جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلسوف فرهنگ جهان اسلام، فارابی، در علم مدنی خود، با رویکرد عقلی به بررسی حیات اجتماعی انسان و ابعاد گوناگون آن - ازجمله ارتباطات- پرداخته است. در اندیشة فرهنگی- ارتباطی فارابی، چرایی ارتباط انسانی همانند چگونگی آن اهمیت دارد و پرسش از چیستی، چرایی و چگونگی ارتباطات انسانی و مطالعة تحلیلی آثار او نشان می دهد «معنا» در کانون توجه او قرار داشته و «ارتباطات» هنر ساختن و به کارگیری نشانه ها برای تفهیم و مبادلة معنا بین «خود» و «دیگری» است» که سازندة نظام معنایی یا ملت (فرهنگ) و تعین بخش ساختار اجتماعی یا امّت (جامعه) است. ازاین رو، او بین ارتباطات، فرهنگ و جامعه پیوند برقرار نموده، تحول الگوی ارتباطی را موجب دگرگونی فرهنگی و اجتماعی می داند. فارابی گونه شناسی جوامع را نیز مبتنی بر الگوی ارتباطی دانسته، دغدغة اصلی اش در علم مدنی، ترسیم بهترین نوع جامعة انسانی است. بدین روی، او با شناسایی کامل ترین «معنا» - یعنی معنای یقینی و تبیین بهترین شکل ارتباط یعنی ارتباط برهانی چنین جامعه ای را تصویر می کند.

این مقاله با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، در پی تحلیل جامعه شناختی معنا، مفهوم، نقش، جایگاه و کاربرد نمادها در زندگی است و بر این باور است که زندگی اجتماعی بشر بدون نماد و نشانه، امکان تداوم ندارد. به طورکلی، عرصه ای از زندگی بشر را نمی توان سراغ گرفت که نمادین و رمزآلود نباشد؛ چرا که انسان موجودی اجتماعی است و لازمة زیست اجتماعی، تعامل، تبادل فکر و اندیشه، و رابطه با همنوعان است که به نوبه خود، نیازمند بهره گیری از نمادها است. ابزارهای این تعامل، زبان، خط، کتابت، ایما، اشاره، رمز، نشانه، و نماد می باشد که همچون فضای پیرامون،زندگی بشر را احاطه کرده و بر او سلطه می راند، به گونه ای که بدون فهم معنای این نمادها، تعامل و برقراری ارتباط با دنیای پیرامون امکان پذیر نخواهد بود. کارکرد نمادها در زندگی بشر، بیشتر مشارکتی، انسجام بخشی و بیانگر پایبندی و تعلق افراد یک جامعه به یک ملت و فرهنگ خاص است. دو کارکرد مهم نمادها در عرصه معماری و زیستگاه اجتماعی او، «بیان معنا» و «ایجاد حس هویت» می باشد. هر نماد و نشانه ای در این عرصه، تجلی حس تعلق و احساس وابستگی به فرهنگ و جامعه ای خاص است. این نشانه ها به دلیل آنکه در زندگی روزمره تکرار می شوند، حس خاصی از معنا و هویت را تقویت می کنند.

ویتگنشتاین اندیشمندی است که از سویی فلسفه را مولِّد آشفتگی ذهنی می داند و از سوی دیگر فیلسوف را در مقام یک درمانگر می خواهد. این نگرش دوسویه نسبت به فلسفه، از تراکتاتوس آغاز می شود و سپس با قول به تنوع شیوه های درمان به دوره ی دوم حیات فکری وی تسرّی پیدا می کند. اخیراً، اغلب مفسران پوزیتیویستی ویتگنشتاین از خاستگاه های رویکرد درمانگری ویتگنشتاین در تراکتاتوس غفلت ورزیده و صرفاً این رویکرد را در دوره ی دوم اندیشه ی او به ویژه به رساله ی پژوهش های فلسفی محدود ساخته اند. در این مقاله، درصدد رفع این ابهام و نشان دادن ریشه های رویکرد درمانگرای ویتگنشتاین در رساله ی تراکتاتوس برآمده ایم. از آن جایی که ذکر «نشانه» یا نشانه های بیماری ناشی از تفکر فلسفی و مرحله ی «تشخیص» آن، به عنوان مقدمات «درمان» لحاظ می شوند، ابتدا «نشانه»، «تشخیص» و سرانجام رویکرد «درمانی» ویتگنشتاین نسبت به فلسفه در تراکتاتوس را با تأکید بر ارزش درمانی وضوح مورد بررسی قرار خواهیم داد و سپس به برخی از دلایلی که سبب غفلت از رویکرد درمانی تراکتاتوس شده است، به طور گزیده اشاره خواهیم کرد. بدین ترتیب نشان خواهیم داد که او از آغاز تفکر فلسفی خویش به این رویکرد باور داشته و در پژوهش های فلسفی صرفاً آن را به زبان روزمره بیان کرده است. در این مقاله همچنین پرده از محدودیت رویکرد درمانگرای ویتگنشتاین به فلسفه برخواهیم داشت.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

اگر پوشش را یک عمل اجتماعی و معنادار فرض کنیم، نه صرفا شیوه ای برای محافظت از بدن، باید آن را در قالب های تحلیلی معطوف به معنای اجتماعی، تفسیر نماییم. نگاه به پوشش به مثابه یک امر نمادین و تلاش برای درک نمادها و کشف معانی به ما کمک می کند تا زاویه جدیدی از این مساله پرحاشیه دریابیم. توجه به «قواعد» در اعمال اجتماعی و نیز ویژگی قراردادی نمادها در نشانه شناسی، می تواند هم تغییرات تاریخی پوشش را تا حدی تفسیر کند و هم تفاوت نگاه به پوشش و لباس را در گروه های مختلف و خرده فرهنگ های گوناگون جامعه نشان دهد. توجه به «قاعده مند» بودن پوشش و ویژگی نمادین و قراردادی پوشش، اگر در تحلیل های سیاست گذاران فرهنگی قرار گیرد، می تواند به هدف گیری صحیح سیاست گذاری فرهنگی کمک کند.

