جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله عهده‌دار مقایسه دیدگاه ابوالحسن اشعری و ابن‌تیمیه در باب صفات غیرخبری و خبری خداوند و تفسیر انسان‌وارانگارانه از آن با روش توصیفی‌تحلیلی است. در مقوله صفات غیرخبری، ابن‌تیمیه غالباً رویکرد سلف خویش را در پیش گرفته و بحث را به همان طریقت مطلوب اهل سنت مرتبط دانسته، اما اشعری در استدلال برای اثبات آن صفات کوشیده است. علی‌رغم اختلافات جزئی که میان آنها دیده می‌شود، به نتایج مشابهی دست یافته‌اند که همان معرفی خدا با صفات انسان‌وار است. اما در مبحث صفات خبری، اختلاف چندانی میان این دو متکلم دیده نمی‌شود. زیرا اندیشه این دو در اصل و اساس یکسان بوده و به مبدأ فکری واحدی، که همان توقف در ظواهر، بدون توضیح چند و چون مسائل است، باز می‌گردد. در حقیقت، اشعری و ابن‌تیمیه در غایت در موضوع خداشناسی اختلاف فراوانی با هم ندارند و عملاً از عرضه فکر منسجمی باز مانده‌اند. بخشی از این فقدان به منهج خداشناسی این دو باز می‌گردد که با تفسیر ظاهرگرایانه از صفات خدا عملاً خدایی انسان‌وار را معرفی کرده‌اند. این مقاله وجوه انسان‌وارانگاری خدا را در تفکرات این دو متکلم نشان می‌دهد و بیان می‌کند که هر دو عملاً از معرفی اسلام ناب به پیروانشان عاجز مانده‌اند.

مسأله معاد به عنوان یکی از اصول اعتقادی شیعه در مقایسه با مباحث دیگر در فلسفه و کلام اسلامی و نقش آن در چگونگی زندگی پسادنیوی و سرانجام انسان پس از مرگ، اهمیت زیادی در میان دانشمندان علوم اسلامی دارد. در این پژوهش تلاش شده است، شناخت معاد و چگونگی جاودانگی انسان از دیدگاه دو متکلم برجسته شیعه؛ شیخ صدوق و سید مرتضی مورد بررسی قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی به صورت کتابخانه ای با بررسی اسناد و مدارک معتبر، و هدف از انجام آن تبیین اندیشه های کلامی و واکاوی و تأمل بیشتر، درباره ی حقیقت معاد از دیدگاه شیخ صدوق و سید مرتضی است. نتایج پژوهش نشان می دهد، شیخ صدوق و سید مرتضی هر دو اصل معاد را پذیرفته اند اما شیخ صدوق با پذیرش ساحتی غیر مادی در انسان و تجرد نفس، به جسمانی نبودن روح معتقد است. از نظر وی نفس همان روح مایه حیات است و یکی از نکات مهم در اندیشه صدوق، اشاره او به صاحب ادراک بودن روح مستقل، پس از مفارقت از بدن است، لیکن سید مرتضی برخلاف شیخ صدوق دیدگاهی مادی انگارانه از انسان دارد و اصل وجود نفس را نمی پذیرد و بین نفس و روح تفاوت قائل است.

