جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع و اهمیت آن: اسلام و مسیحیت به عنوان دو دین سرچشمه گرفته از هستی مطلق، كه این مبشّر آن و آن مصدق این است، وظیفه‌ای را در جهان معاصر به دوش می‌كشند، و آن این‌كه هر دو برآنند تا انسان تهی‌شده از معنویت و غرقه در روزمره‌گی را به جهان غیب متصل كنند و ارزش‌هایی فراتر از فهم او بدو بنمایند و این فصل مشترك هر دوست. البته این مطلب به معنای تزكیه مسیحیت از انحرافات مورد ابتلای آن نیست، بلكه می‌تواند عاملی باشد در جهت شناخت و فهم جلوه‌ها و جنبه‌های تحریف‌ها. اما از آنجا كه مادیت امروز به هر سببی بر ادیان الهی، یكسان می‌تازد، شناخت و حفظ مبانی فكری و الهی آن‌ها ضروری می‌نماید. «مبانی فلسفه مسیحیت» كتابی است كه نگارنده آن، فیلسوفان متألّه مسیحی، اتین ژیلسون درصدد آن است تا فهم بیشتری از مبانی فلسفه و كلام مسیحیت و نحوه تحلیل مسائل آن در این دین به دست دهد. مركز مطالعات و تحقیقات اسلامی نیز در پی شناساندن مسائل روز فكری، همت بر ترجمه آن ورزیده تا بابی باشد برای فهم كیفیت تحلیل مبانی فكری. نویسنده كتاب، با توجه به این دو نكته كه اولاً، فلسفه مسیحیت یك واقعیت تاریخی بوده و عبارت است از نظریه‌پردازی‌های متكلمان در باب مسائل قابل دسترسی برای عقل طبیعی، و دوماً، مصداق بارز و بی‌همتای فلسفه مسیحیت، مكتب اصیل توماس آكویناس می‌باشد، سعی می‌كند با توسل به فلسفه آكویناس كه شدیداً متأثر از فلسفه ابن‌سینا و ارسطوست به دفاع از ارزش‌های دینی بپردازد. ویژگی‌های اثر: وجه امتیاز این كتاب، یكی آن است كه نویسنده آن، اتین ژیلسون، فیلسوف معروف و مروج و مدافع حیات عقلانی مسیحیت، متخصص در كار تحلیل مبانی بوده، از این رو، تحلیل‌های او كه بعضاً شباهت‌هایی با مبانی فلسفی و كلامی اسلامی دارد، راه‌گشای مناسبی در این نوع كار بوده و منبع مناسبی برای فهم كیفیت تحلیل مبانی فكری است. وجه دیگر آن كه عناصر پایه‌ای مبانی فلسفه یك دین از قبیل مسئله وجود، وحی و تعلیم مقدس، وجود خدا و براهین اثبات خدا و ... مورد بررسی واقع شده است و عموماً مطالب این كتاب همان است كه در فلسفه اسلامی نیز مطرح است به جز پاره‌ای از موارد همچون تثلیث كه خود نویسنده آن را تعبد صرف و راز دانسته است. روش تحقیق: البته اتین ژیلسون خود از نظریه‌پردازان و فیلسوفان مسیحی می‌باشد كه علاقه خاصی به مكتب آكویناس دارد. وی در این اثر به صورت تحلیلی به برخی مسائل عمده فلسفی كه در فلسفه و فلسفه‌ورزی در دین نقش عمده داشته و مفاهیم كلیدی به حساب می‌آیند، با تكیه بر افكار و روش خردورزی آكویناس، پرداخته و آن‌ها را تفسیر و تبیین می‌نماید در واقع روش او تحلیل مفاهیم و مبانی فلسفه آكویناس و تشریح آن‌ها می‌باشد كه راهی است برای فهم فلسفی و كیفیت شرح و تحلیل مبانی فلسفی به خصوص در حوزه خردورزی دینی. نتیجه اثر: چنان‌كه اشاره شد، تحلیل‌های نویسنده مبتنی بر اندیشه‌های فلسفی توماس آكویناس می‌باشد كه به نوبه خود متأثر از اندیشه‌ ابن‌سینایی و ارسطویی است. ژیلسون معتقد است دین مسیحیت قدرت ارائه استنباط‌های مابعدالطبیعی و دگرگون‌سازی فلسفه را دارد، كه بخشی از آن وجود خدای یكتا، نامتناهی، بسیط، خالق، مختار و علت فاعلی با قدرت مطلقه، نیز، وجود انسان به عنوان تركیبی از نفس و بدن و موجودی مختار، می‌باشد. وی می‌گوید هاله‌ای از مشكلات، مطالعه و تعلیم فلسفه مسیحی را دربرگرفته‌اند، من جمله، پیش‌فرض‌ فهم فلسفه مسیحی ساختاری كه فلسفه ارسطو است. علاوه بر آن روش كلامی فیلسوفان و متكلمان بزرگ، از جمله آكویناس می‌باشد، و در راستای حل این مشكلات نویسنده سعی در تحلیل مفاهیم كلیدی می‌نماید تا با مبادی و عناصر بنیادین این اندیشه حاصل آید. مباحث اصلی كتاب: عمده‌ترین سرفصل‌های كتاب عبارتند از: بخش اول: وحی و معلم مسیحیت، بخش دوم: خدا، بخش سوم: وجود و بخش چهارم:‌ انسان. در بخش اول مطالعه در باب توماس آكویناس، اندیشه و اهمیت افكار او، روش او و غیره آورده شده است. در بخش دوم و در بحث از خدا، مباحثی را، از قبیل عدم بداهت وجود خدا، قابل اثبات بودن وجود خدا، براهین اثبات، رهبردهای متافیزیكی به شناخت خدا، ذات خدا و ... مطرح می‌نماید. بخش سوم كتاب اختصاص دارد به مباحث وجود كه در آن به مسائلی چون خدا و امور متعالی، وجود و خلقت و وجود و علیت پرداخته می‌شود. در بخش چهارم، مباحث مربوط به انسان از قبیل، نفس انسان، انسان و معرفت، انسان و اراده و انسان و جامعه مطرح شده‌اند. در پایان نیز یادداشت‌ها و منابع مؤلف آورده شده‌اند.

