اصلی او انسان‌سازی و تعلیم و تربیت انسان‌ها بوده است و در این پژوهش نشان داده شد که امام چه جایگاه و نقشی در این امر داشته و جنگ کردن هم وسیله‌ای برای رسیدن به این هدف بوده است. در فصل سوم که آموزش در سیره امام علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته شخصیت خود حضرت در علوم مختلف و آشنایی امام به این علوم و اندیشه امام در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است. شخصیت علمی امام از این جهت مورد بررسی قرار گرفته تا اثبات شود که امامی که خود دستور به تعلیم و علم آموزی می‌دهد خود در این جهت عامل بوده است و هر سخنی که امام ایراد می‌کرده است ابتدا خود عامل به آن بوده است و سپس دیگران را امر به آن می‌کرده است. پس از بررسی شخصیت علمی امام(ع) اصول و روش‌های آموزشی از نظر علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته است. امام(ع) برای موفقیت در هر امری پای‌بند اصول و روش‌هایی است که با به کاربردن این اصول و روش‌ها هر امری به موفقیت نائل می‌شود به ویژه در امر آموزش پای‌بند اصول و روش‌هایی کاربردی است تا آموزش به ثمر نشیند و امر آموزش به آسانی صورت گیرد و همچنین تأثیرگذاری آن بیشتر شود. در فصل چهارم که تربیت در سیره امام علی(ع) را مورد بررسی قرار داده است به جایگاه و اهمیت و ضرورت امر تربیت و همچنین ضرورت تسریع در امر تربیت اشاره شده است. ابعاد مختلف تربیت چون تربیت دینی، اخلاقی، عقلانی، سیاسی و اجتماعی بیان شده است و برای اینکه انسان در مسیر اصلی فطرت خود حرکت کند و در مسیر هدف الهی پیش رود و همه ابعاد فوق را در خود تقویت کند باید روش‌های صحیح را پیش گیرد که این روش‌ها از نظر علی(ع) روش الگویی، عملی، محبت، تذکر، عبرت، موعظه، توبه، ابتلا و امتحان، مراقبه و محاسبه و تشویق و تنبیه می‌باشد همه این روش‌ها هر کدام نقشی خاص در تربیت دارند که عدم به کارگیری هر یک از این روش‌ها باعث نقص در تربیت می‌شود. همچنین هر یک از این روش‌ها آدابی مخصوص به خود دارند که رعایت آن الزامی می‌باشد. پس از پرداختن به روش‌های تربیت، مبانی و اصول تربیت مورد بررسی قرار گرفته است. در واقع برای موفقیت در امر تربیت رعایت مبانی و اصول بسیار ضروری است که اگر اصول و مبانی آن مراعات نشود امر تربیت به طور صحیح صورت نگرفته و نتیجه معکوس دارد. پس برای انجام یک تربیت صحیح هم رعایت اصول و مبانی و هم روش‌های صحیح الزامی است که این اصول و مبانی از نظر امام شامل اصل اعتدال، تدّرج و تمکّن، تسهیل و تیسیر، مدارا و ملایمت، کرامت، عزت، تفکر و تدبّر می‌باشد.هدف ما در این پژوهش دست پیدا کرن به این پاسخ است که تعلیم و تربیت چه جایگاهی در اندیشه و عمل امام علی(ع) داشته است. در واقع تعلیم و تربیت یکی از اهداف اصلی خداوند سپس انبیا و اوصیا و به ویژه علی(ع) بوده است. انسان‌سازی و رساندن هم? انسان‌ها به سعادت دو جهانی هدف اصلی همه این بزرگان بوده است ولی هر گاه در انجام این هدف موانعی ایجاد می‌شد و ناگزیر از جنگ بوده‌اند برای رسیدن به هدف اصلی خود جنگ را که راه حل آخر مسأله بوده است انتخاب می‌کردند ولی هیچگاه از هدف اصلی خود غافل نبوده‌اند.