هگل و مطهری دو متفکر متعلق به دو سنت فکری، با تفاوتهای بسیار از نظرِ ویژگیهای تاریخی و فرهنگی هستند. هگل یکی از مهمترین متفکران اروپایی قرن هجدهم و نوزدهم است که منشأ بزرگترین جریانهای فلسفی از آن زمان تاکنون بوده است. مطهری متفکر معاصر اسلامی است که بر مبانی حکمت صدرایی تکیه دارد و در عین حال به اقتضای زمان، به مباحث فلسفی غرب وارد شده است. یکی از موضوعاتی که مطهری به تفصیل بدان پرداخته،"فلسفه تاریخ" است. مطهری در ابتدا از طریق متون مارکسیستی با موضوع تاریخ و فلسفه تاریخ آشنا شده و به تدریج به هگل نزدیک شده است. در این پژوهش مبانی اندیشه های هگل در باره تاریخ بررسی شده و پس از طرح اندیشه های مطهری در باره تاریخ، نحوهتقریر و شرح و انتقاد وی از اندیشه های هگل در باره ی تاریخ، مورد بحث قرار گرفته است. به نظر می رسد که اندیشه های مطهری در باره ی فلسفه تاریخ،در جهت گیری کلی بسیار تحت تأثیر هگل است، ولی در مقام تقریر و به خصوص انتقاد از فلسفه تاریخ هگل، ایرادهایی بر وی وارد است. اسباب پیدایش این ایرادها شاید عدم دسترسی مستقیم مطهری به آثارو منابع اصلی هگل، باشد. همین امر باعث شده که برخی از انتقادهای وی بر هگل وارد نباشد. اما قدرت تفکر فلسفی مطهری و احاطه کم نظیر وی بر مبانی فلسفه اسلامی باعث پیدایش صورتی از فلسفه تاریخ به وسیله وی شده که با تعالیم اسلامی تناسب دارد. مقصود اصلی از مطالعه تطبیقی میان هگل و مطهری، مقایسه نظر دو متفکر از دو حوزه فلسفی متفاوت است .

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی زندگی خوب به عنوان یکی از اهداف تعلیم وتربیت از دیدگاه طباطبایی و جورج هگل تدوین شده است. در راستای تحقق هدف پژوهش سوالاتی مبنی بر دیدگاه فلاسفه مسلمان وغرب (طباطبایی وجورج هگل ) در زمینه چیستی یک زندگی خوب (شامل ویژگی ها )؛ چرایی یک زندگی خوب (شامل اهداف)؛ چگونگی های کلی (اصول وروش های تربیتی حاکم بر زندگی خوب) با توجه به دیدگاه فلاسفه مسلمان و غرب(طباطبایی وجورج هگل) و شباهت‌ها و تفاوت های دیدگاه های طباطبایی و هگل در زمینه چیستی، چرایی و چگونگی زندگی خوب مورد بررسی قرارگرفته است. جهت پاسخ به سوال اول تا سوم از روش توصیفی و برای پاسخ به سوال چهارم جهت شناسایی شباهت ها و تفاوت دیدگاه ها از روش تحلیل تطبیقی برودی بهره گرفته شده است. داده های پژوهش حاکی از آن است که طباطبایی و هگل هر دو برای تعلیم و تربیت غایتی قائل بوده و مهمترین هدف آن را زندگی خوب دانسته اند . زندگی خوب طباطبایی در پرتو دیدار با خداوند و آگاهی از ذات مطلق او معنی می یابد و غایت هگلی با روش دیالکتیکی و در روندی تاریخی و سپس با آگاهی و آزادی روح معنی می‌یابد.کلید واژگان:زندگی خوب- طباطبایی-هگل

یکی از مسائلی که همواره در فلسفه اخلاق مطرح بوده است ، مسئله وجدان اخلاقی است . در این زمینه اندیشمندان فراوانی به تفکر پرداخته اند ؛ برای نمونه کانت ،علامه جعفری ، روسو، فروید و ... با توجه به عنوان پژوهش که به دنبال مقایسه وجدان از دیدگاه قرآن و ایمانوئل کانت است .محقق در این پژوهش به بررسی هر دو دیدگاه پرداخته است .این نوشتار ، ضمن بیان مبانی نظری وجدان از منظر آن دو ، تلاش نموده تا به بیان ریشه های وجدان و پیامدهای آن از نگاه قرآن و کانت بپردازد .و تفاوت ها و شباهت های این دو دیدگاه را ذکر نماید نتایج پژوهش نشان داد که فرضیه های تحقیق درباره وجدان در این پژوهش به طور کیفی قابل تایید است و تفاوت ها در مفاهیمی چون نیت ، اخلاق مطلق و رابطه وجدان و خدا است .همچنین ، در این پژوهش ریشه های وجدان اخلاقی از دیدگاه کانت بر سه قاعده کلی بنا شده : 1) قاعده قانون کلی ، 2) قاعده انسانیت ، 3) قاعده خود مختاری در حالیکه در این زمینه ریشه وجدان اخلاقی بر اساس قرآن در خود شناسی است .

