جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار، ترجمه کتاب وحی و نبوّت تألیف استاد مطهّری و حاوی ابعاد مختلف مباحث نبوّت عامّه و نبوّت خاصّه، خصوصیّات پیامبران الهی و نقش آن‌ها در هدایت بشر، ویژگی‌های قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم( است. نوشتار یا کتاب مذکور در پنج فصل سامان یافته است. در فصل اوّل ویژگی‌های کلّی پیامبران الهی، مانندِ اعجاز آنان برای اثبات نبوّت خویش، ضرورت عصمت آن ها و ادلّه عصمت و اعجاز از منظری قرآنی، روایی و عقلی بیان می‌شود. در همین زمینه تفاوت پیامبران الهی با نوابغ، زوایای گوناگون رهبری پیامبران الهی، خلوص نیت و صاحب شریعت بودن آنان نیز ذکر و دیدگاه‌های شهید مطهّری درباره ویژگی‌های عمومی انبیای الهی منعکس می‌گردد. در فصل دوم با عنوان " نقش تاریخی پیامبران"، تأثیر پیامبران الهی در حفظ وضع موجود و تعالیم و تلاش آنان در تکامل بشر به تصویر کشیده شده است. فصل سوم به نبوّت و بعثت انبیا و اهداف نبوّت و بعثت آنان اختصاص دارد. در این فصل همچنین از دلیل ختم نبوّت، علل تجدید نبوّت و معجزه خاتمیت و ارزش و کاربرد معجزات پیامبر اسلام( غیر از قرآن کریم بحث می‌شود. در فصل چهارم اهمّیت قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان و اوصاف آن، اعجاز، القاب، معانی، تواریخ و قصص انبیا و سایر مباحث مندرج در قرآن بیان می‌گردد. در فصل پنجم و پایانی با عنوان "مشخصّات دین اسلام"، ابتدا ارتباط ایدیولوژی با جهان‌بینی و سپس ویژگی‌های معرفت شناسی و هستی شناسی اسلامی بیان می‌شود. در همین بخش از ترجمه کتاب(نوشتار حاضر) برخی اَدوار مختلف زندگی رسول خدا و بعضی اوصاف حضرتش همچون: بیزاری از بیکاری و بطالت، مبارزه ایشان با ظلم و مظاهر مختلف ستم به دیگران، اخلاق در خانواده، عبادت، زهد، ساده زیستی، و نظم و انضباط ایشان در دوران گوناگون به تصویر کشیده شده است.

بخش اول:"کتاب شگفت" در آن محتوای کتاب نهج‌البلاغه از لحاظ کمیت، از این جهت که این کتاب تنها قسمتی از کلمات و فرمایشات مولی امیرالمومنین علی علیه‌السلام می‌باشد، سپس در این بخش نهج‌البلاغه از لحاظ کیفی، از جهت ویژگی بلاغت، فصاحت و چندجانبه بودن کلمات زیایی، تأثیر و نفوذ، اعترافات مخالفان، محدود نبودن سخنان حضرت به زمان و مکان بررسی شده است. بخش دوم: "الهیات و ماوراء‌الطبیعه" در آن مسائل مربوط به توحید و معرفت، الهیات و ماوراء‌الطبیعه مورد توجه قرار گرفته است. با تنوع این مباحث در نهج‌البلاغه که قسمتی از آنها از نوع مطالعه در مخلوقات و حکمت الهی می‌باشد ولی بیشتر بحثهای آن درباره توحید، بحثهای تعقلی و فلسفی است. سپس در این بخش ارزش تعقلات فلسفی در مسائل ماوراءالطبیعه، مقایسه و داوری نهج‌البلاغه با سایر مکتبهای فکری طرح شده است. بخش سوم: "سلوک عبادت" در آن عبادت از نظر اسلام، تلقی افراد از عبادت و درجات آن، عبادت از دیدگاه نهج‌البلاغه و ترسیم چهره عبادت و عباد در نهج‌البلاغه بیان شده است. بخش چهارم: "حکومت و عدالت" در آن اینکه مولی امیرالمومنین علی علیه‌السلام حساسیت خاص نسبت به مسئله حکومت و عدالت، اهمیت و ارزش فراوانی برای آنها قائل است، بررسی شده است.