جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به موازات انقلابات علمی، با تغییر در مفاهیم خدا، حیات و انسان، اخلاقیات جدیدی تعریف می شود که عنصر مشترک آن منش ها، فقدان معنویت است. این جریان که نگرش «سکولار» نام می گیرد، الگویی از حیات را ارائه می دهد که طبق آن، ارتباط انسان ها با یکدیگر بر اساس جلبِ منفعت شخصی رقم می خورد. نزاع سکولاریسم با پایگاه زندگی بشر، یعنی خانواده، که به سکولاریزیشنِ خانواده منجر می گردد، از ایجاد انحراف در فلسفه وجودی خانواده آغاز می شود و با تغییر جهت در اهداف تأسیس آن تا تغییر محتوایی در وظایف، رفتار و تکالیف اعضای خانواده پیش می رود تا انسان ها را به جدازیستن از یکدیگر و زوج ها را به جداشدن و زنان را به استقلال اقتصادی و عاطفی مجاب کند؛ جریانی که سرانجام به تحدید نسل بشر خواهد انجامید. تحقیق حاضر به روش توصیفی تحلیلی است و سعی دارد تا نشان دهد در این جریان با خارج شدن خانواده از سیر منطقی خود، ازدیاد نسل انسان ها با مخاطره روبه رو می شود.

بیداری اسلامی به عنوان خیزش هویتی همراه با رویکرد تمدنی در قالب اسلام سیاسی، در تلاش است تا بار دیگر اوج شکوفایی تمدن اسلامی را تجربه نماید. اسلام سیاسی، گفتمانی است که حول مفهوم مرکزی «حکومت اسلامی» نظم یافته و دغدغه اصلی آن عبارت است از: بازسازی جامعه اسلامی مطابق با مبانی و اصول اسلامی. مواجهه مستقیم با فرهنگ و تمدن غرب، موجب فعال سازی این گفتمان شده و هدف آن را مرکزیت زدایی از گفتمان لیبرال در سطح جهانی و دفاع از اسلام در برابر تهاجم قدرت های استکباری تشکیل میدهد.این تحقیق به بررسی محورهای تقابل دو گفتمان اسلام سیاسی و سکولاریسم در جوامع اسلامی میپردازد که با روش توصیفی ـ تحلیلی، با استفاده از منابع موجود و واقعیت های ملموس انجام گرفته است. مهم ترین یافته تحقیق این است که چالش و منازعات بین اسلام سیاسی و غرب از نوع تمدنی بوده و غرب برای مقابله با بیداری اسلامی، از ترویج سکولاریسم و نظام های سکولار در جوامع اسلامی بهره میگیرد.

مدرنیسم با وجود رفاهی که برای بشر غربی فراهم آورد، خواست ه­های فرامادی او را برآورده نساخت و این، علتی جز بی­ مهری و بلکه بی­ اعتقادی تفکر مدرن به روح و بعد فرامادی انسان نداشت. بحران بی­ معنایی که در غرب بیداد می­کرد و قربانی می­گرفت، تبدیل شدن انسان غربی به شیء و کالا، از دست رفتن هدف و معنای زندگی و خلأ و فقدان یک نظام ارزشی، متفکران بزرگ غرب را به چاره ­اندیشی واداشت. سرانجام بشر در دوران مدرن، مجبور شد نگاهی تأمل­ آمیز به مبانی فکری مدرنیسم بیندازد و به کاستی­های آن توجه ویژه کند و این، سرآغازی برای دورة «پست مدرنیسم» یا «پسامدرنیته» شد. بازکاوی سنت و مبانی آن از سوی اندیشمندان غرب برای آن بود که نیازهای بی­پاسخ خویش در زندگی مدرن را بیابند. آنها با توجه به بحران­های روحی پیدا شده در جهان غرب و نیاز بشر غربی به عواطف انسانی و رسیدگی­های باطنی، با گرایش مردم به معنویت همراه شدند. ایشان بر باور غالب دوره مدرنیسم که انسان را مساوی با جسد می­دانست، خط بطلان کشیدند و بعد فرامادی بشر پذیرفتند؛ از جمله، نظریات متفکرانی مانند «میشل فوکو»، «یورگن هابرماس» و «ماکس هورکهایمر»، نقد مدرنیسم و تجددزدگی و بازگشت به نوعی اخلاق و معنویت و ارزش­های فرامادی انسانی است. اکنون نزدیک به سه دهه است که بسیاری از متفکران اصیل و جدی غرب، متوجه مشکل شده­اند. فروپاشی کمونیسم، به بن­بست رسیدن روش­های سرمایه ­داری و نظریه­های گوناگون مدیریت، افول فلسفه­ های ظاهرفریب و رنگارنگ، برخی متفکران غربی را به تأملی جدی واداشت و این همه، آغازی برای بازگشت به معنویت شد.

