جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ادبیات تطبیقی، گونه‌ای از ادبیات است که بازگوکننده رابطه تأثیر و تأثر و تطبیق شباهت‌ها و تفاوت‌های آثار ادبی ملت‌های مختلف است. شیخ بهایی و فیض کاشانی اشعار برجسته‌ای از خود بر جای گذاشته‌اند که در این پژوهش، قصیده «وسیله الفوز والأمان فی مدح صاحب الزّمان» از شیخ بهایی و قصیده «بشارت به ظهور مهدی موعود» از فیض کاشانی به عنوان دو اثر ادبی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. این دو قصیده مهدوی دارای مضامین گوناگونی هستند که قابلیت تطبیق با یکدیگر را دارند. هدف از پژوهش حاضر، این است که مضامین این دو قصیده با روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی مورد تحلیل قرار گیرد. مهم ترین نتایج بدست آمده از این پژوهش، بیانگر این است که دو شاعر در مضامین متعددی از جمله اقتدار، دانش و حکمت، صبر و انتظار، مقام و منزلت، خلیفه اللهی دارای اشتراک نظر هستند. علاوه بر این، در شعر دو شاعر، مضامین متفاوتی نیز وجود دارد. بدین گونه که شیخ بهایی به مضامینی همچون اوصاف یاران امام مهدی(ع)، هدایتگری، منجی بودن، تعجیل در فرج و رفتار با مردم و....در شعر خویش پرداخته است ولی فیض کاشانی به مضامینی چون معجزه، سلسله نسب امام زمان (ع)، بشارت به ظهور مهدی (ع)، عدالت ، غیبت و....توجه کرده است. هر دو شاعر به خلیفه الهی و نقش امام زمان (ع) در هدایت و حمایت مردم پرداخته‌اند، با این تفاوت که شیخ بیشتر بر جنبه حمایتی و نجات‌بخشی امام زمان (ع) تمرکز دارد، اما فیض بیشتر بر حکومت جهانی و جایگاه حکومت حضرت تأکید می‌کند. هر دو شاعر امام مهدی (ع) را منبع دانش و حکمت الهی دانسته و دانش بشری را در برابر آن حضرت ناچیز می‌شمارند.

این رساله به یکی از مسائل بنیادی در اندیشه اسلامی پرداخته است؛ یعنی فریضه امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان یک اصل کلیدی برای تضمین سلامت جامعه و پایداری ارزش‌های ایمانی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. مسئله اصلی تحقیق این است که چگونه می‌توان ارزش اجتماعی این فریضه را از طریق تحلیل روایات اسلامی استخراج کرد؟ و میزان حضور و تأثیر آن در شکل‌دهی به آگاهی جمعی از نگاه روایی به چه صورت است؟هدف این پژوهش بررسی ابعاد اخلاقی و اجتماعی فریضه امر به معروف و نهی از منکر و تحلیل آن بر اساس روایات اهل بیت (علیهم السلام) است تا این روایات به‌عنوان منبعی غنی برای کشف ارزش‌های تربیتی و سازنده در جامعه اسلامی مورد استفاده قرار گیرند. اهمیت این تحقیق در نیاز به بازنگری در فهم این فریضه با توجه به چالش‌های اجتماعی عصر حاضر و تأکید بر نقش آن به‌عنوان ابزار اصلاح و مقابله با انحراف نمایان می‌شود.نوآوری این پژوهش در ایجاد پیوندی نظام‌مند میان آیات و روایات با محوریت مسائل اجتماعی و همچنین توجه به جنبه‌های کاربردی این فریضه نهفته است. این امر تصویری یکپارچه از نقش عملی آن در ساختار جامعه اسلامی ارائه می‌دهد و دلالت‌هایی آشکار می‌کند که در پژوهش‌های پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.