این مقاله با هدف بررسی چیستی فلسفه دین اسلامی و امکان‌سنجی تحقّق آن نگاشته شده است. بدین منظور با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای تلاش شده است از طریق مشخص‏کردن تفاوت‌ها و تمایزهای فلسفه دین اسلامی با فلسفه دین فعلی، از منظر موضوع، روش، غایت، و منبع الهام، چهار معنای قابل تصور و تحقّق برای فلسفه دین اسلامی تعریف شود. مطابق با تعریف اول فلسفه دین اسلامی که بر اساس تمایز موضوع است، فلسفه دین اسلامی، فلسفه دینی است که موضوع تفکر فلسفی در آن، دین اسلام است. تعریف دوم بر اساس تمایز روش است و مطابق آن، فلسفه دین اسلامی، فلسفه دینی است که مبتنی بر روش فلسفه اسلامی و متکی بر مبانی آن، به تفکر فلسفی در زمینه دین می‌پردازد؛ همان طور که مثلاً فلسفه دین تحلیلی و فلسفه دین قاره‌ای این چنین‌اند. معنای سوم ذکرشده، مبتنی بر فراورده و محصول فعالیت فلسفی است که مطابق آن، فلسفه دین اسلامی، فلسفه دینی است که نتایج تفکر فلسفی درباره دین، موافق و سازگار با آموزه‌های اسلامی باشد؛ حتی اگر آن فعالیت فلسفی، مبتنی بر مبانی و روش فلسفه اسلامی موجود نباشد. فلسفه دین اسلامی در معنای چهارم، فلسفه دینی است که با الهام از قرآن و روایات، آموزه‌های اسلامی درباره دین را هماهنگ با روش فلسفی بازسازی می‌کند و مبتنی بر آن به تفکر فلسفی در زمینه دین می‌پردازد؛ همچنین در این مقاله کوشش شده است دلایل مخالفان اضافه‏شدن قید اسلامی به فلسفه دین، نقد و بررسی شود.

یکی از بحث هایی که در دین شناسی بیش از هر موضوع دیگری در دوره مدرن به آن دامن زده شده بحث قرائتهای مختلف از دین یا چنانکه شبستری تعبیر می کند قرائت انسانی از دین است. سابقه چنین مباحثی درجهان عرب به نصر حامد ابوزید و پس از آن در کشور ما به آقایان سروش و شبستری می رسد.مسئله اصلی مقاله پرداختن به آراء آقای شبستری و دیدگاه او درباره عدم نزول دین است. مدعای اصلی وی این است که خداوند هیچ دینی نازل نکرده است زیرا اگر خدا دین نازل کرده بود باید به نحوی در قرآن به آن تصریح می شد در حالی که چنین تصریحی وجود ندارد. در این مقاله تلاش کرده ایم پس از بیان مبانی شبستری مدعیات او را به شکلی منطقی صورت بندی و عدم اعتبار استدلال های او را روشن و نشان دهیم برداشتی که شبستری از دین به دست می دهد به ضد خود تبدیل و سخنان وی در هر حال مستلزم پذیرش قرآن به عنوان کلام خداوند است .

