جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانش قرائت از مباحث مهم علوم قرآنی است که از نزول قرآن تاکنون برای علماء و دانشمندان شیعه و اهل‌سنّت مورد توجه قرار گرفته است. بحث از دانش قرائات ابعاد متعددی را دارد. یکی از ‌مهم‌ترین این ابعاد، بررسی مبانی تاریخی دانش قرائات از دیدگاه دانشمندان فریقین می‌باشد. مقاله حاضر به بررسی دیدگاه دانشمند بزرگ شیعه آیت‌الله علامه معرفت و دانشمند معروف اهل تسنن عبد العظیم زُرقانی در حوزه ی مبانی تاریخی دانش قرائت می‌پردازد. نتائج مهمی که در اثر بررسی دیدگاه دو دانشمند فوق حاصل شد عبارت‌اند از: آیت‌الله علّامه معرفت غیر از روایت حفص از قرائت عاصم هیچ قرائت دیگر را متواتر ندانسته و برای آن حجیت قائل نیستند. عبدالعظیم زُرقانی قرائت هفت‌گانه را متواتر و حجت می‌داند. در دیدگاه آیت‌الله علامه معرفت جمع و تألیف قرآن به‌شکل کنونى، در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به‌دست افراد و گروه‌هاى مختلف انجام گرفته است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرمJ و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفى است و باید آن را تعبّدا پذیرفت و به همان ترتیب سوره‌اى را تلاوت کرد. ثبت آیات در سوره‌ها، چه با نظم طبیعى یا نظم دستورى، توقیفى است و با نظارت و دستور خود پیغمبر اکرمJ انجام گرفته است و باید از آن نظم پیروى نمود. امّا در نظر زُرقانی جمع‌آورى قرآن در سه مرحله دوران پیامبر‌J، دوران ابوبکر و دوران عثمان بود. ‌مهم‌ترین عامل پیدایش قرائات از نظر آیت‌الله علامه معرفت اجتهاد صحابه و قراء است. اختلاف قرائات از نظر ایشان مستند به وحی نمی‌باشد. اما از دیدگاه رزقانی قرائات سبعه از طرف خداوند متعال بر پیامبر اکرمJ نازل شده است. بر همین اساس تفسیر این دو عالم دینی از روایت سبعه احرف متفاوت می‌باشد.

تأویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات، به‌ویژه برخی آیات مربوط به اسماء و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. نپذیرفتن آن به معنای نادیده‌انگاشتن ژرفای پایان‌ناپذیر کلام الاهی و افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، درباره تأویل متون مقدس، دیدگاه‌های مختلفی داشته‌اند، تا جایی که برخی با تسامح در تأویل و تفسیر دین، موجب تحریف دین و انحراف در اعتقادات مردم شده‌اند. اولین اختلاف درباره چیستی تأویل و تفاوت آن با تفسیر است. تأویل متون در طول تفسیر نیست که اگر در آیه‌ای، تفسیر و توضیح ظاهری جواب نداد به تأویل روی آوریم، بلکه مسئله‌ای مستقل و در قواره راسخان در علم و مطهَّرین است؛ بنابراین، برخی مانند محمدهادی معرفت و نصر حامد ابوزید با نگاه حداقلی به آن، تأویل را نوعی تفسیر، و با قواعدی ساده برای همه افراد جایز می‌دانند. این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی «تأویل»، نظریه تأویل را از دیدگاه این دو قرآن‌پژوه، تبیین، بررسی و ارزیابی می‌کند.

بی­تردید، روشن شدن حدود و ثغور «مسأله جامعیت قرآن» نقش بنیادی در فهم و تفسیر آیات­ به خصوص «آیات علمی قرآن» دارد. هر یک از مفسران و قرآن‌پژوهان نیز در تبیین این مسئله و تعیین گستره آن، از روش و گرایش خاصی پیروی کرده­اند. همین موجب گردید تا موافقت­ها و مخالفت­های بسیاری در این حوزه بروز کند. با توجه به اینکه معمولاً نظرگاه آیت­الله معرفت در گزاره­های علوم قرآنی و مباحث مختلف تفسیری، تأمّلاتی سودمند است. در این پژوهش استفاده از روش عقلی و نقلی و گردآوری داده­ها از طریق ابزارکتابخا­نه­ای و تحلیل­ آنها به صورت توصیفی ـ تحلیلی، به نظاره آورده­های این فرهیخته قرآنی در دوره معاصر پیرامون «جامعیت ­علمی قرآن­ کریم» می­نشینیم. از منظر ایشان، در آیات علمی قرآن «تراوشات علمى‏» است که از ساحت قدس خداوند حکیم و به‌منظور هدایت بشر نازل شده است. این دانشور فرهیخته قرآنی در دوره معاصر، با استناد به دلایل عقلی و نقلی متعدّد، بر این عقیده است که جامعیت این سلسله از آیات، جامعیتی هدایتی است. ایشان، بر این امر تأکید دارند که نباید نظریه‏هاى اثبات‌نشده علمى بر آیات قرآن تحمیل‌شده و با مفاد آنها تطبیق داده شود. همچنین بر این باورند که هرچه انسان از دست­آوردهاى علم و دانش بیشتری بهره برده باشد، بهتر به مفاهیم وحیانى تاحدامکان دست خواهد یافت.

