جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازیابی منابع آثار روایی که از حوزه‌های نوین مطالعات حدیثی است، به شناسایی منابع موجود یا مفقود آثار روایی موجود اختصاص دارد. پژوهش‌های این حوزه اگر به صورت روش‌مند و دقیق صورت گیرد، فرآیندی جامع است که علاوه بر نتایج مستقیمی مانند: 1.یافتن منابع بی‌واسطه و باواسطه اثر روایی؛ 2.میزان احتمالی بهره‌مندی از هر کدام از منابع؛ 3.تعیین تعلق منابع اثر به هر کدام از دوره‌های حدیثی؛ 4.تشخیص میزان بهره‌مندی از آثار کهن و متقدم روایی؛ دستاوردهای جانبی فراوان و راه‌گشایی برای حوز‌ه‌های دیگر مطالعات حدیثی دارد. در این پژوهش، بر اساس بررسی و تحلیل مطالعاتی که تاکنون در حوزه بازیابی منابع آثار روایی صورت‌گرفته و ارائه نمونه‌هایی از این پژوهش‌ها، دوازده دستاورد مهم و متنوع شناسایی و معرفی شده است. این دستاوردها عبارتند از: 1.تاریخ‌گذاری احادیث؛ 2.بازسازی آثار از دست رفته؛ 3.آشنایی با شیوه‌های محدثان متقدّم در اخذ روایت از آثار حدیثی؛ 4.اصلاح اسانید؛ 5.کامل‌شدن طرق در فهرست‌ها؛ 6.گردآوری اطلاعات دقیق‌تر درخصوص آثار روایی؛ 7.شناسایی طرق مورد اعتماد محدثان در سندهای پرتکرار؛ 8.آگاهی از نحوه تعامل حوزه‌های حدیثی با یکدیگر؛ 9.یافتن شواهد بیشتر در مکتوب‌ بودن منابع آثار روایی؛ 10.شناسایی موارد نقل شفاهی؛ 11.دستیابی به یافته‌های جدید در نتیجه تحلیل آماری و12. شناسایی سیر انتقال دانش حدیثی در میان محدثان.

دانش مفردات متکی به مباحث نظری، همچون آشنایی با منابع مفردات قرآن و کتاب‌های لغت، مباحث اشتقاق، ترادف، اشتراک لفظی و معنوی، اضداد و... است و نیاز مفسر به دانش مفردات، جهت کشف معنای مقصود بر کسی پوشیده نیست؛ زیرا بدون فهم واژگان آیات الهی که به‌مثابه جزء در برابر کل است، دریافت فهم و عمل به دستورات الهی ممکن نیست. یکی از عناصر مهم در کشف مراد و مقصد الهی از آیات قرآن، مفردات الفاظ آن است. در تفسیر مفسران جهت کشف مراد الهی از آیات، ضوابطی وجود دارد و جستجوی معنای واژگان با پیروی از ضوابط‌شان مقدور است. ضوابط اتخاذی تفسیری مفسران یکسان نیست. در این مقاله با جستجو در دو تفسیر تسنیم و مفاتیح‌الغیب (التفسیر الکبیر) نشان خواهیم داد که این ضوابط در کنار سایر عوامل، مفسر را به دریافت خاصی از مفردات قرآنی سوق می‌دهد به‌طوری که در یک آیه، مسیر مفسر از دیگری جدا می‌گردد. وجود کنایات یا عدم آن، حمل الفاظ قرآن بر حقیقت و... از جمله ضوابطی است که قبول یا رد آن در انتخاب معنای واژگان قرآن دخیل است. همه‌ی ضوابط از مذهب و دیدگاه کلامی مفسر تأثیر گرفته است. با جستجوی کتابخانه‌ای انجام شده، نمونه بررسی‌های واژگان أب، إحصان، غُلف، مذبذبین و خلود، نشان از تأثیر دیدگاه کلامی دو مفسر امام فخر رازی و آیت‌الله جوادی آملی در اتخاذ معنای این کلمات دارد.

مقاله حاضر با روش توصیفی درصدد مقایسه دیدگاه های تربیتی و اخلاقی دو متفکر بزرگ قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی یعنی روسو و هربارت می باشد و قصد دارد وجوه افتراق و اشتراک دیدگاه های آنها درباره تربیت و اخلاق را بررسی نماید. یکی از دلایل مقایسه این دو دیدگاه این است که آرای تربیتی روسو بر نظریه تربیتی هربارت تأثیر گذاشته است. نتیجه این بررسی نشان می دهد روسو هدف غایی و نهایی تربیت را "انطباق و هماهنگی کامل با طبیعت" می داند ولی هربارت هدف نهایی تعلیم و تربیت را "تشکیل شخصیت یا منش" تصور می کند. اصول تربیت از دیدگاه روسو عبارتند از: اصلاح اجتماع بدون اصلاح روش تربیتی میسر نیست. آموزش و پرورش صحیح باید بر روان شناسی تجربی و شناخت خصوصیات روانی دوران کودکی مبتنی باشد. باید از تحمیل سلیقه مربی به عنوان بزرگسال به کودک خودداری شود. به جای روش لفظی و کتابی، روش های شهودی و عملی را به کار برد. مربی باید نیازهای حقیقی طبیعت را پرورش دهد و تلون کودک را به صورت نگرش خلاق درآورد. به نظر هربارت نیز تعلیم باید محسوس، مداوم، ترقی دهنده و مربوط به زندگی، و متناسب با مرحله رشد کودک و سابقه ذهنی و علاقه او باشد. روسو معتقد است اخلاق برترین جنبه انسان است و انسان کامل را کسی می داند که دارای فضائل اخلاقی باشد. برای هربارت نیز هدف آموزش، اخلاق است و نظام تربیتی هربارت در اخلاق پایان می پذیرد.

