جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین پرمسئله‌ترین و گسترده‌ترین پدیده اجتماعی است. اندیشمندان بسیاری به بررسی این پدیده در ابعاد مختلف پرداخته‌اند. نگاه کارکردگرایانه به دین می‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسائل نوپدیدار از اصل و اساس دین باشد. از میان جامعه‌شناسان ماکس وبر با نگاهی کارکردگرایانه توانسته ‌است برای دین برخی از کارکردها را برشمارد. هرچند که با دیدی تقلیل‌گرایانه به دین نگریسته و کارکرد دین را منحصر در دنیا و بعد جسمانی انسان کرده ‌است. در مقابل، علامه طباطبائی اندیشمند اسلامی، در ضمن تبیین عقلانی از دین، با نگاهی گسترده‌تر به دین و ابعاد کارکردی آن پرداخته ‌است. در بررسی تطبیقی نظرات این دو اندیشمند، گرچه مبانی نظریشان اعم از هستی‌شناسی و انسان‌شناسی با هم تفاوت چشم‌گیری دارد؛ اما هر دو اندیشمند با رهیافت معناگرایانه، دین را پاسخی به چالش بی‌معنایی زندگی می‌دانند. اینکه دین می‌تواند تصویری از هستی ارائه دهد که رنج‌ها را توجیه کند و خدایی عادل برای انسان نمایان کند؛ وجه مشترک هر دو اندیشمند است. کارکرد مشترک دیگر دین از نظر این دو اندیشمند تأثیر گزاره‌های آن بر رشد اقتصادی است.

در سنت و میراث جامعه‌شناسی تفسیری «ماکس وبر»، به موضوعات معرفتی و روشی برجسته‌ای حاصل از تلائم ذهن و واقعیت تجربی توجه شده است. با بازخوانی آرای وبر، اصلی منکشف می‌شود که می‌توان آن را به‌عنوان اصل «قوم‌مداری روش‌شناختی» صورت‌بندی کرد. این اصل واجد ظرفیت‌های مهمی هم برای زایش و هم برای تحول علوم اجتماعی(فرهنگی) است. این مقاله تلاش کرده است تا با استفاده از روش پژوهش اسنادی و رویکرد نظری «دنی کوش»، مؤلفه‌های اصل مذکور را در پنج محور استخراج و تحلیل کند که آن محورها عبارت‌اند از: «خوانشی دیگر از ربط ارزشی و علاقۀ فرهنگی»، «تجربی-واقعی بودن علوم فرهنگی»، «عزیمت از ارزش فرهنگی به ارزش‌های فرهنگی»، «جهان‌شمول‌گریزی علوم اجتماعی» و «عقلانی‌شدن‌های گوناگون در بستر فرهنگ‌ها». نتایج نیز شامل سه محور «مفروضات جهان‌شناختی»، «مخاطرۀ معرفتی» و «سلطۀ علمی برآمده از خطای روش‌شناختی» هستند.

سؤال این تحقیق از پس قانون‌گرایی، تکامل‌گرایی نظریِ بی‌توجه به امور جزئی و خاص شکل گرفت و در موضوع شهر، ضرورت تدوین ایده‌ال تایپ شهر اسلامی- بنا به علاقه نویسندگان- را رقم زد. در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل کیفی پس از نقد و بررسی مقالات و آثار موجود در این حوزه و با توجه به مباحث نظری- روش‌شناختی ماکس وبر و به­ویژه ایده‌ال تایپ او، ایده‌ال تایپ شهر اسلامی بر اساس شواهد تاریخی و دینی و با تأکید یک جانبه بر یک یا چند دیدگاه و از طریق ترکیب کردن شمار زیادی از پدیده‌های منفرد انضمامی به­دست آمد. ویژگی­های مختلف شهر اسلامی از منابع مختلف و مورد بررسی، استخراج و در نتیجه ایده­ال تایپ شهر اسلامی با چهار مشخصه مکانی مسجد، بازار، دارالحکومه و محلات مسکونی و دوازده صفت تجلی توحید، عبودیت و عبادت، تقوا، هدایت، ذکر و تفکر، عدالت، اصلاح، شکر، عبرت، امنیت، احسان و میانه استخراج شد