عرفی شدگی از مقولات پر بحث و جديد جامعه ایران است و تجربه انقلاب اسلامی و پيامدهای خاص آن، فضای مناسب و كشش ويژه ای برای ورود آن به مجامع علمی موجب گشته است. هدف عمده اين تحقيق، بررسی نقش تحجر و بدعت در عرفی شدن دين است. در مناظرات اين مسئله، مفهوم مورد توافقی برای تحجر و بدعت نيامده، و این مقال علاوه بر مفهوم شناسی عرفی شدن به مفهوم شناسی این دو واژه نیز پرداخته است. سرانجام علاوه بر مختصات شناسی اجمالی دو نوع انديشه متحجرانه و بدعت گذارانه؛ بدعت عاملی شناخته می شود كه مستقيماً در عرفی شدن اثرگذار است و با افزايش ميزان بدعت، بر ميزان عرفی شدگی نیز افزوده خواهد شد. اما تحجر اگرچه در ابتدا عاملی در خلاف جهت عرفی شدگی و در برابر آن تفسير می شود، در بلندمدت، با مكانيسمی خاص، كمتر شتابنده غير مستقيم در مسير عرفی شدگی دين و جامعه قرار خواهد گرفت.

المسیری پس از منتقل‌شدن از زمینه فکری مارکسیستی به حوزه گفتمان اسلامی خط ابطال بی‌طرفی علوم انسانی غربی را پیش گرفت و در پی اثبات جانبداری این علوم برآمد و در پروردن نظریه «اسلامی‌سازی معرفت» که پروژه نظری و روشی مرکز جهانی علوم اسلامی ( المعهد العالمی للفکر الاسلامی) را تشکیل می‌داد مشارکتی جدی داشت. وی میان دو گونه از سکولاریسم تفکیک می‌گذارد: سکولاریسم جزئی و سکولاریسم فراگیر. وی بر آن است که رواج تعریف سکولاریسم به « جدایی دین از دولت»، سبب سطحی‌نگری و تقلیل‌گری نسبت بدان شده است. المسیری بر آن است که این تفکیک، چالشی جدی برای مرجعیت دینی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا این امر جدیدی نیست که نهاد دین از دولت جدا باشد و چنین تفکیکی در همه جوامع بشری مشترک است، جز در جوامع بدوی‌ای که در آنها رئیس قبیله، ریاست دینی و سروری سیاسی را یکجا بر عهده داشته است. المسیری بر آن است که سکولاریسم جزئی، نگره‌ای جزئی به جهان است که بر عالم سیاست و چه بسا اقتصاد منطبق است و معمولاً از آن به جدایی دولت از کلیسا تعبیر می‌شود. کلیسا نماد نهادهای دینی است و دولت نماد نهادهای دولتی مختلف. گاه این تعریف توسعه داده و گفته می‌شود: جدایی دین از دولت، به مثابه زندگی عمومی است از پاره‌ای جهات. اینها همگی به معنای آن است که سکولاریسم جزئی حوزه گسترده‌ای را برای ارزش‌های مطلق انسانی و اخلاقی و حتی دینی تا جایی که در جهان سیاست به معنای مشخص‌اش دخالت نکند وا می‌نهد. این‌گونه از سکولاریسم در چاه ویل نسبی‌گرایی یا پوچی‌گرایی نمی‌افتد و آنچه که از سکولاریسم در میان عامه مردم در غرب و شرق رایج است، همین نوع از سکولاریسم است. حتی بسیاری از متفکران مسلمان هم این سکولاریسم جزئی اخلاق‌گرا را به هیچ روی با منظومه دینی اسلام مخالف نمی‌بینند و به همزیستی و همنشینی آن دو باور دارند و البته به یکپارچگی‌شان. اما نوع دوم سکولاریسم، سکولاریسم فراگیر است که وی آن را