از شکل گیری نشانه شناسی چند دهه ای بیش نمی گذرد. این دانش دارای ظرفیت های فراوانی برای خوانش و نقد آثار ادبی است و اگر به مباحث نقد و تحلیل ادبیات نزدیک شود، امکانات علمی دقیق تری، از آنچه تاکنون به عنوان نقد ادبی شناخته شده است، در اختیار منتقدان قرار می دهد. نشانه شناسی، نشانه ها و رمزگان را در چارچوب هایی مشخص و متمایز طبقه بندی می کند و این طبقه بندی، ماده خام اولیه ای برای نقد ساختاری متون ادبی خواهد بود. "افسانه" نیمایوشیج، اگرچه اولین شعر غیرسنتی ایران نیست و اگرچه تا رسیدن به قالب اصلی شعر نیمایی هنوز فاصله زیادی دارد، به دلیل پاره ای نوآوری ها، بخصوص نوآوری های محتوایی، اغلب به  عنوان اولین شعر نو فارسی تلقی می شود. افسانه در واقع، یکی از نخستین شعرهای روایی نیما است که از دو روایت کامل و تعدادی پاره روایت تشکیل شده است. در این تحقیق، جنبه های روایی این منظومه مورد بررسی قرار می گیرد. ابتدا دو روایت اصلی نشانه شناسی می شوند، یعنی نوع نشانه ها و رمزگان موجود در آن  دو روایت مورد شناسایی و تحلیل قرار می گیرد و سپس با استناد به این تفکیک، میزان فراوانی و نوع عملکرد آن ها، وضعیت روایی شعر تحلیل می شود.

یکی از مهم ترین هدف های پژوهش در زمینه متون ادبی، دستیابی به معنای ثانوی یا ضمنی متن است؛ زیرا این معنا برابر با ادبیت متن است. معنای ثانوی، از راه زبان و عناصر گوناگون مرتبط با نوع ادبی بیان می شود که به طور کلی و در اصطلاح، زبان آن متن نامیده می شود. در این جستار، در راستای بررسی زبان داستان کوتاه، معانی ثانوی به دو نوع اصلی و فرعی دسته بندی می شود؛ معنا یا معانی ثانوی اصلی که همان درون مایه داستان است و معانی ثانوی فرعی که از دیگر عناصر داستان به دست می آید؛ بنابراین هر عنصری را که در داستان در ارتباط با درون مایه آن دلالت مند می گردد، می توان به عنوان بخشی از زبان داستان کوتاه بررسی کرد. طبق این روش و از این منظر، در مقاله حاضر، مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده اند اثر بیژن نجدی بررسی شده است. معانی ثانوی اصلی یا درون مایه مشترک این داستان ها، عبارت است از تقابل هویت و بی هویتی در قالب تقابل سنت و نوگرایی، که از راه شگردها و عناصر گوناگون داستان بیان می شود.

«ققنوس» نیما را باید از مهم ترین آثار در سرآغاز سرایش شعر نو دانست. این شعر علاوه بر ویژگی های ادبی، از نظر روایت شناسی نیز تغییر عمده ای در شیوه شاعری نیما به شمار می رود. روایت شناسی اشعار نیما از این جهت حائز اهمیت است که با شروع سرایش شعر نو، نوع روایتگری در شعر فارسی دستخوش دگرگونی شده است. در تحقیق حاضر با تلفیق شیوه های روایت شناسی و نشانه شناسی، ابتدا نشانه ها و رمزگان در متن انتخابی، از نظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گرفته و سپس بر مبنای نتایج حاصله، ویژگی های روایی آن تحلیل شده است. بر اساس این پژوهش، نه نیمای افسانه تا ققنوس را می توان رمانتیک کاملی دانست و نه نیمای ققنوس به بعد را سمبولیست کامل. روایت در اشعار نیما که در ققنوس شکل پخته تر و قابل قبول تری یافته است، در سروده های پایانی عمر او بسیار غنی تر و درونی تر شده است. از این به بعد، اشعار وی کوتاه تر شده و بسیاری توضیحات اضافه از آثار او حذف گردیده است.

مقاله حاضر می کوشد به بررسی تحلیلی نمادها، نشانه ها وتمثیلات موجود بر سنگ قبرهای ایرانی از منظر انسان شناختی باستان شناسی بپردازد. مرگ و تدفین از جمله مسائل مشترکی است که انسان پیش از اسلام و انسان عصر حاضر بطوری یکسان با آن مواجه است و به همین نسبت سنگ قبرها یکی از شاخصهای تدفین بشر با هر مذهب و با هر قومیت و ملیتی آنرا همواره مورد توجه قرار داده است. مطالعات انجام شده بر روی سنگ مزارها نشان میدهد که احتمالا این پدیده از اوایل دوره تاریخی به عنوان هنری سمبولیک وجود داشته و برخی از نقوش روی سنگ قبرها حکایت از تاریخ، فرهنگ، جغرافیا، باورها و اعتقادات مردم هر منطقه از ایران دارد که از دیدگاه مردم شناسی قابل تامل است. این مقاله به روش اسنادی و تکنیک عکسبرداری تنظیم گردیده است.محدوده مطالعاتی دراین رساله قبرستان های ظهیرالدوله و ابن بابویه و نگاهی به چند گورستان تاریخی در ایران است .