نتایج تحقیق نشان داد که این فریضه، یعنی امر به معروف و نهی از منکر، در تقویت عدالت اجتماعی و ایجاد همبستگی در جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. شواهد و دلایل ارائه‌شده از آیات قرآن کریم و روایات تفسیری گویای این امر است. در این آیات و روایات، ارزش‌های اخلاقی مستقیم و غیرمستقیم به وضوح ذکر شده‌اند. ارزش‌های مستقیم شامل صبر و استقامت در ایمان، ایثار و ضرورت تربیت اخلاقی، مواسات و مشارکت اجتماعی در امور خیر، دعوت به آموزش این فریضه، بزرگداشت شعائر الهی، و الزام به آشکار کردن حقیقت‌ها و اجتناب از پنهان کردن آنهاست.از سوی دیگر، ارزش‌های غیرمستقیم این فریضه نیز بسیار قابل توجه است؛ از جمله آن‌ها می‌توان به نشانه‌های منافقین که امر به معروف و نهی از منکر انجام نمی‌دهند اشاره کرد. همچنین، تشویق مؤمنان به عمل به این فریضه، همکاری در تقویت ارزش‌های اسلامی و ترویج نیکی‌ها، آموزش جامعه برای تغییر عادات ناپسند، احترام گذاشتن و تکریم بزرگان در جمع‌ها، و اهمیت شناخت و بررسی ارزش‌های اخلاقی استخراج‌شده از این فریضه در آیات قرآنی مطرح شده و تأثیرات سازنده این ارزش‌ها بر فرد و جامعه نیز کاملاً محسوس است.حفظ اخلاق و پیشگیری از فساد و انحراف به‌عنوان پیام‌های آشکار این فریضه مطرح شده‌اند که از آیات و روایات استخراج شده‌اند. همچنین، گسترش آگاهی عمومی، اعتماد متقابل، مسئولیت‌پذیری، و پرورش روحیه ابتکار عمل از دیگر نتایج ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود، که بازتاب آن در زندگی فردی و اجتماعی بر اساس آموزه‌های قرآنی و احادیث تفسیری کاملاً مشهود است. انبیاء علیهم السلام نقش بسیار مهمی در تقویت باورهای اساسی و بنیادین در میان مردم ایفا کرده‌اند. این باورها شامل اعتقاد به عدالت، ایمان به نبوت و امامت، و یقین به جهان آخرت و معاد است. افزون بر آن، پیامبران مأموریت داشتند تا عبادات را حفظ کنند، خودسازی و تهذیب نفس را در میان افراد گسترش دهند، و در برابر ظلم و ستمگران ایستادگی کنند. در واقع، چنین فرایضی به‌عنوان ستون‌های اصلی برای تضمین تعادل اجتماعی شناخته می‌شوند که در روایت‌های دینی نیز توجه ویژه‌ای به آن‌ها شده است. این روایت‌ها با تبیین آثار مثبت این فرایض در ارتقای کیفیت زندگی فردی و اجتماعی و همچنین هشدار نسبت به خطرات ناشی از غفلت از آن‌ها، اهمیت این موضوعات را برجسته کرده‌اند این رساله با روش توصیفی تحلیلی استفاده و کار شده.

از جمله اموری که در اسناد روایات فراوان و چشمگیر وجود دارد و از دیرباز موجب مشکلاتی در استناد به متون روایی گشته تکرار عناوینی است که مشترک بین دو یا چند راوی است مانند عوان که مشترک بین ابان بن تقلب و ابان بن عثمان است حماد مشترک بین حماد بن عثمان و حماد بن عیسی است ابن سنان مشترک بین عبدالله بن سنان و محمد بن سنان ... به چنین عناوینی در اصطلاح رجالی عناوین مشترک و به بخشی که عهده‌دار این مشکل است تمیز مشترکات گفته می‌شود.

