جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر، تصحیحی است از «هادی المضلین» منسوب به حاج ملاهادی سبزواری از متکلمان قرن سیزدهم هجری قمری، که مشتمل است بر پنج باب با این عناوین: توحید، عدل، نبوت و امامت، معاد، و آن‌ چه به تجربه ثابت شده است. (این بخش به مباحثی طبیعی اختصاص دارد که به تجربه به اثبات رسیده‌ اند، مباحثی چون چگونگی به وجود آمدن فصول چهارگانه، باران، برف، تغییرات جوی، رعد و برق، و آب و هوا). مصحح در کتاب خاطر نشان می‌ کند: «درباره‌ ی مولف هادی المضلین حکم قطعی نمی‌ توان داد. دو احتمال وجود دارد: 1- در برخی از منابع کتاب‌ شناسی مانند الذریعه و فهرست نسخه‌ های خطی، این اثر به عنوان یکی از نوشته‌ های حاج ملاهادی سبزواری معرفی شده است. از سوی دیگر نثر، شیوه‌ ی نگارش و استدلال حاجی در آثاری چون اسرارالحکم و هدایة الطالبین با هادی المضلین شباهت‌ هایی دارد. 2- اما در مقابل، در هیچ‌ یک از فهرست‌ هایی که از آثار وی ارایه شده، نامی از هادی المضلین نیست. مضافا بر این که در مباحث پایانی کتاب، نظریه‌ ی حرکت جوهری را رد می‌ کند، در حالی که او به عنوان یکی از پیروان و شارحان حکمت متعالیه به شمار می‌ آید و نظریه‌ ی حرکت جوهری از مهم‌ ترین آموزه‌ های فلسفی ملاصدرا و از مبانی حکمت متعالیه می‌ باشد. بنابراین احتمال، باید گفت هادی‌ المضلین اثر حاج ملاهادی سبزواری نیست، بلکه محصول اندیشه‌ ی یکی از شاگردان و یا متکلمان متاثر معاصر وی می‌ باشد.

نوزدهمین شماره مجله الکترونیکی «اندیشه مهر» وابسته به گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر دارای عناوین زیر است: گزارش مهم ترین نشست های اندیشه، مطالب بخش اول این شماره را تشکیل می دهد. از جمله این برنامه ها می توان به نشست های «تحلیل و ارزیابی جامعه شناسی پیتر برگر»، نشست «مطالعات میان رشته ای قرآن کریم»، «قرآن و معرفت شناسی»، «شب سیدجلال الدین آشتیانی»، «انسان، جامعه و تاریخ در نگاه شریعتی»، «نقد و بررسی کتاب آستانه تجدد»، «تاریخ گرایی نوین»، «تأملی بر وضع فلسفه در ایران»، «آسیب شناسی نظریه های علم دینی و اسلامی سازی معرفت»، «مبانی حاکمیت و الگوهای دولت در فقه معاصر شیعه» و «حکمت در ادبیات ایران»، اشاره کرد./ گزارش رونمایی از کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» اثر احمدحسین شریفی در خبرگزاری مهر، و گزارشی از جلسات آموزشی «طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی»، از دیگر مطالب منتشر شده در بخش نخست شماره نوزدهم است./ در بخش دوم پرونده ای ویژه انقلاب اسلامی به چشم می خورد که در آن با اساتید و اندیشمندانی چون: سید سعید زاهد زاهدانی، مهدی فدائی مهربانی، موسی نجفی، ابوذر مظاهری (نویسنده کتاب افق های تمدنی انقلاب اسلامی)، مصطفی ملکوتیان و حجت کاظمی، گفتگو شده است./ علیرضا ابراهیم، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب طی گفتگویی در این شماره به جریان شناسی تصوف پرداخته است. گفتگو با حسن بشیر درباب تمدن اسلامی، گفتگو با داریوش رحمانیان درباره وضعیت رشته های علوم انسانی در ایران، ادامه سلسله گفتگوهای اندیشه مهر با علیرضا قائمی نیا در نقد آرای محمد مجتهد شبستری، گفتگو با مرتضی جوادی آملی، مدیر بنیاد بین المللی اسراء درباب اسلامی سازی علوم انسانی، از دیگر مصاحبه های منتشر شده در نوزدهمین شماره اندیشه مهر است./ مصاحبه با جورج ریتزر، جامعه شناس سرشناس درباره جهانی سازی و مصاحبه با امید صفی، استاد مسلمان دانشگاه دوک آمریکا درباره موضوع وحدت اسلامی دو گفتگوی خارجی این شماره است./ مصاحبه تفصیلی با دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی، گفتگوی ویژه این شماره است. در این مصاحبه علاوه بر مسائل شخصی این چهره ماندگار فلسفه از مسائلی چون ایدئولوژی، علوم انسانی، نسبت فلسفه با مسائل روز، توسعه، داعش و سید احمد فردید پرسش شده است./ معرفی تازه های نشر، پایان بخش این شماره است.