امروزه تاریخ تفسیر قرآن کریم هم‌چون بسیاری از علوم شکل گرفته در خصوص قرآن، دربرگیرنده‌ی گزارش‌های منابع اهل سنت می‌باشد. از جمله دلایل این اتفاق، فضای باز موجود برای رشد آثار مربوط به اهل حدیث (سلفی‌ها) و اشاعره و به نوعی مکتب خلفا می‌تواند ‌باشد که علل آن در جای خود قابل بررسی است.پایان نامه حاضر که تحت عنوان " مکتب تفسیری مدینه در قرن اول و دوم هجری "، به رشته‌ی تحریر درآمده است، تحلیلی- بنیادی بوده و با بازنگری در جنبه‌های مکنون تاریخ، سعی دارد عناصر مهم موجود در تاریخ مذهب شیعه که در شکل دادن به مدلی جدید از تاریخ تفسیر تأثیر گذار است را بررسی کند.در این پایان نامه اطلاعات مربوط به فعالیت‌های تفسیری رجال مطرح در کتب تاریخ تفسیر و نیز فعالیت های تفسیری امامان معصوم تا امام رضا - علیه السلام – و راویان آنانوتأثیر برخی تفکرات یهودیان بر اندیشه مسلمانان که پیامد آن توجه بیشتر به ساختار و ظاهر متن می‌باشد تا محتوا و باطن آن، مورد بررسی قرار گرفته است.

بدون تردید یکی از وقایع موثر ومهم در تاریخ اسلام و تاریخ ایران اسلامی زندگی پیامبر (ص) قبل از بعثت و بعد از بعثت که : الف :در مکه ، ب – در مدینه مربوط است که مطالعه زندگی پیامبر (ص)در ابعاد گوناگون آن به زندگی مذهبی ،سیاسی ، اجتماعی بر میگردد . و اینکه در مدت 23 سال نبوت و رهبری و راهنماییاصحاب ویاران شایسته ای در کنارش بوده اند که در شرایطی با کمک و مشورت آنها چه در زمینهاداره جامعه و چه در زمینه شرکت در عزوات و سریه ها آنها نقش مهم و موثر داشته اند لذا پژوهشگر بر آن شد با تحقیق و بررسی زندگی و نقش صحابه ی جوانی باشد که در آن دوران جاهلیت عرب ، چگونه به اسلام ایمان آوردند و در کنار پیامبر(ص) نقش آفرینی کردند و پیامبر (ص) با دادن مسئولیت های حساس و کلیدی به صحابه جوان در آن دوران برای اداره جامعه اسلامی بوده است .در این تحقیق سعی خواهد شد تا با بررسی ومطالعه زندگی صحابه جوان و نقش سیاسی و اجتماعی آنها از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

بهترین راه در شناخت علی(ع)، نظاره سیمای نورانی حضرت، در آینه قرآن است. آینه‌ای که نشان می‌دهد، آفریدگار حکیم، این آفریده شگرف خویش را چگونه می‌نمایاند و توصیف می‌کند. با نگاهی به کتاب‌های تفسیری و روایی و سایر کتب نوشته شده در فضایل علی(ع) را رویکرد حدیثی، در می‌یابیم که آیات بسیاری از قرآن کریم به وجود آن حضرت تأویل و تفسیر شده است و این تأویل و تفسیرها، تنها از سوی دانشمندان شیعه نقل نشده است، بلکه دانشمندان اهل سنت نیز در این وادی قدم نهاده و در پاره‌ای از آثار به جمع‌آوری گسترده آثار روایی همراه با اسناد کامل آنها در خصوص علی(ع) پرداخته‌اند.اما آنچه در این رساله، بر عهده نگارنده قرار گرفت؛ ترسیم سیره امام امیرالمومنین علی(ع)؛ در پرتو روایات تفسیری و تطبیق آن با گزارشات تاریخی بوده است. بی‌گمان؛ انسان برای زندگی و مسلمان برای داشتن حیات طیب؛ نیاز به الگوی عملی دارد، ارسال رسل و انتخاب انسان‌های برگزیده از سوی خداوند؛ پاسخ به این خواست کمال‌جویانه انسان است. در مکتب پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نیز انسان‌های بی‌شماری تربیت شدند، که از این میان علی(ع)، سرآمد آنان در بسیاری جهات است. وی یگانه شاگرد مکتب اسلام است که از آغاز نوجوانی در خانه وحی بالندگی یافت و پا به پای پیامبر(صلی الله علیه و آله)، در همه مراحل دشوار ایام بعثت و کینه‌توزی‌های قریش، لحظه‌ای رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را تنها نگذاشت، بنابراین این شخصیت عظیم، بهترین الگو و اُسوه برای مسلمانان، پس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بوده و هست.

