جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت غرض هر سوره و تحلیل مضامین محوری آن می‌تواند به فهم بهتر ساختار معنایی قرآن کمک کرده و تفاسیر موجود را غنی‌تر سازد. توجه جدّی به غرض سوره ها و تأکید برآنکه هدف هرسوره باید اساس فهم آیات و کشف ارتباط آنها قرارگیرد، از مباحث مهمی است که بسیار از مفسران معاصر جهان اسلام آن را تأیید میکنند؛ همانگونه که اندیشمندانی همانند عبدالحمید فراهی، اشرف علی ثنوی، محمدعبده و احسان امین اصلاحی، احمدمصطفی مراغی، سیدقطب، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، محمدعزه دروزه، سعیدحوّی و محمود بستانی در تفسیرهای خود تلاش کردند با کشف غرض سوره های قرآن، انسجام محوری متنی سوره را نشان دهند. علامه طباطبایی معتقد است که سوره یس شأن عظیمی دارد و غرض آن بیان اصول سه‌ گانه دین یعنی توحید، نبوّت و معاد است و در آن ریشه های حقائق و شاخه های منشعب از آن جمع شده است. این پژوهش به دنبال تحلیل مضامین محوری سوره یس و ارتباط آن‌ها با غرض کلی سوره است. این سوال به دنبال کشف چگونگی شکل‌گیری غرض سوره از طریق ارتباط مضامین مختلف آن است. پیش از این، کمتر به تحلیل ساختاری و هماهنگ مضامین در پژوهش‌های قرآنی توجه شده است. بسیاری از تفاسیر سوره یس بیشتر به توضیح آیات پرداخته‌اند، اما روابط بین مضامین و شکل‌گیری غرض سوره کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. این خلاء ضرورت انجام تحقیقی جامع و نوآورانه در این زمینه را آشکار می‌کند. ابعاد این مسئله شامل تحلیل پیوند مضامین با غرض سوره، تبیین نقش این مضامین در تبیین اصول دین و ارائه رویکردی نوین در تفسیر سوره یس است. در این راستا، به عنوان نمونه، آیه «فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (یس/83)، نقش یدالله را که در تفاسیر به عنوان مقام شفاعت پیامبر اعظم (ص) و واسطه فیض الهی تفسیر شده است، نشان می‌دهد. همچنین آیه «وَ جَاءَ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَهِ رَجُلٌ یَسْعَی» (یس/20) جایگاه مؤمن فدایی و معزِّر رسول را نمایان می‌سازد که با جانفشانی خود، در تقویت رسالت و بقای دین خدا نقش‌آفرین است. این پژوهش می‌کوشد تا با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی و تفسیری، ارتباط میان ساختار معنایی سوره و غرض آن را با دقت بیشتری تبیین نماید.

نگرش علمی به روایات مبنی بر صدور معجزه از ناحیه معصومان در میراث روایی فریقین، بررسی زمینه‌ ها‌ و انگیزه‌ها‌ی صدور آن می‌تواند نقطه عطفی در مباحث سیره پژوهی و مباحث کلامی به ویژه در راستای بازتعریف معجزه و آشنایی بهتر با منزلت والای امامان معصوم قرار گیرد و انگاره‌های کلامی معتزلی و اشعری را در سنجه نقد قرار دهد. نظر به اهمیت مقوله اعجاز در مباحث امامت و گستره وسیع معجزات صادر شده از معصومان، در پژوهش پیش رو مبانی حاکم بر معجزه ‌ها‌ی امام رضا و گونه‌ ها‌ی اعجاز ایشان در میراث روایی امامیه به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان داد صدور معجزه از جانب ایشان با شرایط دینی‌‌، سیاسی‌‌، اقتصادی و معیشتی‌‌ آن دوران‌‌، همسو بوده و طبعا صدور معجزه امری عقلانی و ضروری از باب لطف بوده است. تناسب صدور معجزه با گسترش واقفیه در دوران امام رضا، ضرورت صدور معجزه به منظور اتمام حجت‌‌، اهتمام به امور هدایتی و شبهه زدایی‌‌، اهتمام به امور معیشتی و حوائج مردم‌‌، گستردگی دامنه معجزات متناسب با شرایط گوناگون‌‌، کارآمد بودن معجزه‌ها‌ متناسب با دلایل صدور‌‌ از جمله زمینه‌های صدور معجزات رضوی است. عوامل گوناگون در تعریف و انحصار معجزه به مقوله نبوت تاثیر داشته است از جمله: یادکرد معمول معجزه در‌‌ قرآن در سیره پیامبران، عدم نگرش دقیق به خوارق عادات صادر شده از غیر انبیاء در قرآن‌‌، نگرش اهل سنت به انحصار معجزه و تأثیر آن بر میراث کلامی و علوم قرآنی امامیه‌‌، تعریف معجزه در سایه سار معجزه بزرگ رسول خدا، که همان قرآن کریم است.