سپس در این بخش وظیفه توده مردم و نحوه برخورد با این مقوله، تأثیر اعتراف از طرف حکومت به حقوق مردم، نارسایی مفاهیم کلیسایی از نظر حقوق سیاسی، منطق نهج‌البلاغه در باب حق و عدالت، حکمران امانتدار است نه مالک؛مورد بررسی قرار گرفته است. بخش پنجم:"اهل بیت و خلافت" در آن سه مسئله اساسی، احقیت و اولویت اهل بیت علیهم‌السلام، انتقاد از خلفاء و سکوت تلخ، مداری حضرت علی علیه‌السلام و فلسفه آن، مطرح شده است. بخش ششم:"موعظه و حکمت" در آن مواعظ کتاب نهج‌البلاغه که بزرگترین بخش، تقریبا نیمی از آن را این بخش تشکیل می‌دهد. در این بخش مقایسه، عناصر موعظه‌ای نهج‌البلاغه مانند تقوا، زهد و پارسایی مورد بررسی قرار گرفته است. سپس در این بخش با اهداف و ابعاد مختلف زهد آشنا می‌شویم. بخش هفتم با عنوان "دنیا و دنیاپرستی" در این بخش پایانی نقطه مقابل زهد، یعنی دنیاپرستی که سخت نفی گردیده است، نظر نهج‌البلاغه در مورد ترک دنیا، نوع رابطه انسان با جهان، ارزش دنیا از نظر قرآن و نهج‌البلاغه، وابستگیها و آزادگیها، خودزبانی و خودفراموشی و چند نکات در رابطه با تضاد دنیا و آخرت، تابع‌گرایی و متبوع‌گرایی بیان شده است. در نگاه کلی اگر بخواهیم سیر ارتباط فصول کتاب که استاد شهید از آن بخش و بخشها تعبیر فرمودند و چرا از این فصل (بخش) به دیگری منتقل می‌شود؟ این مسئله را مورد ارزیابی قرار دهیم باید گفت که محتوای کتاب مذکور از لحاظ ساختاری از سه قسمت تشکیل یافته است: 1-انگیزه تدوین و ضرورت آن 2-معرفی کتاب نهج‌البلاغه جایگاه و اهمیت آن 3-بررسی محتوای کتاب نهج‌البلاغه از لحاظ اصول و ارکان دین و مسائل مربوط به آن 4-موارد مربوط به قسمت اول در مقدمه کتاب آورده شده است. موارد مربوط به قسمت دوم در بخش اول آورده شده است.موارد مربوط به قسمت سوم به ترتیب در بخشهای دوم تا بخش هفتم آورده شده است که در بخش دوم، اولین رکن دین، توحید با عنوان "الهیات و ماوراء‌الطبیعه" سپس در بخش سوم مسائل مربوط به توحید با عنوان "سلوک و عبادت" بررسی شده است. در بخش چهارم مسائل مربوط به رکن دوم دین، عدل و ارزش عدالت، وظایف متقابل مردم و حکومت می‌باشد که با عنوان "حکومت و عدالت" در همان بخش بررسی شده است. در بخش پنجم مسائل مربوط به امامت که یکی از ارکان دین می‌باشد، با عنوان "اهل بیت و خلافت" بررسی شده است. در بخش ششم با عنوان "موعظه و حکمت" که بخش اعظم کتاب نهج‌البلاغه را تشکیل می‌دهد، بعد از بررسی کردن چند تا عنصر تشکیل دهنده موعظه سپس با پرداختن به یکی از آنها که مسئله زهد و پارسایی می‌باشد، در واقع این بخش مقدمه و آمادگی برای بخش هفتم قرار گرفته است؛به این معنی که درست است که بخش ششم در مورد زهد بحث می‌کند ولی در جای خودش وقتی که هدف زهد گفته شود روشن کننده مفهوم دینی‌پرستی که در بخش هفتم آمده است، نیز هست زیرا زهد نقطه مقابل دنیاپرستی می‌باشد.