سکولاریسم طبیعی/ مادی یا سکولاریسم پوچ‌گرا می‌شمارد. این سکولاریسم نگره‌ای فراگیر به همه جهان با همه حوزه‌ها و سطوحش است و نه تنها میان دین و دولت و برخی از ابعاد زندگی عمومی جدایی می‌افکند، بلکه همه ارزش‌های دینی و اخلاقی و انسانی را ابتدا از همه ابعاد زندگی عمومی و سپس از همه ابعاد زندگی خصوصی جدا می‌کند تا اینکه کاملاً از جهان و طبیعت قداست‌زدایی کند. این سکولاریسم فراگیر است و همه ابعاد زندگی انسان را در بر می‌گیرد. جهان بر اساس این نگره، خودکفا و خودبنیاد است و از انسجام اندامواری برخوردار است و خلأ و گسست و دوگانگی‌ای در آن نیست و تن به قوانین یگانه و یکدست حاکم بر آن سپرده است. عبدالوهاب المسیری با وجود نقد ریشه‌ای که بر سکولاریسم فراگیر دارد، از ابعاد مثبت مدرنیته که در چارچوب سکولاریسم جزئی و فراگیرقرار دارد غفلت نمی‌ورزد و بر آن است که این‌گونه از سکولاریسم ابعاد مثبتی را برای مدرنیته غربی رقم زده است. اما نوع دوم سکولاریسم که المسیری شدیداً نقد می‌کند، مشابه همان گونه از سکولاریسم است که ارگون نام سکولاریسم ستیزه‌جو و ناعقلانی بر آن می‌نهد. المسیری این سبک همه‌گیر را که از جدایی دین از دولت فراتر رفته است، « سکولاریسم فراگیر» می‌نامد. وی دایره سکولاریسم جزئی را دایره کوچک و در حقیقت گام‌های اجرایی برای سکولاریسم فراگیر می‌داند که شامل امور کلان و منظومه‌های معرفتی و اخلاق هم می‌شود. نقد المسیری بر سکولاریسم فراگیر، نقدی ریشه‌ای است و تا نهایی‌ترین حد ممکن به پیش می‌رود. وی در توضیح این نگاه می‌گوید: این حقیقت بدیهی را باید یادآوری کنم که همه اشیاء و پدیده‌ها و اندیشه‌هایی که درباره ما را گرفته اند، تجسم الگوی تمدنی یکپارچه‌ای هستند و به نگره فراگیری مستندند که در درون خود پاسخ پرسش‌های کلی نهایی‌ای را که انسان با آن مواجه می‌شود دارد. وی این فرایند را فرایند ساختارگرایان نهفته می‌نامد و بر آن است که بسیاری از کسانی هم که خود در این فرایند مشارکت دارند، از درون مایه‌ها و استلزامات فلسفی آن و نقش قدرتمند آن در جهت‌دهی به ادراک و رفتار بی‌خبرند و از این‌رو ممکن است جامعه‌ای، ظاهری به شدت ایدئولوژیک - دینی داشته باشد، اما فرایند ساختاری نهفته در آن چنان قوی باشد که جامعه را به سمت‌وسویی کاملاً مغایر ببرد و اعضای این جامعه اصلا احساس هم نکنند. فهرست مطالب کتاب: مصطلح العلمانیه/ نگاشته عبدالوهاب المسیری شامل متتالیه العلمانیه و تطور المصطلح، التعریفات المختلفه للعلمانیه، تعریفنا للعلمانیه، الاشکالیات الاساسیه للعلمانیه. العلمانیه فی الخطاب العربی المعاصر/ نگاشته عزیز العظمه شامل السطحیه فی التناول، الاحتجاج بالغربه عن المجتمع، التناول الایدیولوجی للعلمانیه، امتداد خطاب الاصاله الی مجالات ارحب فی الفکر العربی. تعقیبات شامل تعقیب الدکتور عبدالوهاب المسیری، تعقیب الدکتور عزیز العظمه.