این پژوهش شامل سه فصل است. فصل اول به مباحث کلی و نکات مقدماتی، تعریف، پیشینۀ سکولاریسم و مبانی آن و قرائت‌های مختلف از آن، همچنین معرفی نهج البلاغه و جایگاه آن و اهداف و ضرورت‌ انجام این پژوهش اختصاص یافته است.در فصل دوم، مهم‌ترین ادلۀ سکولاریسم، یعنی ناسازگاری دین، حکومت و سیاست؛ عرفی شدن دین و از دست رفتن جایگاه قدسی آن؛ عدم مشارکت عمومی در حکومت دینی و عدم پاسخ‌ گویی دین به نیازهای زمان مطرح و از نگاه نهج البلاغه مورد نقد وبررسی می‌گیرد. سکولاریسم معتقد است که دین ارتباطی با حکومت و سیاست ندارد و ورود آن به ساحت حکومت و زندگی مادی بشر، مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. این دیدگاه، با مراجعه به کتاب شریف نهج البلاغه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجۀ بررسی نشان می‌دهد که مسائل مطرح در سکولاریسم، ناشی از مشکلات موجود در دین مسیحیت بوده و این مشکلات در دین اسلام وجود ندارد؛ بررسی نمونه‌ها و شواهدی از سخنان امام علی 7 در نهج البلاغه نشان می‌دهدکه، برخلاف دیدگاه‌ سکولاریسم، دین در حکومت و سیاست دخالت داشته و حضور دین در عرصۀ زندگی بشر، با قداست آن منافاتی ندارد؛ حکومت اسلامی به همۀ گروه‌های مردمی با هر عقیده و مذهبی توجه داشته و آن‌ها را تحت حمایت خویش قرار می-دهد. از سویی دیگر وجود احکامی در دین اسلام، موجب شده است که این دین، از ویژگی انطباق با شرایط زمان برخوردار باشد.در فصل سوم به بررسی رابطۀ دین و نهادهای اجتماعی یعنی سیاست و حکومت، حقوق، اقتصاد و تعلیم و تربیت در نهج البلاغه پرداخته می‌شود. با ذکر شواهدی از آیات قرآن کریم و یا روایات پیامبر اکرم9، دیدگاه دین اسلام در مورد هریک از مباحث مطرح و سپس عباراتی از نهج البلاغه متناسب با هر موضوع بیان شده و ارتباط دین با هریک از نهادها مورد بررسی قرار می‌گیرد. حضرت علی7، تمامی احکام مربوط به حوزۀ حکومت و سیاست، اقتصاد، حقوق و تربیت را بر دین استوار و با آن مرتبط دانسته و بر اساس احکام دین و در جهتی که خدا تعیین و تأیید می‌نماید مورد توجه قرار داده است.

در مورد زندگی پیامبران کتب متعددی وجود دارد که بر اساس آن نگارگران آثار بسیاری خلق کرده اند،بالاخص حضرت رسول(ص)که در این تحقیق نیز نگاره هایی از زندگی ایشان انتخاب شده و با این عنوان مورد بررسی قرار گرفته است،(مطالعه تطبیقی نگاره های ولادت حضرت رسول اکرم(ص)از جامع التواریخ-سیرالنبی،شکستن بت های کعبه توسط حضرت علی(ع)از آثارالمظفر-روضه الصفا،وواقعه غدیر خم از کتب آثارالمظفر و آثارالباقیه)وابتدا بعد از پرداختن به کلیات تحقیق،در فصل دوم به بررسی بسترها و زمینه های پیدایش نگارگری اسلامی پرداخته می شود و به این دلیل که این نگاره ها متعلق به دوره اسلامی هستند ابتدا به شرح مختصری از هنر اسلامی پرداخته شده،و از بین شاخه های هنر اسلامی به نقاشی دیواری پرداخته شده و این هنر را در اسلام و ایران را مورد بررسی قرار داده و بعد از آن به نگارگری اسلامی پرداخته و نقاشی اسلامی را در دوره سلجوقی،حران در عراق،تاثیر مانی گری،تاثیر ایرانی،تاثیر آسیای میانه مورد بررسی قرار داده و بعد به موضوعات نگارگری اسلامی پرداخته شده و بعد از آن به بررسی هنر چهره نگاری در اسلام،حمایت فرمانروایان از نقاشی،نگارگری دینی در اسلام و تصویرگری شمائل پیامبر(ص)پرداخته شده است.در فصل سوم به معرفی کتب و دوره ای که در آن قرار گرفته اند پرداخته شده است و نگاره های هر کتاب نیز معرفی می شوند و در فصل چهارم به مطالعه تطبیقی بین نگاره ها پرداخته می شود،ابتدا هر نگاره بعد از اینکه تجزیه و تحلیل می شود،دو نگاره ای که دارای عنوانی مشابه هستند از نظرسازگاری درونی و بیرونی و بررسی شباهتها و تفاوتهای آنها و همینطور تاثیراتی که هنرمند از دوره ای که در آن زندگی می کرده،مورد بررسی قرار گرفته است.تحقیقات انجام شده در این موضوع بیشتر به صورت کتابخانه ای و استخراجی بوده