یکی از مسائلی که همواره زمینه‌ساز مباحث بسیاری در حوزه دین شده مساله رابطه بین ایمان و عمل است. در این پژوهش به بررسی و آسیب‌شناسی رابطه ایمان و عمل از منظر مطهری و کانت پرداخته شده است. کانت با پس‌زدن معرفت درپی گشودن راهی برای ایمان است و ایمان را همان عمل به دستور اخلاقی خویش می‌داند. مطهری در آثار خویش عباراتی دارد که در ضمن آنها علاوه بر ترسیم رابطه بین ایمان و عمل به آسیب‌شناسی رابطه بین ایمان و عمل از منظر ایمانوئل کانت پرداخته است. مبنای بررسی و آسیب‌شناسی در اینجا تعریفی از دین است که دین را مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق و احکام می‌داند. براین اساس نظرات کانت را در سه حوزه فعل عقلانی، اخلاقی و عبادی بررسی شده است. ازجمله آسیب‌هایی که مطهری در این سه حوزه به نظرات کانت وارد کرده است از این قرار است: آسیب اشکال انگیزش برای عمل، تقلیل مفاهیم دینی به دریافت‌های عقلانی، عدم توجه به حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی و ... . از نظر این پژوهش شیوه صحیح رابطه ایمان و عمل در میان آیات قرآن و احادیث معصومین قابل دسترسی است که در قالب نظریه ایمان دینی به آن پرداخته شده است. ایمان مورد نظر این پژوهش متشکل از معرفت، اعتقاد قلبی و عمل جوارحی است و قابل افزایش و کاهش است. تکیه اصلی در این نظریه بر ذو مراتب‌بودن عنصر معرفت و عمل است. عنصر معرفت خود یک عمل عقلانی حساب می‌شود و ما با اعتقاد به خداوند، نبوت، جاودانگی روح و معاد دارای شناخت مضاعف در نسبت با عمل روبه‌رو می‌شویم و این معرفت و باور در اعمال و رفتارهای اخلاقی و عبادی ما تاثیر گذاشته و انگیزه ما را برای عمل مضاعف کرده و مطابق با آنچه ایمان داریم عمل خواهیم کرد.

یکی از مهمترین وظایف دینی و اجتماعی والدین (پدر و مادر) تربیت دینی کودک است. والدین نقش بسیار مهمی در شکل دهی به شخصیت فرزند ایفا می کنند. دوران کودکی مهمترین مرحله رشد است و عواطف عمیق والدین در شکل گیری شخصیت کودک در این دوران نقش بزرگی دارد؛ زیرا خانواده نخستین کانون تربیت است. خانواده مدرسه بزرگ تربیتی است که کودک به تدریج از رفتارهای والدین الگوبرداری می کند، بنابراین مسئولیت پدر و مادر تنها تأمین غذا، لباس و بهداشت کودک نیست، بلکه باید کودک را مطابق دستورات پیشوایان دینی تربیت کنند و بر رفتار، کردار، عبادت و دوستان کودکانشان نظارت کنند. توجه والدین به کودک موجب رشد و شادابی و تربیت صحیح و سالم وی می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش والدین در تربیت دینی کودک از منظر پیامبر گرامی اسلام؟ص؟ و امام صادق؟ع؟ انجام شد. ازاین رو، پس از بیان ویژگی های فطری و غریزی کودک، نقش پدر و مادر در تربیت دینی کودک بررسی شد؛ زیرا اگر فرزندان تربیت صحیح و مطابق با موازین و دستورات دین مقدس اسلام نداشته باشند، افراد صالح و سودمندی برای جامعه نخواهد شد.

