جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين تحقيق مي‌کوشد تا مؤلّفه‌هاي اصلي دموکراسي در دين اسلام را از ديدگاه ميرزا محمدحسين ناييني و استاد مطهّري با يکديگر مقايسه کرده و نسبتِ بين اسلام و دموکراسي، نقش مردم در حکومت، و نيز مشروعيت حکومت دموکراتيک را تجزيه و تحليل کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان گرفته است. نويسنده در فصل اوّل ضمن تعريف لغوي و اصطلاحي دموکراسي، به بحث درباره انواع دموکراسي، مباني دموکراسي، تعريف دين، جامعيت دين، مردم سالاري ديني و مباني آن مي‌پردازد. در فصل دوم اسلام و دموکراسي از ديدگاه مرحوم ميرزاي ناييني بررسي گرديده و تعريف ايشان از حکومت، ضرورت حکومت اسلامي، انواع حکومت، مفهوم دموکراسي و ويژگي‌هاي يک حکومت دموکراتيک، مانندِ آزادي و عدالت بيان مي‌گردد. در ادامه حاکميت الهي و رابطه آن با مشروعيت حکومت اسلامي و مباني و منشأ مشروعيت حکومت فقيه از منظر وي تبيين گرديده است. ديدگاه ميرزاي ناييني در باره قانون، انواع قوانين، فروع قوانين و جايگاه مردم در حکومت اسلامي به عنوان طرف مشورت دولت و حکومت از ديگر مباحث فصل دوم محسوب مي‌شود. در فصل سوم ديدگاه‌هاي استاد مطهّري در زمينه اسلام و دموکراسي بيان شده و تعريف ايشان از حکومت، مدل حکومتي ارائه شده از طرف وي، مباني حکومت جمهوري اسلامي، ويژگي‌هاي حکومت دموکراتيک و مباني آن يعني آزادي، عدالت، مردم، قانون و حاکميت الهي و مشروعيت حکومت اسلامي واکاوي گرديده و ديدگاه وي در زمينه ولايت فقيه، مشروعيت حکومت ولّي فقيه، نسبت بين ولايت فقيه و مقبوليت مردمي و مشروعيت حکومت تبيين شده است. فصل پاياني کتاب به مقايسه ديدگاه ميرزاي ناييني و شهيد مطهّري در باره اسلام و دموکراسي و مشترکات و اختلاف نظرهاي آنان در زمينه مدل حکومت، مباني حکومت دموکراتيک اسلامي، عدالت، آزادي، مردم، مشروعيت، حاکميت مردم و ولايت فقيه اختصاص دارد.

این مقاله در پی آن است تا به پاسخ‏گویی به سؤال «رابطه‏ی دین و توسعه» از منظر شهید مطهری بپردازد. آنچه مسلم است، در نگرش ایشان، هر نوع دینی با توسعه سازگاری ندارد؛ همچنان که هر معنی و مفهوم، و هر الگو و استراتژی از توسعه نیز با دین همگامی و همراهی نخواهد داشت. به اعتقاد وی، دینی که بین دنیا و عقبی تعارض می‏بیند، و یا علم و دین و وحی و عقل را منافی یکدیگر می‏پندارد؛ هرگز راهی به سوی توسعه، و گامی در جهت توسعه نمی‏تواند بردارد. کما این که توسعه‏ای که انسان را به دین گریزی و خدا فراموشی می‏خواند، و دستاورد آن به عقب راندن و کنار گذاشتن آموزه‏های الهی و وحیانی است، با هیچ دینی نمی‏تواند همراه گردد. اما اگر توسعه بستری برای رسیدن انسان به کمال انسانی‏اش باشد و کمال انسانی را، به تعبیر شهید مطهری، در تعادل و توازن انسان بدانیم، هدف و جهت توسعه باید عبارت از ارتقای مستمر یک جامعه یا نظام اجتماعی به سوی یک زندگی بهتر و انسانی‏تر باشد. بدین ترتیب جهت و هدف توسعه چیزی جز گسترش و تقویت گزینه‏های انسانی نیست، بر این مبنا چنین توسعه‏ای نه تنها سر ناسازگاری با دین نداشته، بلکه می‏توان چنین نتیجه گرفت که چنین توسعه‏ای زمینه برای دست‏یابی دین به اهدافش را فراهم می‏کند، زیرا چنین توسعه‏ای در تمامی ابعادش، اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، سبب بروز و ظهور استعدادهای نهفته در انسان گردیده و راه را برای تحقق استعدادها و قابلیت‏های او میسر می‏سازد. همان چیزی که، به تعبیر شهید مطهری، «قرآن تصریح می‏کند که نظام هستی و آفرینش، بر عدل و توازن و براساس استحقاق‏ها و قابلیت‏هاست»، تا بشر بتواند به شکوفایی استعدادهای نهفته در ذات و آفرینش خود بپردازد.

---