کتاب خداوند متعال، منبع هدایت و نوری است که دانشمندان و مفسران را به سوی روش‌های تفسیر دقیق و معتبر رهنمون ساخته است. همه آنها کوشیده‌اند تا با استفاده از ابزارها و شیوه‌های موجود، معانی آشکار و پنهان آیات را استخراج کنند. این مفسران تحت تأثیر محیط فرهنگی و مکتب فکری خاص خود قرار داشتند و همین امر به هر یک از آنها سبک و اهداف ویژه‌ای در تفسیر بخشید، به طوری که هر کدام مسیر تفسیری منحصر به فردی را در پیش گرفتند که مبتنی بر چندین گرایش تفسیری بود. این گرایش‌ها بر اساس اهداف روش‌شناختی و معنوی هر مفسر شکل گرفته است. برخی از مفسران از رویکرد نقلی پیروی می‌کنند و در استدلال بر حجیت ظواهر قرآن، به روایات معصومان(ع) استناد می‌جویند. در مقابل، برخی دیگر به گرایش عقلی (یا همان اجتهاد پسندیده) تمایل دارند و از عقل و منطق برای تحلیل متون و تبیین معانی استفاده می‌کنند، که به تفسیر آنها بعدی تحلیلی و انتقادی می‌بخشد. همچنین، گروهی دیگر از علوم زبان و بلاغت بهره می‌برند تا دلالت‌های واژگانی و تصویری را روشن سازند و بر جنبه‌های زبانی قرآن تأکید کنند. علاوه بر این، برخی از مفسران رویکردی کلامی-اعتقادی دارند و با تکیه بر اصول ثابت عقیدتی، به مسائل اعتقادی و عبادی می‌پردازند. این پژوهش بر آن است تا سه گرایش نقلی، عقلی و زبانی/کلامی را در تفسیر سه مفسر شیخ طوسی، علامه طباطبایی و فیض کاشانی بررسی کند و وجوه تشابه و تفاوت در روش‌ها و نتایج تفسیری آنها را مشخص نماید. همچنین، این مطالعه در پی آن است که تأثیر عوامل روش‌شناختی و فرهنگی را در شکل‌گیری هر یک از این گرایش‌ها آشکار سازد و نشان دهد که این عوامل چگونه بر اثبات حجیت ظواهر قرآن تأثیر گذاشته‌اند. در این تحقیق، از روش استقرایی و توصیفی-تحلیلیِ تطبیقی استفاده خواهد شد تا تفاسیر ارائه‌شده توسط این سه مفسر مورد بررسی قرار گیرد، توصیف و تحلیل شود، و در نهایت، گرایش‌های تفسیری غالب در آثار آنها مشخص گردد. همچنین، نتایج به‌دست‌آمده از این مفسران در مواجهه با مسائل تفسیری مقایسه خواهد شد تا نقاط قوت و ضعف هر گرایش نمایان شود. این پژوهش می‌تواند به درک بهتر ما از ماهیت تفسیر قرآن کریم و استنباط معانی جامع و یکپارچه آن کمک کند

این بحث به بررسی هویت ",تنزیل حکیم", از دیدگاه مهندس سوری دکتر محمد شحرور پرداخته و نظرات او درباره کتاب الله تعالی، از جمله مضامین آیات و ویژگی‌های آن و روش مطالعه‌اش در زمان معاصر را مورد بررسی قرار داده است. هدف از این تحقیق ارائه تعریفی واضح و جامع از آنچه دکتر شحرور در مورد قرآن کریم و طبیعت مضامین آن ارائه داده است، به‌عنوان پایه اصلی پروژه فکری او بوده است. این پروژه توسط برخی از رسانه‌های عربی به‌عنوان رقیب و جایگزین برای قرائت‌های سنتی و ملزومات علمی و عملی آن معرفی شده است. در فصل اول، تصورات مختصری از مفردات عنوان و مقصود تحقیق ارائه شده و معرفی‌ای از شخصیت مهندس شحرور و نگاهی به پروژه فکری او و دیدگاه‌های مختلف نسبت به آن ارائه گردیده است. در فصل دوم، به مبانی قرائت معاصر که شحرور درباره ",تنزیل حکیم", ارائه داده، و انگیزه‌هایی که او ادعا کرده است بر اساس آن‌ها به طرح افکار و اعتقادات خود پرداخته است، پرداخته شده است. همچنین قواعد و ابزارهای روش‌شناسی که شحرور در این قرائت به کار برده است، بررسی شده و در نهایت، تصورات او درباره کتاب الله تعالی و تقسیم آن به دو کتاب اصلی، یعنی کتاب نبوت و کتاب رسالت، به تفصیل ارائه شده است. این تحقیق به بررسی تقسیمات دوگانه‌ای پرداخته است