در مباحث کلامی پیرامون معجزات نبی‌ّ‌اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)به‌طور کلی دو دیدگاه وجود دارد که گروهی قائل به داشتن معجزات برای آن ‌حضرت و دسته دوم انحصار در قرآن‌کریم را قائلند. به این لحاظ در تفسیر آیات ابتدایی سوره قمر و جریان انشقاق‌قمر، گروه دوم معتقدند که انشقاقی در ماه صورت نگرفته و در آینده و نزدیک قیامت این اتفاق صورت می‌پذیرد و آن‌‌ حضرت به غیر از قرآن‌کریم معجزه‌ی دیگری نداشته است. در این مقاله دلایل تفسیری دسته دوم با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و مشخص می‌گردد که نظرات این دسته با سایر آیات قرآن‌کریم ناهماهنگی دارد و نیز از لوازم عقلی پذیرش این رأی بی‌اعتبار شدن باب‌های اعجاز نبیّ‌اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)در کتب حدیثی و ایجاد شبهه در روایات مهدویت می‌باشد.

الاخبار الدخیلة یکی از آثار محمدتقی شوشتری است که با هدف نمایاندن روایات مجعول و محرَّف، در سه باب تنظیم شده است. باب سوم این اثر به نقد و بررسی دعاها اختصاص یافته است و شامل دو زیر مجموعه: «ادعیة محرَّفة» و «ادعیة موضوعة» است. در این بخش از کتاب، شوشتری به نقد ادعیه محرَّف و مجعول با بهره‌گیری از دلایل قرآنی، روایی، عقلی، لغوی و ادبی پرداخته است. با توجه به جایگاه سترگ دعا در هندسه معرفتی شیعه و نظر به لزوم ارزیابی دقیق و جامع نقدهای علامه شوشتری، این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، ادعیه تحریف یافته الاخبارالدخیلة را مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج پژوهش از ناتمامی و نادرستی برخی نقدهای شوشتری حکایت دارد. چنان‌چه شوشتری جامع‌نگری و استفراغ وسع می‌داشت در ارائه دلایل قرآنی (توجه به مجموع آیات قرآن و سیاق آیات)، دلائل روایی (تشکیل خانواده حدیثی و دعائی)، استدلال عقلی (عنایت به تنوع تحلیل‌های عقلی)، آراء لغوی (بررسی مجموع دیدگاه‌های لغویان) و ادبی (دقت در وجوه مختلف نَحوی)؛ به تحریف در برخی فقرات دعاها حکم نمی‌راند. به علاوه حتی با فرض وجود تغییر و دگرگونی در نمونه‌های محل بحث، این تغییرات ناشی از تصحیف، نه تحریف، بوده و دلیل استواری بر رخ‌داد تحریف عامدانه در آن‌ها وجود ندارد.

یکی از مباحث ضروری و مورد نظر جامعه امروز بحث مهدویت است و از جمله سوالات در این باره این است که با توجه به اینکه امام زمان در غیبت به سر می برد چه کارکرد و فایده‌ای برای مردم دارد؟ از آنجایی که این سوال ذهن خیلی از افراد مخصوصاً جوانان را به خود مشغول کرده است بحث و بررسی و تحلیل در این زمینه می‌تواند آثار مفیدی به دنبال داشته باشد. این تحقیق در پردازش و تدوین، توصیفی و تحلیلی و در جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با فیش برداری بوده است و در آخر به این نتیجه رسیده که وجود امام زمان (عج) در عصر غیبت کارکرد و فوایدی در عالم تکوین هم در نقش فاعلی و هم غایی و در عالم تشریع لطف بودن امام، حفظ شریعت، هدایت باطنی، عنایت‌های ویژه و ... می‌باشد.

