جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضور و زندگی گروهی از خوارج پس از جنگ نهروان در بصره و تحت تاثیر قرار گرفتن ایشان از بافت جمعیتی بصره، مانند صحابه صاحب نام حاضر در این شهر هم چون عبدالله بن عباس، ایرانیان و موالی ایرانی، فقها و تابعان و حضور برخی از بزرگان خوارج مانند مرداس بن ادیه و برادرش عروه که با در پیش گرفتن روش اعتدالی مورد توجه سایرین بودند سبب شد اباضیان تحت تاثیر آنان، به مرور راه اعتدال در پیش گیرند. این پژوهش با استفاده از روش وصفی- تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای به بررسی و تبیین زمینه ها و علل گرایش خوارج به خصوص اباضیان به اعتدال می پردازد.

موضوع این پژوهش در رابطه با خوارج در عصر حکومت حضرت علیعلیه السلام می باشد که به چگونگی شکل گیری این گروه، شیوه های برخورد حضرت با ایشان، ویژگی های آنان و تأثیر عقاید و عملکرد آنها بر جامعه، اشاره شده است. مهم ترین هدفی که در این تحقیق در کنار سایر اهداف مورد توجه قرار گرفته است، مسئله ی کسب بینش صحیح در شناسایی دشمنان دین و عامل مؤثر در گمراهی و انحراف انسان ها از راه حق بوده است؛ مخصوصاً با عنایت به اینکه افکار متحجّرانه هنوز در جوامع دیده می شود. نگاه این پژوهش به موضوع خوارج، بیان تاریخ خوارج نبوده است بلکه علی رغم اینکه به تاریخ شکل- گیری و اقدامات آنان در دوران زمامداری امیرالمؤمنینعلیه السلام اشاره شده است، بیشتر جنبه های عبرت آموز پیدایش آنها، خصوصیات اخلاقی و فکری آنها و سخنان و مواعظ حضرت علیعلیه السلام درباره ی آنها مدّ نظر بوده است. از این رو پژوهش حاضر در سه بخش ظهور و پیدایش خوارج، شیوه های برخورد حضرت علیعلیه السلام با خوارج، افکار و ویژگی های خوارج و تأثیر آن بر جامعه تنظیم گشته است که در بخش اول به عوامل مؤثر در شکل گیری خوارج، پیش از جنگ صفین و مشکلات سپاه اسلام در صفین، جنگ صفین و ماجرای حکمیت و پیامدهای صفین و علت پذیرش حکمیت توسط امامعلیه السلام و وقایع بعد از صفین اشاره گردیده است. بخش دوم به شیوه های تربیتی، فرهنگی و سیاسی حضرت در برخورد با خوارج مثل نصیحت، احتجاج و مناظره، آزادی بیان و جنگ و کنکاشی در نهروان اختصاص یافته است. در بخش سوم به ویژگی های فکری، اخلاقی و سیاسی خوارج همچون جمود فکری، لجاجت و سرسختی، زهد و عبادت و همچنین تأثیر افکار و عقاید آنها بر فرهنگ، اجتماع و سیاست و هشدارهای حضرت نسبت به فتنه ی ایشان پرداخته شده است. در تدوین این تحقیق از منابع تاریخی قدیمی چون، الفتوح ابن اعثم کوفی، اخبار الطوال احمد بن داود دینوری، وقعه صفین اثر نصر بن مزاحم، تاریخ طبری، تاریخ یعقوبی، تاریخ کامل ابن اثیر، مروج الذهب مسعودی و... استفاده شده است. همچنین از کتابهای روایی چون، نهج البلاغه، بحار الانوار و کنز العمال و کتابهای معاصری که درباره ی این موضوع نگارش یافته، استفاده شده است. پژوهش حاضر، بر اساس نوع و هدفی که به دنبال داشته، یک تحقیق بنیادی است و به اعتبار ماهیت و روش، تاریخی و تحلیلی می باشد و بنا بر شیوه ی جمع آوری اطلاعات یک تحقیق کتابخانه ای است. از جمله نتایج بدست آمده بر اساس این تحقیق این بوده است که هرگاه حزب، گروه یا جامعه ای از مسیر خط رهبری الهی خارج شود نتیجه ای جز گمراهی و هلاکت نخواهد داشت. و دیگر اینکه آنچه باعث قوام حکومتی خواهد شد وحدت و اطاعت محض از پیشوا خواهد بود. فرضیه هایی که در این پژوهش به اثبات رسیده است عبارتند از: 1. افکار خوارج بر جامعه ی آن دوران باعث رکود فکری و علمی شد. 2. جمود فکری و تعصبات بی جا، زمینه ای برای انحراف است. 3. توجه به ظواهر و غفلت از باطن و تأویل آیات قرآنی، ضلالت و گمراهی را به دنبال دارد. 4. قرآن و عترت در کنار هم به منزله ی دو بال برای پرواز انسان در آسمان کمال است. واژه های کلیدی این تحقیق عبارتند از: خوارج، مارقین، حکمیت، صفین، نهروان و کج فهمان .

‫يکي از نتايج جنگ صفين پيدايش و شکل‌گيري جريان خوارج بود که با اعتقادات و باورهاي سخيف و به‌دور از عقلانيت خود مشکلات و بحران‌هاي فراواني را فراروي جامعه اسلامي پديد آوردند. اين رساله به تبيين و بررسي خاستگاه، باورها و پيامدهاي خوارج از زمان پيامبر(ص) تا پايان حکومت امويان پرداخته، و بسترهاي اجتماعي شکل‌گيري جريان خوارج، و مباني فکري آن‌ها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. تفکر خارجي‌گري در زمان پيامبر اسلام(ص) ، و ميان برخي از قبايل چون بني‌تميم به‌وجود آمد و پس از رحلت پيامبر و شکل‌گيري جريان سقيفه ـ که مي‌توان از آن به‌عنوان اولين چالش کلان سياسي و اجتماعي که موجب زنده‌شدن تعصبات قبيله‌اي و تفاخرات قومي گرديد، ياد نمود ـ پديده خارجي‌گري به شکل خطرناکي گسترش يافت و بعدها عواملي چون زندگي قبيله‌اي، ساختار ناهمگون شهر کوفه، عصبيت‌ها، ضعف اعتقادي و بازگشت به ارزش‌هاي جاهلي موجب رشد بيشتر آن شد. باورها و اصول خوارج با تأکيد بر نگرش کلامي و اعتقاد به اين امر که "حکم تنها از آن خداست" در جريان حکميت تبلور يافت و شکل تعصب سخت و قشري‌گرايي به خود گرفت و با شعار "لا حکم الا لله"، امامت را به کلي نفي نمود. خوارج نظرات متفاوتي درباره خلافت و احکام ديني ارائه دادند. ديدگاه‌هاي فقهي خوارج در خشونت و سخت‌گيري، کمتر از ديدگاه کلامي آنان نيست. آنان قتل کودکان و زنان مخالفين را حلال، و مسلمانان غيرخارجي را مرتد و واجب القتل مي‌پنداشتند، و شورش عليه والي ستمگر را وظيفه هر خارجي قلمداد مي‌کردند. تفکرات آنان در عرصه‌هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي پيامدهاي زيان‌باري داشت که بدعت‌گرايي و سنت‌ستيزي، گسترش گمراهي، فروپاشي ارزش‌ها، خشونت‌گرايي و گسست جامعه اسلامي از جمله اين پيامدهاست.