این مقال بر آن است تا این مسأله را که آیا حکومت دینی، درپی عدالت گستری است یا این‌که ارزش و آزادی انسان را سلب می‌کند، مورد نقد و بررسی قرار دهد. ایمانوئل کانت، از فیلسوفان بزرگ مغرب زمین معتقد است که حکومت دینی، با خود‌مختاری اراده انسانی که عنصر لازم در اخلاق است، سازگار نیست، و‌ آن را یکی از مصادیق دگر‌آیینی اراده دانسته و در‌نتیجه غیراخلاقی است. در این مقاله ضمن نقد و بررسی این دیدگاه، ثابت کرده‌ایم که حکومت دینی کاملاً با خودمختاری اراده سازگاری دارد و متدینان با خودمختاری اراده است که به این حاکمیت تن می‌دهند و با اخلاق کاملاً سازگاری دارد؛ همچنین در ادامه این مسأله مورد بحث قرار گرفته که هم حاکم حکومت دینی باید عادل باشد و هم هدف آن، اجرا و تحقق عدالت است و این‌که امر به عدالت یکی از احکام عقل عملی است و با معیارهای اخلاقی کانت سازگاری دارد؛ در‌نتیجه حکومت دینی، مورد تأکید عقل و ازاین‌رو اخلاقی است.

این نوشتار بر آن است تا به نقد اخلاقی سکولاریستی «ایمانوئل کانت» بپردازد. اخلاق کانت یک اخلاق وظیفه‌‌گرایانة سکولاریستی است که براساس آن، وظیفه و تکلیف اخلاقی را عقل عملی آدمی، بدون استعانت از دین مشخص می‌کند. او در‌این‌باره پنج صورت‌بندی ارائه می‌دهد که اگر دستورالعملی بتواند در قالب این پنج صورت‌بندی درآید، اخلاقی و درغیراین‌صورت، غیراخلاقی خواهد بود آن‌ها عبارتنداز: 1. صورت‌بندی قانون کلی. 2. صورت‌بندی قانون طبیعت. 3. صورت‌بندی غایت فی‌نفسه بودن انسان. 4. صورت‌بندی خود مختاری اراده. 5. صورت‌بندی کشور غایات. این پنج صورت‌بندی به‌شکل مختصر مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند. در پایان به این نتیجه رسیده‌ایم که هیچ کدام از این صورت‌بندی‌ها را نمی‌توان معیار درستی برای اخلاقی‌بودن قرار داد.

پژوهشهای معاصر در فلسفه دین عمیقا از مسائلی که آفریده ی کاربردهای متمایز زبان دینی می باشد متاثر گردیده است.لذا زبان مقوله ای بسیار مهم وتاثیر گذار در حوزه معرفت دینی است.چرا که امروزه در حوزه دین شناسی،پرسش های تازه بسیاری در باب امهات مسایل دینی ،معرفت دینی وزبان پیش روی ما قرار گرفته است.ازجمله اینکه دین چیست وغایت آن کدام است؟آیا کشف وفهم دین ممکن است ؟ودر این راستا چه قواعد وضوابطی باید در نظر گرفت ؟تفکیک سره از ناسره در معرفت دینی چگونه ممکن است؟ مقاله حاضر در پی آن است که چگونگی شناخت گزاره های دینی ومیزان تاثیر پذیری این شناخت از مقوله «زبان»را از نگاه علامه محمد حسین طباطبایی وسن توماس آکوئیناس مورد بررسی قرار دهد.آنچه مد نظر است شناخت آن دسته از مبانی معرفت شناختی که محدوده برداشت های متعدد از متون دینی را مشخص میکند ودستیابی به پاسخهای منطقی ومستند در جهت چگونگی پاسخگویی وشیوه ی انطباق قرآن کریم بر نیازهای متنوع ومتغیر انسانها در عصرهای گوناگون،می باشد.همچنین است بررسی نظریه «تمثیل»بعنوان تفکر مبنایی توماس آکوئیناس که این مبحث با توجه به نظریه خلقت در نزد آکوئیناس معنا می یابد.

نظریه حقوق بشر یا حقوق بنیادین انسان‌ها اگرچه به لحاظ نظری نخستین‌بار در قالب یک اعلامیه جهانی در دسامبر ۱۹۴۸میلادی در غرب تدوین شد، پس از چندی معرکه آرایِ فرهنگ‌ها و مذهب‌های گوناگون قرار گرفت. در ایران با نگاه اسلام شیعی، دیدگاه‌های گوناگونی نیز نسبت به آن شکل گرفت که در این میان، دیدگاه محمد مجتهد شبستری به علت خاص‌بودن، مورد نقد و نظر اندیشمندان قرار گرفته است. مجتهد شبستری که نگاهی تجددگرایانه به حقوق بشر دارد، بدون پرداختن به تمام زوایایِ «نسبت اسلام و حقوق بشر» یا «تعیین تکلیف حقوق بشر از دیدگاه اسلام»، با نقد حقوق بشر الاهی که آن را غیرکاربردی می‌داند، باور دارد که مسلمانان باید حقوق بشر غربی را بپذیرند؛ چراکه واقعی‌تر، کاربردی‌تر بوده، گستره جهانی دارد. مقاله پیش رو دربردارنده پاسخ‌ها و نقدهایی است که به صورت مکتوب به دعاوی مجتهد شبستری داده شده است و با بررسی شبهه‌هایی که وی مطرح کرده، در صدد پاسخ به آن برآمده است.