جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نَسخ یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز قرآنی است. نسخ در نظر متقدمان بیشتر در همان معنای لغوی «ازاله» به کار رفته لذا به مخصص و مقید و هر آنچه استثناء و تبصره‌ای بر کلیات و عمومات بوده ناسخ می‌گفتند. این در حالی است که متأخّران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و تمایز روشنی بین نسخ، عام، خاص، مطلق، مقید و استثناء قائل بودند. از آنجایی که اصطلاح نسخ یک تعریف ثابت در بین علما نداشته است، شاهد اختلاف نظر فراوانی در تعداد آیات ناسخ و منسوخ هستیم به گونه‌ای که متقدمین شمارگان زیادی را به عنوان آیات ناسخ و منسوخ گزارش کرده‌اند، اما در عصر حاضر با توجه به دقت در معنا اصطلاحی نسخ، تنها در صورتی که بین دو آیه اختلاف عمیقی باشد به گونه‌ای که جمع حکم دو آیه با هم ممکن نباشد، حکم به نسخ می‌شود به خاطر همین، آمار بسیار کمتری ارائه ‌شده است و حتی شاهد انکار وجود آیه منسوخ در قرآن هستیم. اما مستشرقان بدون تفکیک در تعریف نسخ دیدگاه حداکثری در شمارگان آیات ناسخ و منسوخ دارند. از آنجایی که نسخ را نتیجه تعارضات در قرآن می‌دانند و وجود تعارض در قرآن یک عیب بر آن محسوب می‌شود، علاقه‌مندند که تعداد آیات ناسخ و منسوخ را بسیار زیاد نشان بدهند. مدخل نسخ دایرة المعارف یکی از جاهایی که لازم است مورد بررسی و نقد قرار گیرد در این پژوهش کلیه مواردی را که در مدخل نسخ دائرة المعارف اسلامی لایدن به عنوان مورد نسخ ادعا شده است بررسی کردیم و نتیجه گرفتیم که در هیچ کدام از موارد ذکر شده نسخ مصطلح صورت نگرفته است. و در قرآن آیه منسوخی به معنای مصطلح آن وجود ندارد و کلیه موارد ادعایی یا مصداق تقیید مطلق و یا تخصیص عام و یا نسخ تمهیدی و مشروط است.

این پژوهش به معرفی، بررسی و نقد مدخل علی بن أبی‌طالبg از دانش‌نامه قرآن کریم اولیورلیمن می‌پردازد. نویسنده مقاله ، ترجمه متن مقاله، و نقاط قوت و نقاط ضعف مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای می‌باشد. نویسنده مقاله اگرچه مسلمان نیست اما در این زمینه تخصص دارد و به موضوع تحقیق آشنا است و به برخی دیدگاه‌های شیعه، اهل سنت و صوفیه در باره حضرت علیg اشاره کرده و از یک جانبه گرایی پرهیز به عمل آورده و بسیاری از فضائل امام علیg بیان گردیده است. از مهم‌ترین اشکالات این مدخل، عدم جامعیت آن است؛ و نیز به رابطه علیg با قرآن تا حدی اشاره شده است اما درباره رابطه قرآن با علیg گویا نیست، به اختلاف مصحف‌ها اشاره شده در حالی که اصل قرآن واحد است و اختلافی در آن نیست، گفته شده گردآوری قرآن بعد از پیامبر انجام گرفته اما در این زمینه در میان قرآن پژوهان شیعه دو دیدگاه وجود دارد، و عدم مستندسازی کامل، از دیگر اشکالات این مدخل می‌باشد، منابعی که دراین مدخل استفاده شده، همگی جزء منابع اسماعیلیه و اهل سنت بوده و به هیچ یک از منابع شیعه دوازده امامی ارجاعی صورت نگرفته است.

دانشنامه‌نویسی پیرامون علوم و معارف قرآنی یکی از رویکردهای مستشرقان یا همان قرآن‌پژوهان غیرمسلمان در دوران معاصر است. دانشنامه‌ قرآن (The Qur'an: An Encyclopedia) ویراسته «الیور لیمن» استاد مطالعات فلسفی در دانشگاه کنتاکی (آمریکا) و متخصص در فلسفه‌ی اسلامی و فلسفه‌ی یهودی قرون میانه، یکی از همین موارد است. یکی از مباحث مهم این دانشنامه، بحث «اعجاز یا تقلیدناپذیری» قرآن است. بحث اعجاز قرآن در این دانشنامه در چند مدخل از جمله: مدخل‌های اعجاز قرآن، مطالعات قرآنی، معجزه‌ بودنِ قرآن، زبان و قرآن مطرح شده است. اما پیکره اصلی بحث در همان مقاله یا مدخل «اعجاز قرآن» اثر «اشتفان ویلد» ارایه شده است؛ بیان این دانشنامه درباره «اعجاز قرآن»، به رغم داشتن نقاط قوتی مانند، بیان ساده و روان، طرح اکثر جوانب بحث، و ...، حاوی ادعاهایی است که نیازمند تامل و بررسی هستند. از جمله‌ می‌توان به این موارد اشاره نمود: پیشینه و سابقه وجودیِ شفاهی و مکتوب بحث اعجاز؛ تحدّی قرآن و ادعای تحدی به آوردن یک آیه مثل قرآن؛ اعتقاد به اعجاز قرآن و مقایسه آن با اعتقاد اهل کتاب به اعجاز عهدین؛ هجمه‌ها و شبهات و نیز دفاعیات برخی مستشرقان از اعجاز قرآن و وضعیت مباحث اعجاز در سده اخیر.