پایان نامه اینجانب بـ (بطن قرآن و سازوکارهاى فهم آن از نظر محقق معرفه و شیخ ناصرمکارم شیرازی) به مسئله بطن علامه معرفت و شیخ مکارم شیرازی می پردازد. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا به افزایش باورهای نادرست کمک می کند که منجر به اتحاد مسلمانان و وحدت کلام آنها و غنای علم تفسیر و علوم قرآن کریم می شود و به فهم بقیه آیات قرآن کمک می کند، در حالی که حذف آن منجر به ظهور انحرافات و وسوسه ها میشود. کار اینجانب در این پژوهش، تحلیلی و توصیفی بود که در آن پس از ردیابی نظر محقق، علم بطن قرآن و شواهدی که ایشان در بیان این مطلب بر آن تکیه کرده و مکانیسم بطن را ارائه کرده ام. با توجه به نظر ایشان قابل درک است و سپس برخی از کاربردهای استفاده از بطن بر اساس نظریه ایشان و همچنین با نظریه شیخ ناصر مکارم شیرازی برشمردم و نظر هر یک را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ام سپس با هم مقایسه کردم. دو نظر ایشان را برگزیدم و نظری را برگزیدم که بر اساس شواهد نزدیکترین آنها را یافتم و در باب آخر موضوعی را عرض کردم که آیا بطن برای غیر خدا قابل فهم است یا منحصر به خداوند متعال است؟ بعد بگوییم کسانی هستند که غیر از خدای متعال بطن را می فهمند آیا غیر معصوم هم از این درک سهمی دارد یا اینکه درک بطن فقط محدود به معصوم است؟ برای من روشن شد که در زبان لغت به باطن و به آن چیز پنهان می گویند. در مورد اصطلاح بطن قرآن، آرای متعددی برای تبیین معنای آن پدید آمده است که در میان مفسران و اصولیین گوناگون بوده است و من رساله نامه خود این قسمت از آن را برشمرده ام، و به نظر شیخ مکارم شیرازی بطن عبارت است از استعمال لفظ مشترک به بیش از یک معنا. و سازوکار فهم بطن به علامه معرفت، با استفاده از برهان سبر و تقسیم نمایان می شود، در حالی که به نظر شیخ مکارم شیرازی با نگاه کردن به الفاظ متداول و مناسبت آنها با آیات است. و آن علم بطن نه منحصر به خداوند متعال است و نه به معصوم علیه السلام.

دانش قرائات از مباحث مهم علوم قرآنی است که از نزول قرآن تاکنون برای علماء و دانشمندان شیعه و اهل سنت مورد توجه قرار گرفته است. بحث از دانش قرائات ابعاد متعددی را دارد. یکی از مهم ترین این ابعاد، بررسی دانش قرائات از دیدگاه دانشمندان فریقین در حوزه هایی مختلفی مانند مبانی و مسائل این دانش است. رساله حاضر به بررسی دیدگاه دانشمند بزرگ شیعه آیت الله علامه معرفت و دانشمند معروف اهل تسنن شیخ محمد عبد العظیم زرقانی در حوزه ی دانش قرائت می پردازد. روش تحقیق در رساله حاضر روش تحقیق توصیفی تحلیلی با رویکردی تطبیقی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام می پذیرد. نتائج مهمی که در اثر بررسی دیدگاه دو دانشمند فوق حاصل شد عبارتند از: آیت الله علّامه معرفت غیر از روایت حفص از قرائت عاصم هیچ قرائت دیگر را متواتر ندانسته و برای آن حجیت قائل نیستند.شیخ محمد عبد العظیم زرقانی قرائت هفتگانه را متواتر و حجت می داند. در دیدگاه آیت الله علامه معرفت جمع و تألیف قرآن به شکل کنونى، در یک زمان صورت نگرفته است، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروههاى مختلف انجام گرفته است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیغمبر اکرم (ص) و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفى است و باید آن را تعبّدا پذیرفت و به همان ترتیب سوره‌اى را تلاوت کرد.و ثبت آیات در سوره‌ها، چه با نظم طبیعى یا نظم دستورى، توقیفى است و با نظارت و دستور خود پیغمبر اکرم (ص) انجام گرفته است و باید از آن نظم پیروى نمود. امّا در نظر شیخ زُرقانی جمع‌آورى قرآن در سه مرحله دوران پیامبر (ص)، دوران ابو بکر و دوران عثمان بود. مهم ترین عامل پیدایش قرائات از نظر آیت الله علامه معرفت اجتهاد صحابه و قراء است. اختلاف قرائات از نظر ایشان مستند به وحی نمی باشد. اما از دیدگاه شیخ محمد عبد العظیم رزقانی قرائات سبعه از طرف خداوند بر پیامبر اکرم نازل شده است. بر همین اساس تفسیر این دو عالم دینی از روایت سبعه احرف متفاوت می باشد.