القَبَسات از مهم‌ترین آثار میرداماد، از فیلسوفان مشهور دوره صفویه، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند. میرداماد کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از قرآن مجید اقتباس شده است. شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد. به دلیل اهمیت قبسات، شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میر داماد) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است. این شرح، در واقع، حاشیه‌های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می‌پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ش منتشرشده است.

تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری، تألیف میرزا مهدی مدرس آشتیانی (1306-‎1372ق)، کتابی است دو جلدی، به زبان عربی و در توضیح و تبیین شرح منظومه حکیم ملا هادی سبزواری با موضوع فلسفه. اصل منظومه را ملاهادی، خود نگاشته است و شرحی بر آن نیز. بیش از چهل شرح و تعلیقه بر منظومه حاج ملا هادی نوشته شده و تعلیقات میرزا مهدی آشتیانی یکی از آنهاست. برخی دیگر از شروح و تعلیقات مهم منظومه عبارتند از: شرح ملا محمد (فرزند مؤلّف)، حاشیه ملا محمدکاظم خراسانی، شروح شیخ محمدتقی آملی، آخوند هیدجی، سید ابوالحسن رفیعی، امام خمینی، شهید مرتضی مطهری و... این اثر به کوشش مهدی محقق به چاپ رسیده است و اولین چاپ آن در سال 52 بوده است. تعلیقات میرزا مهدی آشتیانی بر منظومه برای نخستین بار، توسط مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران به چاپ رسید. اساس چاپ این تعلیقه نسخه‎ای است که میرزا محمود آشتیانی با خط خودش نوشته؛ البته یک بررسی ثانویه هم روی آن انجام شده و موارد استشهاد آیات هم در آن تعیین شده است. پیشگفتارهای چاپ اول و دوم کتاب به زبان فارسی است و محتوای مطالب به زبان عربی. محتوای مطالب کتاب به این صورت ارائه شده: میرزا مهدی، ابتدا با عبارت «قوله...»، کلام محقق سبزواری را ذکر می‎کند و سپس در پایین آن با زبان عربی به شرح مطالب می‎پردازد. جلد اول کتاب، شامل شرح مطالب از مقدمه شرح منظومه تا بحث اعتبارات ماهیت است و جلد دوم از مبحث بعضی احکام اجزای ماهیت شروع و تا پایان مطالب شرح منظومه ملا هادی، یعنی مباحث مربوط به معاد و اخلاق ادامه می‎یابد. در صفحه 10، سطر 9، کلمه «نتوانسته است» اشتباه چاپی است و باید به جای آن «توانسته است» باشد. مقدمه‎نویس در پیشگفتار، نوشتن شرح حال مفصلی از نویسنده را (به دلیل عدم آشنایی کافی غیر ایرانی‎ها با افکار و شخصیت آشتیانی)، در جلد دیگری از کتاب وعده می‎دهد و در انتهای پیشگفتار، به ارائه بیوگرافی مختصری که صاحب «ريحانة الأدب» از وی نوشته، بسنده می‎کند؛ اما در پیشگفتار دوم می‎نویسد: به دلایلی این کار محقق نشده است. متن گفتار وی چنین است: «هنگام نشر چاپ اوّل، ما به خوانندگان ارجمند وعده داده بودیم که جلد دومى منتشر سازیم که مشتمل بر شرح و بیان افکار آشتیانى به زبان فارسى باشد و جلد سومى که در آن تعلیقه آشتیانى به زبان انگلیسى مورد گزارش و تحلیل قرار گیرد، ولى به علل گوناگون این هدف عالى ما به مرحله تحقّق درنیامد، ولى در عوض راقم این سطور توفیق یافت که با همکارى یکى از دانشمندان، شرح منظومه سبزوارى (قسمت امور عامّه و جوهر و عرض) را به زبان انگلیسى ترجمه کند و به دنیاى علم عرضه‏ دارد و نیز جلد دوم شرح منظومه را که اختصاص به الهیات بالمعنى الأخص دارد، به سیاق و روش جلد اول آماده سازد که هم‏اکنون زیر چاپ است».