اين مطالعه در صدد است كه به تعليم و تربيت اسلامي از منظر مطهري بنگردو دلالتهاي تربيتي را در قالب عناصر اهداف، محتوا و روش از ديدگاه متفكر شهيد تبیین نمايد. برای این منظور چهار سوال پژوهشی طراحیو تدوین شد: سوال اول پژوهشي: شهید مطهری، ماهیت انسان را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال دوم پژوهشي: شهید مطهری، هدف تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال سوم پژوهشي: شهید مطهری، محتوای تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟سوال چهارم پژوهشي: شهید مطهری، روش تعلیم و تربیت را از دیدگاه خود چگونه تبیین نموده است؟نتایج این مطالعه نشان داد که شهید مطهری ماهیت انسان را دو بعدی شامل جسم وروح می داند؛ و هدف تعلیم و تربیت را آمادگی انسان ها برای زندگی در آینده می داندو محتواهایی که این مهارتهای زندگی را تقویت می نمایدرا پیشنهاد نموده است؛ نتایج تجزیه و تحلیل سوال سوم پژوهشي مبنی بر محتوای تعلیم و تربیت از دیدگاهشهید مطهری نشان داد که نظر اسلام منحصراً علوم دینی نیست ، اگر مقصود علم خاص می بود، پیغمبر به همان علم تصریح می کرد، مقصود هر علم مفید و سودمندی است که بکار می خورد. شهید مرتضی مطهری محتوای تربیتی زیر برای تعیین محتوا پیشنهادنموده است: تقویت اراده،نیایش و پرستش، مراقبه و محاسبه، تفکر، هم‏نشینی با صالحان، ازدواج، جهاد،کار. نتایج تجزیه و تحلیل سوال چهارم پژوهشي مبتنی بر روش تعلیم و تربیت از دیدگاه شهید مطهری نشان می دهد که رويكرد اساسي در تعليم و تربيت شهید مطهری خدايي شدن، با خدابودن، روبه سوي او داشتن است، رويكردي كه بر عشق و دل متكي و مبتني بر پرورش و تقويت احساس حضور الهي و براساس هدايت الهي است.

از آنجا که اخلاق ارتباط مستقیم با نحوه وجود انسان دارد و به ساحت انسانی انسان مربوط می شود، پس نمی توان زمانی را بدون مسائل اخلاقی در نظر گرفت. اما ارائه کردن مکاتب خاص اخلاقی و تحلیل عقلی مسائل اخلاقی را به طور چشم گیر در سقراط و شاگردانش میتوان مشاهده کرد. رویکرد جدید علمی و توجه بی اندازه به علوم تجربی و آثار خیره کننده آن بشریت را از توجه کافی به معنویتبه غفلت انداخته است. استاد مطهری از اندشمندان آگاه به مقتضیات زمان بوده در تبیین اسلام ناب و رد شبهات بالاخص در مسائل اخلاقی گامی موثر در جهت رشد افکار جامعه اسلامی برداشته است.موضوع این رساله کهمکتب اخلاقی استاد مطهری می باشد،ناظر به یک نظام فکری منسجم و هماهنگ اعم از نظری و عملی نسبت به بحث اخلاق است. این رساله به عنوان «مکتب اخلاقی استاد شهید مطهری» در یک کلیات و تعاریف و شش فصل تنظیم شده به بررسی اندیشه ها و تحلیل های استاد مطهری در موضوع اخلاق می‌پردازد تا روشن شود که آیا اندیشه های استاد دارای تمام عناصر تشکیل دهنده یک مکتب اخلاقی است یا خیر؟