که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند و با سایر بخش‌ها مقایسه می‌شوند. سپس نتایج ناشی از این تصورات را بررسی کرده است، از جمله تقابل شدید در ویژگی‌های این دو کتاب و دیدگاه شحرور درباره روش مطالعه وحی مدوّن در قرآن کریم که با این دیدگاه همخوانی دارد. همچنین، درباره شیوه تعامل با ",تنزیل حکیم", در زمینه‌های معرفتی و قانونی، به‌طور منسجم با واقعیت معاصر و تحولات آن نسبت به گذشته سنت اسلامی، تحلیل کرده است. در فصل سوم، مطالعه به نقد مبانی قرائت معاصر شحرور و بررسی میزان کفایت آن‌ها در توجیه نتایج حاصل شده پرداخته است. نقدی موسع و بنیادین به اصول و قواعد روش‌شناسی که شحرور در این قرائت انتخاب کرده، و ابزارهایی که در استدلالات خود به کار برده، انجام داده است. همچنین، رساله به طور انتقادی به بررسی مهم‌ترین کاربردهای روش استدلالی شحرور پرداخته و اشتباهات و نقاط ضعف که منجر به دیدگاهی متفاوت درباره ",تنزیل حکیم", و روش مطالعه آن شده را شناسایی کرده است. در نهایت، شواهد و دلایلی که صحت دیدگاه سنتی معروف در میان مسلمانان را در طول تاریخ تایید می‌کند، از جمله وحدت نص قرآنی در طبیعت و ویژگی‌های آن و روش‌های قرائت آن، مورد بررسی قرار گرفته است.

درک صحیح از متون دینی همواره به عنوان دغدغه‌ای اساسی و همیشگی برای پژوهشگران اسلامی مطرح بوده است. تأویل از جمله روش‌های مهمی است که پژوهشگران از دیرباز تا به امروز برای دستیابی به فهم درست این متون به کار گرفته‌اند. تأویل در حقیقت، تلاشی فردی و ذهنی برای استنباط دلالت‌های متن قرآنی و فهم ظواهر، اسرار و نمادهای آن است. این تحقیق با عنوان «موضع مفسران و نواندیشان در برابر تأویل متون دینی (بررسی انتقادی)» به بررسی جریان تأویل در مواجهه با متن قرآنی نزد مفسران و اندیشمندان معاصر می‌پردازد. این پژوهش در پی تبیین معنای تأویل از طریق دیدگاه‌های تأویلی اندیشمندانی چون محمد آرکون، محمد عابد الجابری، نصر حامد ابوزید، محمد شحرور، حسن حنفی، طیب تیزینی، عبدالکریم سروش، محمد شبستری، علی حرب، عبدالمجید شرفی، محسن کدیور و همچنین مفسرانی مانند محمد عبده، رشید رضا، احمد مصطفی مراغی، سید قطب، محمد جواد مغنیه، محمد امین شنقیطی، محمود طالقانی، علامه طباطبایی، ابوالقاسم خویی، محمد حسین فضل‌الله، عبدالکریم خطیب، محمد هادی معرفت، محمد صادقی تهرانی، وهبه زحیلی، ناصر مکارم شیرازی و محمدتقی مدرسی است. این تحقیق با بررسی روش‌های تأویلی این اندیشمندان و مفسران، در پی رسیدن به حقانیت تأویل در معنای صحیح و هدف واقعی آن است، معنایی که از تمایلات و وابستگی‌های شخصی دور بوده و بر جنبه‌ها و اصول ثابت در تبیین معنای حقیقی تأویل تأکید دارد. این مطالعه از روش توصیفی-تحلیلی و انتقادی بهره برده است، متناسب با مواضع مطرح‌شده، پژوهش به چندین نتیجه کلیدی دست یافته است، از جمله: 1. تأویل از دیدگاه مفسران و نواندیشان، تفسیر متنی است که باید با توجه به نیازهای زمانه و بر اساس روشی پیشرو و انعطاف‌پذیر فهمیده و ارائه شود. 2. وجه اشتراک مفسران و اندیشمندان در تأویل متون دینی این است که تأویل به عنوان محرک و عامل انعطاف‌پذیری متن دینی و تطبیق آن با نیازهای زمان عمل می‌کند. 3. وجه افتراق میان آن‌ها این است که تأویل نزد مفسران در چارچوب متن محدود می‌شود، در حالی که تأویل نزد نواندیشان از آزادی و گشودگی بیشتری برخوردار است و از چارچوب مشخص متون دینی و آیات قرآنی فراتر می‌رود. 4. تأویل نواندیشانه کاملاً از روش‌شناسی تأویل اصولی فاصله گرفته و می‌تواند به تفسیر باطنی یا انحرافی منجر شود.