یکی از مسائلی که از دیرباز در میان اندیشمندان مطرح بوده، مسئله ایمان و کفر است. مسئله­ای که روشن­شدن آن باعث اتحاد و تقریب میان مسلمانان، و عدم شناخت آن موجب تفرقه و جدایى میان آنها خواهد شد. این مقاله، ایمان و کفر را از منظر فخرالدین رازی و علامه جوادی عاملی به روش توصیفی-تطبیقی و به شیوه کتابخانه­ای-اسنادی بررسی کرده و نقاط توافق و تخالف این دو اندیشه را به دست آورده است. به نظر نگارنده، با وجود تفاوت مذهب فخر رازی و علامه جوادی آملی، این دو در بسیاری از مباحث مربوط به ایمان و کفر مانند تعریف ایمان و کفر، رابطه ایمان و عمل صالح و حکم مرتکب کبیره، توافق داشته و آرای یکسانی را اظهار کرده­اند. زیادت و نقصان ایمان، تنها مسئله­ای است که فخر رازی و علامه، آرای متفاوتی از آنها ارائه داده­اند.

امسئله اصلی این مقاله مقایسه نسبت میان دو مفهوم سعادت و جاودانگی از منظر ابن‌عربی و کرکگور، به عنوان دو اندیشمند اسلامی و مسیحی است. مقصود از این مقایسه که با روش توصیفی - تحلیلی به پیش می‌رود، یافتن مبانی و پیامد آرای آنان در کنارِ کشفِ وجوه مشترک و متمایزِ دو دیدگاه در تقریر کارکرد دنیوی و اخروی اخلاق است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در اندیشۀ ابن‌عربی، سعادت به معنای تخلّق به اخلاق الله و تحقّق در اسماء ‌الله است؛ یعنی به‌لحاظ مفهومی معادل و به‌لحاظ مصداقی مساوق با جاودانگی است؛ بدین ترتیب انسان در قوس صعود با حرکت حبّی خویش به سمت سعادت اخلاقی و در‌نتیجه به مقصد جاودانگی حرکت می‌کند؛ اما از نگاه کرکگور اخلاق به معنای کسب فضایل دنیوی است که از نظر مفهومی و مصداقی از عمل به تکلیف الهی و جاودانه‌شدن با تفرّد مؤمنانه افتراق می‌یابد. کرکگور با تکیه بر ایمان، اخلاق را مرتبه افراد قاصر از امتحان الهی می‌داند و در‌نتیجه قهرمان فانیِ اخلاق را نازل‌تر از شهسوار جاودانِ ایمان می‌شناسد. در مقام داوری و با نظر به مبانی و مفروضات دو متفکر، به نظر می‌رسد خوانش ابن‌عربی که حیات دینی و اخلاقی را همسان می‌داند، بر نگرش کرکگور که اخلاق را مرتبه نازلی از حیات مؤمنانه می‌شمارد، ترجیح دارد

مساله جوهر از مسائل اصلی و محوری فلسفه است و لذا موضع هر فیلسوفی نسبت به آن، قطعا نقش تعیین کننده‌ای در کل فلسفه‌اش خواهد داشت. از طرفی مقایسه بین دیدگاهها یکی از بهترین راه‌های تحلیل و فهم رویکردهای فلسفی مختلف است و لذا نوشتار حاضر با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی، در تلاش است که بررسی تحلیلی دیدگاه دو فیلسوف مهم تاریخ فلسفه؛ یعنی ارسطو و ملاصدرا در خصوص مفهوم جوهر را در قالبی مقایسه‌ای به انجام رساند. در نتیجه بررسی انجام شده معلوم گردید با وجود اینکه هم ارسطو و هم ملاصدرا در بحث جوهر به یک معنا دنبال واقیعت و منشاء واقعی تشخص و شیئیت شیء هستند، چیزی که حقیقتاً موجود است و سایر چیزها به تبع آن موجود شده‌اند؛ اما ارسطو نهایتاً از بین موجودات تنها از صورت به عنوان جوهر نخستین یاد می‌کند و سایر نامزدهای جوهر بودن را به معنای ثانوی جوهر می‌داند در حالی که ملاصدرا با توجه به اصالت وجود، وجود را به عنوان جوهری واحد و مشکک معرفی می‌کند که تمامی موجودات تعینات آن هستند.