در کلیات به تبیین موضوع، و ضرورت و پیشینه تحقیق و غیره پرداخته شده و نیز در کلید واژه ها، تعاریف واژه های کلیدی بیان شده است. فصل اول به حقیقت جهان بینی و ایدئولوژی و رابطه آن دو پرداخته و بیان شده است که از نظر استاد مطهری بهترین جهان بینی، جهان بینی دینی است و جامعترین و کاملترین مکتب اخلاقی نیز مکتب اخلاقی دینی برخاسته از جهان بینی دینی است.فصل دوم در مورد انسان شناسی است و بیان شده که انسان موجودی است قابل تکامل تا بی نهایت.. انسان به خاطر برخورداری از نعمت عقل دارای وجودی است مختار که با اراده و خواست خود باید این مسیر تکامل را طی کند بنابراین همچنآنکه قابل صعود و تعالی است قابل سقوط و انحطاط نیز هست.فصل سوم در بیان هدف و کمال انسان است که در مکتب اخلاقی اسلام قرب باری تعالی کهوجود بی نهایت است، هدف اصلی و کمال انسانی محسوب شده است.در فصل چهارم مسائل فرا اخلاقی بررسی شده است و بیان شده است که از نظر استاد مطهری مفاهیم اخلاقی مفاهیم اعتباری هستند که به منظور دست یافتن به مقاصد عملی اعتبار می شود. از آنجا که خواستگاه آنها از امور یکسان و ثابت اند گزاره های اخلاقی نیز در عین اعتباری بودن مطلق و جاودانه هستند.فصل پنجم در مسائل اخلاقی هنجاری بحث می کند و بیان می کند که از نظر استاد مطهری معیار خوبی و بدی افعال اختیاری انسان سازگاری و عدم سازگاری این افعال با من علوی انسان است.فصل ششم نیز در مورد ویژگیهای مکتب اخلاقی اسلام بحث می شود. و در آخر این رساله به این نتیجه رسیده که دیدگاه های استاد مطهری در موضوعات و مسائل اخلاقی دارای انسجام و هماهنگی هستند ودر آن عناصر تشکیل دهنده یک مکتب مثل جهان بینی و ایدئولوژی- که در آن شناخت انسان و کمال او بررسی شده باشد،بحثهای فرا اخلاقی و اخلاق هنجاری صورت پذیرفته باشد؛ اصول کلی اخلاق بازگو شده باشد- وجود داردکه می توان گفت استاد مطهری دارای یک مکتب اخلاقی است.

این تحقیق در پنج فصل تنظیم گردیده و سبک رهبری حضرات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) را در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی مورد بررسی قرار می دهد. دو فرضیه این تحقیق عبارتند از : 1- رهبران اسلامی (حضرات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی دارای دو سبک متفاوت رهبری (رفتاری) بوده اند. 2- سبک رهبری رهبران اسلامی صلابت و قاطعیت در مسائل اصولی و نرمش و انعطاف در مسائل شخصی بوده است. تحقیق حاضر از نوع تحقیق نظری می باشد و در این راستا از روش کتابخانه ای و تکنیک تحلیل محتوا استفاده می شود در فصل ادبیات تحقیق مفاهیم مربوط به رهبری و سبک رهبری از دیدگاه صاحب نظران مدیریت و رهبری و همچنین از دیدگاه شهید مطهری ارائه می گردد و همچنین با ارائه دلایلی تایید می گردد که انسان می تواند در زندگی خود دارای سبک و روش ثابتی باشد. سابقه تحقیق و ویژگیهای تحقیقات انجام شده و خلاء موجود در بخش پایانی این فصل مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل روش شناسی تحقیق، چگونگی بکارگیری تکنیک تحلیل محتوا، تعیین مقوله ها و طبقه بندی مضمونهای اصلی متن در مقوله های مربوطه، اعتبار و راستی مقوله ها مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به جهان‌بینی اسلامی رهبران جوامع اسلامی و در نتیجه نگرشخاصآنها در مورد انسان از طرفی و اهمیتنقشنگرشرهبران در مورد انسان در سبکرهبری آنمها از طرفدیگر، به اهمیتو ضرورتاین تحقیق پی می‌بریم. سبکرفتار رهبر مبتنی بر طرز فکر او در مورد منشاء اختیار خود و طبیعتانسان است . رهبری که سبکآمرانه برای خود انتخابکرده استمناشء قدرتخود را مقام خود دانسته و انسان را موجودی ذلتا تنبل و غیرقابل اعتماد می‌داند (تئوری X) اما رهبر که سبکدموکراتیکبرای خود برگزیده استمنشاء قدرتخود را افراد تحترهبری خود دانسته و انسان را موجودی می‌داند که اگر به طرز صحیح انگیشپیدا کند در کار خود خلاق و خود فرمان خود خواهد بود. (تئوری Y). هر چند با ارائه مدل سه بعدی اثربخشی رهبر مشکل عدم وجود بهترین سبکرهبری تا اندازه‌ای حل شد اما با توجه به ایدئولوژی اسلامی رهبران مسلمان، این رهبران باید در چارچوبایدئولوژی خاصخود سبکرهبری خاصخود را داشته باشند. بر اساساظهارنظر محققان سبکرهبری، نتایج بدستآمده در این زمینه بطور مطلق برای تمام مدیران و شرایط زمانی و مکانی قابل اتکا نیستند. تحقیقاتانجام شده توسط لیرکت ، هالپین و وانیر و همچنین تحقیقاتانجام شده در یکمجتمع صنعتی کشور نیجریه موید این مطلبمی‌باشد. با توجه به تنوع نظریاتموجود در مورد سبکرهبری و در مواردی وجود نظریاتضد و نقیضبا یکدیگر لازم استاز زاویه مباحثارزشی سبکرهبری مطلوبارائه گردد در غیر این صورتممکن استرهبران مسلمان با انتخابیکی از الگوهای رفتاری ارائه شده توسط محققان غربی و بکارگیری آن، از فرهنگو تعالیم اسلامی دوری گزینند. با توجه به نقشموثر الگو در تربیتافراد، ارائه سبکرهبری اسلامی به رهبران اسلامی به رهبران مسلمان بعنوان الگوی رفتاری آنها گامی بلند در جهتتربیتصحیح آنها می‌باشد. قرآن‌کریم حضرتپیامبر را به اقتدا به سایر پیامبران امر نموده استو همچنین حضرتابراهیم (ع) و حضرتپیامبر (ص) را بعنوان الگوی مسلمانان معرفی نموده است . در این تحقیق سبکرفتاری حضراتپیامبر اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) در قبال دو دسته مسائل اصولی و مسائل شخصی و به عبارتدیگر سبکرهبری آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد. و به این پرسشپاسخ داده می‌شود که آیا حضراتپیامبر اکرم (ص) و ائمه‌اطهار (ع) در قبال تمام مسائل یکسان رفتار می‌کردند، یعنی سبکرهبری واحد داشتند و یا بر اساساختلافماهیتمسائل، داری سبک‌های رفتاری متفاوتی بودند. با توجه به اهمیتو اعتبار آثار شهید مطهری (ره) این تحقیق در چارچوبآثار آن شهید والا مقام انجام شده است .