این پژوهش به آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم می پردازد که روش هایی است که برای مصون ماندن فرد از بحران های مختلف اخلاقی، روانی و اجتماعی و تضمین پیشرفت او در مسیر صحیح یکپارچگی تربیتی، حرام است. قاعده عقلی می‌گوید پیشگیری بهتر از درمان است و تمرکز بر سوره مبارکه حجرات بود، زیرا دستورات الهی بسیاری را ارائه می‌کند که اساس تربیت پیشگیرانه است و منابعی را که در آن نهی ذکر شده را دنبال می‌کند. مانند: کنایه، تهمت، تسمیه و غیره با مرور برخی از تعابیری که این مطالب تربیتی را مورد توجه قرار داده است، مانند تفسیر الاثمل آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و ... تفسیر شیخ محمد متولی الشعراوی. آشکار ساختن ویژگی‌های تربیت پیشگیرانه در قرآن کریم و چگونگی مقابله با انحرافات در فرد و جامعه قبل از افتادن در آن، یکی از مهم‌ترین سرلوحه‌های تربیت سالم است که مورد نیاز جامعه علمی و تربیتی است هدف قرآن و سنت پیامبر، سعادت فرد و جامعه در زندگی دنیوی و اخروی و امنیت و ثبات برای آنان است. همچنین هدف آن آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم و سنت پیامبر است. با جلوگیری از بهانه های منتهی به آن ها از آسیب ها، بیماری ها، فسق ها، منکرات و جنایات جلوگیری کنند. تربیت پیشگیرانه نیز در قرآن کریم و سنت پیامبر، نیل به خیر و صلاح امت اسلامی است. با اصرار به امر به معروف و نهی از منع شرع که هدفی والا است، روش تحقیق مورد نیاز چنین پژوهشی، توصیفی و تحلیلی از طریق بررسی واژگان و مبانی آموزش پیشگیرانه در سوره حجرات است. مهم‌ترین نتایج پژوهش عبارت بودند از: قرآن کریم به آموزش پیشگیرانه توجه داشت و از این جهت که قرن‌ها پیش از نظام‌های آموزشی معاصر پیشی گرفت، عناصر این تربیت عبارتند از: نهی از ربا، زیرا موجب آن می‌شود مشکل بزرگ اقتصادی انسان است و نهی از زنا چون مشکلی است که از نظر اجتماعی خانواده را که پایه و اساس جامعه مسلمان است از بین می برد. این تحقیق همچنین به این نتیجه رسید که شیخ مکارم الشیرازی بر خلاف شیخ الشعراوی با افزودن برخی تحقیقات مرتبط با آیات، تفسیر را به تفصیل بیان می کند. مؤلف تفسیر الاثمال علاوه بر فراوانی تحلیل، با ساده‌سازی تحقیق، تحلیلی‌تر است و به نظریه‌پردازی نمی‌پردازد، بلکه به دلیل تمسک به روایات اهل بیت علیهم السلام به واقع‌گرایی گرایش دارد. آنها برخلاف الشعراوی.