این اثر که نخستین جلد از یک مجموعه دو جلدی است، بخشی از منظومه حکمت سبزواری که به بحث درباره مسایل فلسفی پرداخته است، مورد شرح و بررسی قرار گرفته است. نگارنده (شارح) ابتدا به بحث درباره بدیهی بودن مفهوم وجود و اصالت آن پرداخته و مفهوم اشتراک در وجود و زیادی وجود بر ماهیت را بررسی نموده است. آنگاه مباحثی در مورد وجود ذهنی، وجود مطلق و مقید، احکام عدم، احکام سلبی وجود، تشکیک در وجود، علیت در عدم، شبهه معدوم مطلق و عدم اعاده معدوم، ملاک‌های صدق و کذب در قضایای فلسفی و منطقی، احکام جعل، احکام حدوث و قدم، احکام سبق و لحوق و اقسام آنها، قوه و فعل و اعتباری بودن ماهیت را با توجه به اشعار منظومه سبزواری مورد شرح و بررسی قرار داده است.

كتاب الشكوك على جالينوس كه نام كامل آن، «كتاب الشكوك للرازى على كلام فاضل الاطباء جالینوس» است، تأليف ابوبكر محمد بن زكرياى رازى، طبيب مشهور ایرانى است و به زبان عربى نگاشته شده است. رازى، در اين كتاب، بسيارى از آراء فلسفى و پزشکى جالینوس را مورد نقد و بررسى قرار مى‌دهد. البته بايد توجه داشت كه نقد افكار و آراء طبيب مشهورى همانند جالینوس، از عهده هركسى ساخته نيست و چه‌بسا ادعاى اشكال بر او باعث هجمه بر منتقد شود. رازى خود به اين مطلب واقف بوده است؛ ازاين‌رو، در اوايل كتاب، در عين اعتراف به عظمت و جلالت شأن جالینوس، خاطرنشان مى‌كند كه صناعت طب و فلسفه، تسليم محض در برابر بزرگان و تقليد از آنان را برنمى‌تابد؛ چنان‌كه جالینوس خود در كتابى كه راجع به منافع اعضاء نگاشته، كسانى را كه پيروان و رهروان خود را به پذيرش بدون دليل از خويش وامى‌دارند، سرزنش نموده است (الشكوك، ص39 - 41). رازى، نقد آراء جالینوس را از كتاب البرهان شروع مى‌كند و اين كتاب را چنين معرفى مى‌نمايد: «انه كان اجل الكتب عندى و انفعها بعد كتب الله المنزلة (همان، ص42 - 43). وى بيش از 20 رأى از آراء جالینوس را به نقل از سى و چند كتاب او نقل و آن‌گاه نقد مى‌كند. طب اسلامى، ازجمله علومى است كه بعضى از مستشرقان، آن را ترجمه و يا شرح طب يونانى مى‌دانند و كسانى مثل رازى و ابن سينا را مترجم و حداكثر شارح آثار بقراط و جالینوس مى‌خوانند؛ درحالى‌كه تأليفاتى همانند «الشكوك»، نشان‌گر بطلان اين گمان است. «الشكوك» تنها نقد آراء طبى جالینوس نيست، بلكه آراء فلسفى او را نيز نقد و بررسى كرده است. علاوه بر اين، رازى آراء بعضى ديگر از حكماى يونان، همانند ارسطو، اقليدس، ابرقلس و... را نيز نقد و كنكاش كرده است. نكته ديگر اينكه تمام نقدهایی كه رازى بر جالینوس وارد مى‌داند، در اين كتاب نيامده است، بلكه رازى خود تصريح مى‌كند كه قصد ندارد با ذكر شكوك و نقدهاى فراوان اين كتاب را مفصل و حجيم كند. در پایان، ذكر يك نكته خالى از فايده نيست كه على‌رغم خبرويت رازى در علم پزشکى و فلسفه، بسيارى از اطباء و حكمايى كه پس از او آمده‌اند، شكوك و انتقادات او را بر جالینوس وارد ندانسته‌اند و اين كنكاش‌ها را پاسخ داده‌اند؛ از جمله اين اطباء، مى‌توان به على بن رضوان مصرى مشهور به ابن رضوان (متوفاى 453ق) اشاره كرد. همچنين ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابى‌صادق نيشابورى (قرن پنجم هجرى) و نيز ابوعلاء بن زهر (متوفاى 525ق) در كتاب «البيان و التبيين في الانتصار لجالینوس»، از جمله اين افراد بوده‌اند.