در فصل اول کلیات راجع به حیطه های کلی آزادی طرح گردیده است. در فصل دوم پس از معنای لغوی و اصطلاحی جبر و جایگاه اختیار در سلسله مراتب که به عمل منجر میشود مشخص شده است و درادامه به بحث جبر واختیار پرداخته شده است و سپس به آیاتی که موهم به جبر است اشاره شده است. در ادامه جبر واختیار در اندیشه صحابه به عنوان مقدمه برای ورود به بحث اشاعره و ادله آنان مطرح شده است و پس از جواب ادله اشاعره به نظریه معتزله پرداخته شده است.و در نهایت به بحث الامر بین الامرین اشاره شده است.در فصل سوم آزادی عقیده و اندیشه و بیان نگارش یافته است در این فصل پس از معنی عقیده و اندیشه و تفاوت آزادی اندیشه و آزادی اندیشه و آزادی تقلید در اندیشه اشاره شده است. و در ادامه آزادی عقیده در قرآن و سیره نبی اکرم و سیره حضرت علی(ع) پرداخته شده است و بعد از آن به شبهات آزادی عقیده و اندیشه از قبیل بحث ارتداد اشاره شده است و پس آزادی بیان در قرآن و سیره معصومین مورد تحقیق قرار گرفته است. و در پایان به محدودیت های آزادی بیان اشاره شده است. در فصلچهارم مباحث آزادی سیاسی اجتماعی مورد تحقیق قرار گرفته است ابتدا به تعریف آزادی سیاسی و به مهمترین مولفه های آن اشاره شده است. وادله آزادی انتخاب رهبر از نظر آیات و روایات و عقل مورد بررسی قرار گرفته است. و سپس به آزادی احزاب و انجمن ها پرداخته شده است و در نهایت نظرات آقایان شهید مطهری و استاد مصباح راجع به آزادی احزاب برجسته شده است و در ادامه به آزادی اجتماعی و آزادی معنوی پرداخته شده است و جمع بندی پایانی.

فهوم «امداد غیبی الهی»، به لحاظ معنای لغوی شامل هرگونه کمک و یاری رسانی از جانب پروردگار عالم به ماسوی الله می‌شود، که با یک نگاه تمام عالم هستی را می‌پوشاند؛ «به اندک التفاتی زنده دارد آفرینش رااگر نازی کند فروپاشند قالب ها»اما از چشم انداز دیگر و به معنای اصطلاحی - که موضوع این رساله می‌باشد- شامل کمک‌ها و الطاف ویژه و خفیّه‌ای است که از پروردگار و عالم غیب افاضه و معمولاً خلاف جریان عادّی و طبیعی، نصیب انسان‌ها می‌گردد. ولی گاهی نیز تبیین طبیعی دارد.امدادهای غیبی و ویژه‌ی پروردگار، با «کرامت و معجزه» متفاوت است. «کرامت» امور خارق عادتی است که از اولیاء و صالحان دیده می‌شود و بواسطه‌ی قدرت نفس و شئونات وجودی ایشان صورت می‌گیرد. «معجزه»، امور خارق العاده‌ای است که همراه با ادعای نبوّت از نبی صادر شده و بقیه‌ی مردم از آوردن آن عاجزند. اما «امداد غیبی الهی»، خرق عادتی است که از جانب خدای سبحان و از عالم غیب به کمک و یاری انسان ها می‌آید. به عبارتی میتوان این گونه نتیجه گرفت که، کرامت و معجزه، به قدرت نفس و شئونات ولّی و نبی بستگی دارد؛ اما امداد غیبی، بدون آگاهی و قدرت انسان و بر طبق مشیّت مطلقه و مصلحت حضرت باری تعالی صورت می‌گیرد.«امدادهای غیبی» یکی از سنّت های الهی به شمار می‌رود؛ بنابراین شاخصه های سنن الهی شامل امداد غیبی نیز می‌شود. از ویژگی های سنّت الهی می‌توان به انتساب به ذات و مشیّت خداوند، تبدیل ناپذیری و تحول ناپذیری، کلیت و قانون مندی اشاره کرد که تمام این موارد با امداد غیبی تطابق دارد.