هنر، یکی از بارزترین جلوه های اسرارآمیز فرهنگ و تمدّن انسانی است که همواره بر حیات انسانی سایه افکنده است. در فلسفۀ شوپنهاور نیز هنر بسان جزئی از اجزاء این نظام، در بطن آن مطرح شده و جزء لاینفک نظام فلسفی اوست. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوایی در صدد بررسی جایگاه هنر موسیقی در نظام فلسفی شوپنهاور می باشد. جهت رسیدن به این مطلوب، کلّ مقولۀ هنر از دیدگاه این فیلسوف، بررسی شده است. نتیجۀ مطالعات نشان داد که در فلسفۀ شوپنهاور دیگر هنر برای هنر مطرح نیست، بلکه وظیفه اش، حل مسألۀ وجود است و به عنوان دستاویز و مفرّی است برای نجات انسان از سلطۀ اراده به زندگی. شوپنهاور، معتقد است موسیقی جایگاهی مکانی و توهّمی ندارد. از این رو، ما را با نوعی واقعیّتِ عمیقِ خارج از مکان آشنا می سازد و نسبت به سایر هنرها، قدرت بیشتری در بالا بردن ما از این عالم نفسانی دارد. او موسیقی را برترین هنرها و معماری را پست ترین آن ها لحاظ می کند. زیرا، موسیقی نه تنها به ایده ها نزدیک است، بلکه خودِ اراده است و معماری چون دورترین جایگاه را به ایده ها دارد، پست ترین هنرهاست.

امامت امام با ادله متنوعی عقلی و نقلی قابل‌اثبات است. این نوشتار تنها از ادله‌ای بحث می‌کند که اولا نقلی است و ثانیا از سوی پیامبر و امام پیشین بر امامت یک امام ایراد شده و امام در مواردی که لازم است به اثبات امامت خود بپردازد، از آن‌ها بهره برده است. با قیودی که ذکر شد، ادله عقلی یا ادله نقلی که مورداستفاده خود امام نبوده، محل بحث نخواهد بود. در طریق نگارش این نویسه از روش تحلیلی_توصیفی بهره گرفته‌ و بر اساس آن به سه جریان کلی در ادله نقلی امامت، منتج شده است: الف) جریان ادله‌ای که در مقابل مدعیان امر حکومت پس از رسول خدا شکل گرفت. استنادات ائمه در این عصر عمدتاً به سخنان خداوند در قرآن و احادیث پیامبر بود که به انحصار حق جانشینی پیامبر در امیرالمؤمنین و فرزندانش اشاره داشت؛ ب) جریان ادله‌ای که در برابر مدعیان امر امامت بود. استنادات ائمه در این زمان، بیشتر حول محور ودایع امامت، وصیت و تغسیل و تکفین امام پیشین بود؛ ج) جریان ادله‌امامت منجی که بر اساس آن، ادله نقلی به تعیین امامت منجی و موعود منصرف شده است.

در باره عوامل پیدایش علم کلام اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. در یک تقسیم عوامل پیدایش آن به دو دسته داخلى و خارجى می شود. هرچند اندیشه غالب در میان خاورشناسان استناد علم کلام به عوامل بیرونی است، برخی خاورشناسان، پیدایش علم کلام را ناشی از عوامل داخلی و به ویژه مرتبط با قرآن دانسته اند. اما در این که چگونه قرآن خاستگاه پیدایش علم کلام شده، اشتراک نظر ندارند و آن را به گونه های مختلفی تبیین کرده اند که مهم ترین آنها عبارتند از: نقص تعالیم قرآنی؛ تناقض ها و تعارض های قرآن و نیز ضرورت تبیین و اثبات آموزه های قرآنی و دفاع از آنها. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، با تبیین و بررسی این سه دیدگاه نشان می دهد که نقش قرآن کریم در پیدایش علم کلام نه به دلیل نقص تعالیم آن و یا وجود تناقض در آن است بلکه مسلمانان به دلیل ضرورت تبیین و اثبات آموزه های دینی و دفاع از آنها به علم کلام روی آورده و در نهایت تاسیس علم کلام را رقم زده اند.

آیا شهادت مطلوب امام حسین (ع) در نهضت او بوده است، یعنی آن حضرت به دنبال شهادت بوده است؟ برخی اندیشه‌وران بر آن رفته‌اند که آن حضرت شهادت را به مثابه روش و وسیله‌ای برای هدف خود اختیار کرده است. ایشان مدعی شده است که این دیدگاه نظریه جدید و بدیعی است. این نوشتار نشان می‌دهد که این سخن بدیع و جدید نیست و افراد متعددی آن را بیان کرده و همه شهادت را به‌منزلۀ هدف میانی آن حضرت شمرده‌اند. همچنین اصل این سخن که آن حضرت در پی شهادت بوده است معقول و مشروع نیست و نمی‌توان از آن دفاع کرد. ادله متعددی بر ضد این نظریه وجود دارد. همچنین شواهد تاریخی متعددی این نظریه را رد می‌کنند. علاوه بر این، این نظریه با بسیاری از سخنان و اقدامات آن حضرت سازگاری ندارد. پس این نظریه که شهادت، مطلوب امام حسین بوده و برای رسیدن به آن خروج کرده، هرگز قابل پذیرش و دفاع نیست.