تحقیق و بررسی اجمالی دراعتقادات وجهان بینی مکتب اسلام وقرآن وروایات تاریخ جهان اسلام این واقعیت را برای ما به وضوح نشان می دهد که ریشه اکثر تکفیر ها و اتهام ها نسبت به اشخاص، گروه ها و مذاهب به عواملی مثل: انگیزه های شخصی، حزبی،سمتی،قومی، تعصبات مذهبی و عقده های زبانی، ویا به فضای مملو از جهل و جهالت، حسادت و خودخواهی و خودمحوری برمی گردد. در این پایان نامه سعی برآن می شود تا ضمن بیان معنا و مفهوم کفر واحکام وآثارعملی آن و تکفیر به عنوان یک بدعت سیئه، بخشی از پیامد ها و تأثیرات مخرب و نامطلوب آن از جمله زشت نشان دادن چهره اسلام، ایجاد اختلاف میان مسلمانان و قتل و کشتار به جرم حزب، زبان، مذهب مخالف و غیره مورد بررسی قرار گیرد. هدف این تحقیق بررسی پدیده تکفیر از نگاه جرم شناسی و آموزه های اسلامی می باشد تا روشن شود که پدیده تکفیر انحراف از مسیر اصلی مبانی اندیشه اسلام است و باید علما و دانشمندان دینی با تمام توان علمی و عملی خویش در برابر این پدیده ویرانگر مبارزه نموده و مانع رشد و توسعه آن در جوامع اسلامی شوند. تحولات که درعصرحاضررخ داده به نام اسلام ناب اذهان را مکدرمی سازدچون ازگذشته دورگروه های وجود داشته مانند خوارج که به جزگروه مرتبط باخودشان باقی همه رابانسبت دادن کلمه مشرک وکافرمهدورالدم می پنداشتند. احزاب وگروه هاهم به خاطربقای خویش ازنسبت دادن کفربه مخالفین سؤاستفاده نموده مسلمانانی که باایشان هم نظر نبودند ازصفحه گیتی برمی چیدندتابه حکومت بلا منازعه خویش ادامه دهندامّادرعصرحاضرگروه های تکفیری چنان رشد نمودندکه مسلمانان مخالف خودرابابرچسب مفرباشمشیرسرش راازتنش جداکردندوبه کشتن مسلمانان آستین برزدنداطفال معصوم را درشکم مادردرحال زایمان دربیمارستان به رگبار بستند،درمدرسه ها،کورس های آموزشی،اطفال راهنگام فرا گیری درس بابمب هاانفجاردادندأئمه ومقتدیان مسلمانان راحین ادای نمازدرمساجدبه شهادت رساندندگروه های تکفیر ی باقتل،کشتاروویرانگری،مرتکب جرایم نابخشودنی شدند، وخون هزاران مسلمان بی گناه رادرکشورهای اسلامی ریزا ندند. این جریان باتغییری بنیادین دربرخی ازمهم ترین آموزه های اعتقادی اسلام،خون ،مال ونوامیس مسلمانان را مباح وآنان را ازمشرکان بدتر می شما رد. آنچه به اندیشه های تکفیری تشخص می دهد ، دید گاه های کلامی اعتقادی آن است.این جریان تکفیری،انحصار طلبانه مدعی اسلامی است که همه گی را جزخود، کافر می داند وروش تکفیری را مبنا قرار داده است. این روش برخلاف شیوه واجماع همه علمای مذاهب اسلامی، عامه مسلمانان را به کوچک ترین وساده ترین دلایل تکفیر می کنداین پدیده بر این باور است که تلقی آنها از اسلام وتحولات جاری درزندگی مسلمانان، ناب ترین دیدگاه بوده،دیگرانی که درخارج از دایره جهان بینی واعتقادات آنها قرار می گیرند،کاملا باطل هستند. این جریان با توسل به خشونت، اندیشه وبرداشت های خاص خودرا عملی می سازد،تنهارهبری خود را می پذیرد وسایر مذاهب اسلامی را سرکوب می کند. تکفیر پدیده ای نا مطلوب ویک بیماری سیاسی محسوب می شودکه نشان ازحضورعوامل وریشه هایی دارد که درشکل گیری آن نقش دارند.اندیشه های تکفیری درتناقض با ارزش های اسلامی قرار دارد.این جریان با انتساب خود به اسلام وقرآن، خطری جدی را متوجه دین وارزش های اسلامی کرده است، به گونه ای که گویی اسلام مظهر خشونت وجنگ است. این مسئله شدید ترین تخریب تاریخی علیه اسلام را شکل داده ،تمامیت امت اسلامی را تهدید می کند.بنا بر این لازم است گروهی تکفیر ی که سبب بد نامی اسلام شده است بر چیده شود.