چکیدهبابررسی های انجام شده درقرآن کریم ومتون دینی ،اخلاقی و... مشخص گردیددین به معنای «مجموعه‌ا‌‌ی از اعتقادات، احکام و اخلاق دارای خاستگاه قدسی و وحیانی» و اخلاق به معنای «مجموعه‌ای ناظر بر صفات و رفتارهایی ‌که قابل اتصاف به خوبی و بدی»است با یکدیگر مرتبط‌اند و نیازهای یکدیگر را برآورده می‌سازند. از این‌رو، هریکی در قلمرو دیگری نقش‌ها و کارکردهایی دارد. دین در سه حوزه «معرفت»، «توجیه» و «معیار» دارای کارکرد است. که درتبیین خوبی و بدی و همچنین ذکر احکام جزیی اخلاقی، عقل را یاری رسانده و اهداف اخلاقی را بیان می‌نماید؛ جاودانگی اصول اخلاقی با دین تضمین می‌شود؛ رفتارهای ایثارگرایانه، از خودگذشتگی، جود و...تنها با اعتقاد به خدا و حساب و جزای اخروی توجیه‌پذیر می‌شود و همچنین تحسین و تقبیح خداوند به عنوان ناظر آرمانی در اخلاق، محملی برای موجه ساختن رفتار اخلاقی به شمار می‌رود.همچنین مشخص گردید،اخلاق غیردینی باتوجه به دلایل قرآنی ،روایی وعقلانی نمی تواندتضمین کننده سعادت فردی واجتماعی انسان باشد.و امرالهی به عنوان معیار احکام اخلاقی با مسایلی نظیر نسبیت و تغیرپذیری خوبی و بدی همراه است. اما شکل رساتر معیار دینی اخلاق این است که رضایت خداوند را به عنوان مصداق اتَم سعادت در اخلاق مطرح کرده و می‌پذیرد که در نهایت قرب ورضایت خداوند معیار نهایی در اخلاق است.کلید واژه‌ها: دین، علم اخلاق ، اخلاق،فلسفه اخلاق،فلسفه علم اخلاق، پایگاه‌ اخلاق ، سکولار، سکولاریسم، اخلاق سکولار،

این نوشتار بر آن است تا رابطه امامت در دیدگاه تشیع را با سکولاریسم بررسی کند. نخست دلایل ضرورت نبوت و آموزه‌های انبیای الهی برای سعادت انسان بررسی می‌شود و سپس به اثبات می‌رسد که دین اسلام از چنان جامعیتی برخوردار است که برای همه نیازهای انسان و جنبه‌های وجودی او طرح و برنامه دارد. اسلام تنها به جنبه فردی خلاصه نمی‌شود؛ زیرا لازمه اجرای احکام دینی از جمله تحقق عدالت، تشکیل حکومت و تدبیر امور دنیوی مردم است. در ادامه، معنای لغوی و اصطلاحی امامت از دیدگاه تشیع بررسی شده است. امامت به معنای تداوم رسالت انبیای الهی است. در واقع، پس از پیامبر ، امامان معصوم عهده‌دار تبیین وحی و تدبیر امور دنیوی مردم هستند و در زمان غیبت حضرت ولی عصر (عج)، فقیهان جامع الشرایط که آگاه به قوانین اسلامی و عادل و کاردان و مدیر و مدبر هستند، نیابت عام آن حضرت را به عهده دارند. سپس، معنای سکولاریسم و زمینه‌های ظهور آن بررسی شده است. اساساً این گونه ایدئولوژی، یک پدیده غربی است که خاستگاه آن جامعه غربی و آیین مسیحیت است. در ادامه، مبانی سکولاریسم که عقل گرایی و علم گرایی است، بررسی و نقد شده است. درواقع علم گرایی، نوعی مادی گرایی و عقل گرایی نیز نوعی محدودیت بی‌دلیل برای گستره فعالیت عقل است. در پایان، این نکته به اثبات می‌رسد که آموزه امامت در شیعه، با سکولاریسم ناسازگار است.

دامنۀ عرفی شدن، نظریه های علمی را نیز دربرگرفته و از این میان نظریات اخلاقی عرفی سر برآورده اند. اخلاق عرفی با محوریت عقل آدمی و تأکید بر استقلال آن، صرفاً عقل و نه دین را مرجع نهایی معیارهای اخلاقی و هنجارهای حاکم بر صفات و رفتار آدمی می داند. عادل ضاهر، اندیشمند معاصر عرب تبار، با رد اخلاق دینی، بنیاد معرفتی اخلاق را عقل مستقل آدمی می داند. از منظر او، اخلاق منطقاً مستقل از دین و دستیابی به معرفت اخلاقی بدون شناخت دینی نیز میسور است. او می کوشد تا ادعای مقدم بودن معرفت دینی بر معرفت اخلاقی و وابستگی دومی به اولی را انکار کند.در این پژوهش با برشمردن نظریاتی که دین را وابسته به اخلاق و درنتیجه اخلاق را عرفی می انگارند، به تحلیل و نقد دیدگاه اخلاق عرفی عادل ضاهر خواهیم پرداخت.