کمک‌ها و یاری رسانی‌های خداوند متعال را می‌توان از چشم اندازهای مختلف بررسی کرد:الف) طبق صفت «رحمت رحمانیه» و «رحمت رحیمیه» که گویای رحمت عام و خاصّ ذات باری تعالی است، می‌توان یاری رسانی خداوند را به امدادهای عام و خاصّ تقسیم نمود.«امدادهای غیبی عام» شامل تمام ماسوی الله می‌شود، زیرا «وجود- هستی» برای غیر خداوند، ذاتی نیست؛ بنابراین علاوه بر این که در اصل ذات خود محتاج افاضه وجود از جانب واجب الوجوداند؛ در بقا نیز به صورت آنی و پی در پی نیازمند افاضه‌ی فیض از جانب حق تعالی هستند. از طرف دیگر طبق حرکت جوهری و بنابر نظر مرحوم آخوند ملاصدرا(ره) و پیرو ایشان، علّامه مطهری(ره) همه چیز حتی در ذات و جوهر خود در حال تغییر وتحول است و به سوی کمال نهائیشان در حال حرکت می‌باشد و از آنجا که هر حرکتی به محرک نیازمند است، این قافله ی در حال سیر نیز محتاج محرک است، محرک اصلی و نهایی که مدد رسان این قافله ی در حال سیر است، کسی جز ذات خداوند تعالی نیست.«امدادهای غیبی خاصّ»که در مصحف شریف ذکر شده اند، شامل تمام عالم هستی و از جمله تمام انسان ها نمی‌شود؛ بلکه فقط کسانی که شرایط را برای خود محقّق کرده و موانع را رفع نموده اند، می‌توانند از این یاری خاصّ و ویژه پروردگار بهره برند. طبق آیات قرآن کریم، شرایط بهره مندی از امدادهای خاصّ، ایمان، عمل صالح و یاری کردن و یاری خواستن از خداوند متعال و ... می‌باشد.ب) چشم انداز دیگر، تقسیم بندی امدادهای غیبی بر اساس نوع هدف خدای سبحان است که با اهدافی چون: هدف هدایت، پیروزی بر دشمنان، ایجاد تغییر و تحوّل ویژه فردی و اجتماعی و.... صورت می‌گیرد.ج) امدادهای غیبی گزارش شده در قرآن مجید، گاهی از حیث موطن تحقّق تصرّف الهی تقسیم می‌شوند، که در بعضی از مواقع جایگاه تحقّق تصرّف خداوند، درجهان درون نفس انسانی است و بعضی مواقع در جهان خارج از نفس انسانی صورت می‌پذیرد. و مواردی که در درون نفس انسانی صورت می‌گیرد، گاهی تصرّف در قلوب است و زمانی تصرّف در ذهن و ادراک و نظر.د) بعضی از امدادهای خاصّ و ویژه‌ی پنهانی خداوند، توسط ملائکه صورت می‌گیرد که در بعضی از مواقع تمثّل پیدا می‌کنند و در بعض دیگر تجسّم و گاهی نیز به صورت مخفی از چشم‌های ظاهری، به یاری و کمک افراد بشر می آیند.ه) یک سری از امدادهای غیبی پروردگار، از طریق تنفیذ امر ایشان در موجودات بوقوع می‌پیوندد.«امدادهای غیبی الهی» دارای یک سری مبانی مهم است که توسط این مبانی، این مهم تبیین می‌گردد؛ مانند قانون علّیّت و فاعلیّت الهی با تمام ریز قواعد فلسفی مرتبط با آنها.همه‌ی کمک‌ها و یاری رسانی‌های حضرت حق به ماسوی و عالم طبیعت نشانه و مظهر کمالات او و شانی از شئون او محسوب می‌شوند و استقلالی در برابر ذات او ندارند، این کمک‌ها طبق دستگاه عظیم حکمت متعالیه، سلسله نظام طولی را طی می‌کند و با توجّه به عقیده ی مرحوم آخوند صدرای شیرازی و پیرو فکری- فلسفی او علل میانی و واسطه‌ای نقش دارند اما نه نقش حقیقی، بلکه به عنوان معدّ محسوب می‌شوند و علّت حقیقی همان مسبّب الاسباب، خداوند متعال، می‌باشد.«قانون علّیّت» یک قانون گریز ناپذیر است و در هر شرایطی به قوت خود باقی است و اسنثناء بردار و قابل نقض نیست.