جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مکتب خراسان با نگرشی متمایل به فلسفه‌گریزی و اعتقاد به جدایی حوزه‌های وحی، عقل و عرفان از یکدیگر و همچنین اهتمام بر ظواهر متون دینی، نگاهی متفاوت به نفس و بقای آن دارد. بنظر حامیان این مکتب، نفس جسمي لطیف است که تنها بواسطۀ عوارض با بدن متفاوت است و کمالاتی مانند علم و عقل که حقایقی نوری، مجرد، واحد و خارج از نفس هستند را تنها به افاضة حق‌تعالی دریافت میکند. انسان نه تنها در مبدأ خلقت بلکه تا انتهای آنچه بدان واصل میگردد، همواره جسمانی بوده و خواهد بود. در مکتب خراسان، نفس‌شناسی مقدمه¬یی ضروری برای اثبات بقای نفس است، بگونه‌یی که جاودانگی فرع بر شناخت حقیقت نفس¬ شمرده میشود. نفس که در زندگی دنیا، در کنار بدن زیست میکند، در برزخ، بدون نیاز به بدن و بطور مستقل و با هیئتی شبیه بدن، باقی مانده و به حیات خویش ادامه میدهد، اما در عالم آخرت به بدن دنیوی برگردانده ¬شده و در کنار آن متنعم یا معذب میگردد. این دیدگاه با اشکالاتی روبروست؛ از جمله 1) لازمۀ جسم‌انگاری نفس اینست که معاد روحانی و معاد جسمانی، دو اسم برای یک مسمی باشند، 2) دیدگاه این مکتب، در برخی موارد، انسجام و سازگاری درونی نداشته و در آن پراکندگی آراء دیده میشود و 3) برخی مفاهیم و مسائل مربوطه بدرستی تبیین نشده‌اند. در پژوهش حاضر، با روش تحلیلی‌ ـ کتابخانه¬‌يي، دیدگاه سه تن از شخصیتهای برجستۀ این مکتب دربارۀ حقیقت نفس و بقای آن، تبیین و ارزیابی شده است.

معاد از ارکان ادیان الهی است.دین اسلام که خاتم ادیان است، دقیقترین تعبیر را از معاددارد؛ اما قرآن و روایات کتب علمی نیستند که همه جوانب موضوعات را بکاوند و این یک دلیلعمده اختلاف مسلمانان در فهم آموزههای دینی است که موجب پیدایش فرقههای زیادی شدهاست.موضوع معاد جسمانی از مسائل اختلافی میان مسلمان است. در این تحقیق دیدگاه مکتبتفکیک و مکتب ملاصدرا را با ظاهر قرآن میسنجیم. قرآن و روایات در عین این که در اینباره تعابیر دقیقی دارند، اما زبان دین، زبان علم نیست که صریح در این باره سخن گفته باشد؛پسدیدگاه این دو مکتب را نمیتوان به ظاهر قرآن نسبت دارد.یکی از اختلافات مهم مکتب ملاصدرا و مکتب تفکیک بر سر مسئله معاد جسمانی است کهحتی میتوان پیدایش مکتب تفکیک را واکنشی به معاد جسمانی ملاصدرا تلقی کرد.ملاصدرا بااصول و مقدمات گوناگونی- که شمار آنها را در کتب مختلف خود به صورت مختلف بیانکرده و حتی برخی تا پانزده و بر گمان نگارنده حتی بیش از پانزده است-اقدام به اثبات معادجسمانی خود کرده است که می توان اصول او را به چند دسته تقسیم کرد: الف- اصولانسانشناسی؛ب- اصول دنیا شناسی،ج- اصول وجودشناسی عام؛ه - اصول نفس شناسی؛ و-اصول اخرت شناسی.مکتب تفکیک که به گمان ما در واکنش به معاد جسمانی ملاصدرا تحقق پیدا کرده است،مدعی است همین بدن عنصری این جهانی در جهان آخرت برانگیخته میشود. آنان ادعای خودرا مستند به ظاهر قرآن میدانند،حال آن که توضیح دادیم که قرآن و روایات به طور صریح بهمعاد جسمانی نپرداخته است.واژگان کلیدی: معاد، مکتب ملاصدرا، مکتب تفکیک، نقد، بررسی

ایمان یکی از مهم‌ترین موضوعات دینی است که همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. چیستی ایمان، رابطة آن با اسلام، با عقل، با عمل و متعلقات آن موضوعاتی است که همواره در رویکرد به ایمان مطرح بوده¬است. اهمیت این موضوعات از آن حیث است که نقش مهمی در عملکرد فردی و اجتماعی هر انسانی دارد. از رویکردهای معاصر که به این موضوعات توجه خاصی دارد مکتب تفکیک است. از دیدگاه ملکی میانجی، یکی از پیروان «مکتب تفکیک»، ایمان، اقرار و اذعان به وجود خداوند، پیامبران الهی، جهان آخرت، کتب آسمانی، عالم غیب و ملائکه الهی است. از نظر او ایمان دارای مراتب است و ایمان به خداوند و ایمان به روز آخرت، از مراتب اولیة ایمان است. ایشان معتقد است ایمان به خداوند، بعد از معرفت به او محقق می‌شود. نکتة قابل توجه در دیدگاه ملکی میانجی این است که ایمان صنع و صبغة خداوند است و انسان باید آن را کسب کند، از طرف دیگر معرفت که اساس ایمان است هم از سوی خداوند، بواسطه پیامبر و ائمة معصومین، متحقق می¬شود. مقاله حاضر، تقریر ملکی میانجی از ایمان، بویژه رویکرد تفسیری او را مورد توصیف و تحلیل قرار داده و در صدد نمود نکات ویژة این رویکرد است.

مسئلۀ شناخت صفات الهی و معناشناسی آن‌ها، یکی از مباحث بسیار مهم و مورد اختلاف در بحث شناخت خداوند متعال است. میرزامهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایات، در صدد بیان نوع خاصی از الهیات سلبی است که با سخن دیگر قائلان به الهیات سلبی مانند ابن میمون و قاضی سعید متفاوت است. از نظر او، خداوند دارای صفت است و این صفات به نحو مشترک لفظی وضع شده‌اند. همچنین با توجه به عدم سنخیت میان خالق و مخلوق، عقل انسان‌ها نمی‌تواند صفات الهی را بشناسد و توصیف خداوند به معلومات و مفهومات و تصورات بشری صحیح نیست؛ بلکه این خداوند است که صفات خود را به انسان‌ها می‌شناساند و به همین سبب، قول به این نظریه منجر به تعطیل شناخت صفات خداوند نمی‌شود. با تبیین و تحلیل این نظریه مشخص می‌شود که این نظریه در حقیقت منجر به تعطیل عقل در فهم شناخت صفات الهی می‌شود.