«شرح بیست و پنج مقدمه در اثبات بارى تعالى» اثرى است که تبریزى در آن به شرح مقدمات بیست و پنج گانه اى که ابن میمون در دلاله الحائرین در اثبات وجود بارى تعالى و نیز وحدانیت و منزه بودن خداوند از جسمانیت نگاشته، مى پردازد. به گفته مصنف همه این مقدمات اثبات شده و تردیدى در هیچ یک از آنها نمى توان روا داشت.زیرا ارسطو و دیگر حکماى مشائى پس از او هر یک برهانى براى اثبات هر کدام از این مقدمات آورده اند و مصنف نیز مقدمه اى براى تایید آنان آورده و تسلیم آن شده است. اهمیت کتاب: این کتاب از دو جهت داراى اهمیّت است. یکى آنکه نشان دهنده اینست که تا چه اندازه فلسفه و کلام اسلامى در زیر بناى فکرى و عقلى سایر ملل اثر داشته و دیگر اینکه توانائى نیروى علمى فیلسوفى ایرانى را در نقد و تحلیل یکى از مهمترین و معروف‌ترین آثار قرون وسطى آشکار مى‌سازد. نسخه شناسى: این کتاب در سال 1329 هجرى قمرى از روى نسخه‌اى منحصر بفرد در قاهره بوسیله محمد زاهد الکوثرى بطبع رسید و نیز هنگامى که کتاب دلالة الحائرین با خط عربى در سال 1972 بوسیله دانشکده الهیات دانشگاه انکارا چاپ شد مصحّح کتاب دکتر حسین آتاى استاد علم کلام و اصول دین و رئیس آن دانشکده شرح تبریزى را بتمامه در پاورقى آن کتاب آورد. نسخه حاضر در برنامه به اهتمام دکتر مهدى محقق و با ترجمه فارسى آقاى سید جعفر سجادى در قطع وزیرى با جلد گالینگور در 8 صفحه پیشگفتار،65 صفحه متن عربى و 150 صفحه ترجمه فارسى در سال 1360 ه-ش توسط انتشارات دانشگاه تهران با همکارى دانشگاه مک گیل کانادا منتشر شده است.نوبت چاپ کتاب مشخص نیست.

زندگینامه: مهدی محقق (۱۳۰۸- ): دکتر مهدی محقق سال ۱۳۰۸ در خانواده‌ای روحانی مقیم مشهد به‌دنیا آمد و تا سن نه‌سالگی در آن شهر بود، تا آن‌که در سال ۱۳۱۷ به قصد ادامه تحصیل وارد تهران شد. وی از سال 1323 تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و موفق به اخذ درجه اجتهاد در محضر آیت‌الله کاشف الغطاء و آیت‌الله سیدمحمدتقی خوانساری شد. محقق در سال 1327 وارد دانشگاه تهران شد و دوره‌ دکتری الهیات را در سال 1337 به‌پایان رساند. در سال 1338 موفق به اخذ درجه‌ی دکتری در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از همان دانشگاه شد. تدریس در دانشگاه‌های تهران، مشهد[فردوسی] ، امام صادق (ع)، شهید مطهری، تربیت مدرس و دانشگاه‌های لندن، مک گیل کانادا و مالزی از جمله سوابق آموزشی او هستند. تصحیح دیوان ناصر خسرو، تألیف تحلیل اشعار ناصرخسرو، تصحیح و انتشار کتاب‌های وجود قرآن تفلیسی و لسان التزیل در زمینه‌ی علوم قرآنی، شرح منظومه سبزواری به عربی و ترجمه به انگلیسی، انتشار پرسش و پاسخ‌های ابوریحان و ابن سینا، الهیات شفای ابن سینا و رساله الحکومه، شرح باب حاوی عشر، فیلسوف محمد بن زکریای رازی و مفتاح الطب ابن هندو و بستان الاطباء این مطرن از جمله تألیفات محقق در حوزه‌های علوم قرآنی، فلسفه، کلام و ادبیات هستند. بنیان‌گذاری و تأسیس انجمن استادان زبان و ادب فارسی و مؤسسه مطالعات اسلامی‌ دانشگاه مک گیل کانادا، شعبه تهران از دیگر فعالیت‌های او هستند. مهدی محقق تاکنون به پاس خدمات فرهنگی، سوابق آموزشی و تألیفات خود از سال 1349، موفق به کسب 14 نشان، مدال و تقدیرنامه شده است، که از جمله آن‌ها به جایزه بهترین کتاب سال در سال‌های 49 و 69، لوح تقدیر و استادی ممتاز در سال 72 از دانشگاه بین‌المللی مالزی، و لوح تقدیر و جایزه در سال 77 در دوازدهمین جشنواره خوارزمی‌ می‌توان اشاره کرد. کسب نشان دانش در سال 79، جایزه پیشکسوتان در سال 80، جایزه چهره‌های ماندگار در سال 80، فرمان‌های عضویت در مجمع‌ اللغه العربیه مصر، فرهنگستان علوم اسلامی‌ هندوستان و مجمع اللغه العربیه دمشق، عضویت در فرهنگستان علوم اسلامی‌ در سال 67 و مشاور علمی‌ بین‌المللی بیت الحکمه پاکستان در سال 74 از دیگر موفقیت‌های محقق بوده‌اند.