کمک‌های پنهانی و خاصّ حضرت حق نیز از این قانون پیروی میکند. با این که یکی از اجزاء و قیود امداد غیبی خارق العاده بودن آن است ولی به این معنی نیست که «قانون علّیّت» را نقض می‌کند، بلکه ممکن است علل و شرایطی که برای انسان ها شناخته شده نیست درکار باشند و سلسله علل برتر جانشین علل پایین تر و پست تر شود.اموری که به عنوان کمک و یاری پنهانی خداوند در حق بشرمی‌باشد، بخت، شانس، اتّفاق و تصادف نیست؛ زیرا همه ی امور قبل از اینکه به افراد و اشیاء نسبت داده شود، مستند به ذات حضرت حق است؛ زیرا او غیر متناهی است و فقط در آغاز سلسله‌ی علل وجود ندارند، بلکه در تمام مراحل اوست که حقیقتا ایفای نقش میکند. در نتیجه همه ی کارها قبل از آن که به دیگران اسناد پیدا کند، مستند به اوست؛ بنابراین دیگر جایی برای بخت شانس و تصادف و اتّفاق باقی نمی‌ماند.«امدادهای غیبی» منافی قضا و قدر نیست؛ زیرا «قضا» امر حتمی و لایتغیر است، اما «قدر» غیر حتمی و تغیر پذیر. و امدادهای غیبی مربوط به مرحله ی «قدر» میباشد.«امدادهای غیبی الهی» باعث جهل در علم باری تعالی نمی‌شود. مرتبه‌ی وقوع بداء، مرتبه‌ی قبل از قضای حتمی و قبل از وجود خارجی مخلوقات است، یعنی در مرتبه‌ی علم خداوند و قدر او واقع می شود.آن چه در تبیین «امدادهای غیبی الهی» و ارتباط آن با فاعلیّت حضرت حق در نظر گرفته می‌شود این است که توحید، در تمام مراحل حفظ می‌شود. تمام امدادهای غیبی، با همه‌ی نظامات و علل خود، فعل حضرت حق و ناشی از اراده‌ی اوست. فاعل حقیقی تنها خداوند است وعلل طبیعی و غیر طبیعی موثر در جهان، مظاهر و آینه‌های فعل خداوند هستند.

به طور مقدمه باید بحث عظمت و انحطاط مسلمین مطرح شود در این مقدمه نظریات مختلف بیان از جمله نظریات غربیها. مسئله سرنوشت انسان یا قضا و قدر همیشه همراه با مسلمین بوده است و در طول چهارده قرن آثار شگرفی در جهان اسلام داشته است قرآن کریم صریحا حکومت و دخالت سرنوشت در انسان و همین‌طور آیات مربوط به اختیار انسان هر دو دسته را ذکر کرده است. آیا مسأله سرنوشت موجب انحطاط مسلمین است؟ نظریه‌پردازان غرب و بعضی مستشرقین بر این هستند که این مسئله در صدر اسلام نبوده است و مسلمین بعدا این را ایجاد نموده‌اند و مسئله سرنوشت یا قضا و قدر موجب انحطاط مسلمین شده است. اما عقیده شهید مطهری این است که این مسئله موجب عظمت مسلمین شده است نه انحطاط آنان و چون فکر سرنوشت، اهداف عالیه زندگی را به انسان می‌آموزد که باعث عظمت و سربلندی انسان است چون فکر سرنوشت به سطح عالی در قرآن کریم بیان شده است و طبعا برای مسلمین باعث عظمت و افتخار است نه انحطاط. بحث مسئله قضا و قدر، آزادی و اختیار، قضا و قدر حتمی و غیرحتمی، فرضیه‌های درست و غلط در این مورد ذکر شده است همین‌طور بررسی مسئله قضا و قدر در صدر اسلام هم شده است، همین‌طور نظریات مختلف دومکتب مادی و الهی و تفاوت این دو مکتب هم ذکر شده است. ریشه تاریخی این بحث قضا و قدر، منشأ پیدایش آن نیز ذکر شده است، در آخر بحثی حدیثی مطرح شده است که در آن همراه با بیان نظریات غربیان بحث کتاب پایان رسیده است.