همبستگی و همدلی از اصولی ترین آموزه های مترقّی و بلند قرآن مجید و دین مبین اسلام؛ در کنار سفارش پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت معصومین(ع) است. مساله وحدت و همبستگی اسلامی از آرزوهای دیرین کلیه خیرخواهان و مصلحان جهان اسلام بوده است. این تحقیق به بررسی اندیشه ها و اقدامات آیت الله محمد آصف محسنی به عنوان یکی از منادیان همبستگی و وحدت اسلامی در دنیای اسلامی می پردازد. اندیشه فقهی آیت الله محسنی در زمینه همبستگی امّت اسلامی بر سه اصل نفی سبیل؛ احترام و حرمت افساد بر زمین استوار است. از نظر ایشان مهمترین شاخصه های امّت اسلامی و مسیر رسیدن به جامعه ای مطلوب، حفظ استقلال و قطع مداخلات خارجی؛ بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآن؛ ملیّت و هویّت اسلامی مشترک و جغرافیای مشترک و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی می باشد. از نگاه آیت الله محسنی جهان اسلام در مسیر همبستگی و وحدت اسلامی و بازیابی تمدّن اصیل اسلامی و عصر شکوفایی و رسیدن امّت واحده اسلامی با چالش ها و موانع جدّی درونی و بیرونی روبروست؛ تا بر این چالش ها فایق نیاید تحکیم همبستگی جهان اسلام و آرزوی رسیدن به امّت واحده و تمدّن اصیل اسلامی امری بسیار دشوار و دست نیافتنی است. وی در این زمینه راهکارهایی را پیشنهاد داده است که عبارتند از شکل گیری اتّحادیه امّت اسلامی؛ تبیین اسلام اعتدالی؛ تأکید بر اصول مشترک؛ مراودات وارتباطات اسلامی؛ تأسیس شورای علمای شیعه در مناطق شیعه نشین؛ تشکیل شورای اخوّت اسلامی در کشورهای اسلامی؛ ترویج احترام متقابل؛ انتشار نشریه مشترک، برگزاری سمینارها و کرسی های علمی همبستگی اسلامی از سوی مراکز علمی حوزوی دانشگاهی و دانشمندان مذاهب اسلامی؛ تدوین، چاپ و نشر مجموعه احادیث مشترک نبوی؛ ایجاد مراکز علمی و دینی مشترک.

واژه اعجاز از ماده " عجز " در لغت به معنی ناتوان کردن است و معجزه در اصطلاح، عبارت است از کار شگفت و امرخارق العاده و معارض ناپذیری که پیامبران الهی به منظور اثبات ادعای رسالت خویش انجام می دادند و غیرپیامبران از انجام دادن آن، ناتوان بودند. ازطرفی، تنها راه شناخت انبیاء، معجزه می باشد. یک نبوت و شریعت جاودانی باید دارای معجزه ای جاویدان باشد که همیشه برصدق چنین نبوتی دلالت کند. خداوند، قرآن مجید را به همین منظور نازل نموده است که معجزه ای جاوید برای نبوت جاودانه خاتم پیامبران باشد. برخی از جنبه های اعجاز قرآن عبارت اند از ؛ اعجازعلمی، اعجاز ادبی، اعجاز واژگانی و معنایی، اعجاز عددی، خبر دادن از غیب، خبر دادن از باطن و... . یوسف الحاج احمد، مؤلف « موسوعه الاعجاز العلمی فی القرآن الکریم و السنه المطهره»، بیشتر محتوای این موسوعه را در قالب کتابی در زمینه اعجاز قرآن، به نام ((معجزات ایراد ناپذیر قرآن: حقایقی که نمی توانند توسط دانش، انکار شوند)) به زبان عربی نوشته است که توسط نصیرالدین خطاب به زبان انگلیسی ترجمه شده و در سال 2003 در انتشارات دارالسلام منتشر شده است. این کتاب به بررسی اعجاز قرآن کریم و سنت پیامبر در زمینه‌های گوناگون می‌پردازد. اعجاز غیبی، اعجاز تشریعی و اعجاز تصویری از جمله موضوعاتی است که در این کتاب بدانها پرداخته شده است. نویسنده در ابتدا به طور مختصر به جایگاه علم و دانش در دین اسلام و نیز دانشمندان مسلمانی که در رشته‌های مختلف سرآمد دیگران بودند، اشاره می‌کند. سپس به بیان مفهوم اعجاز و شرایط معجزه پرداخته و پس از آن برتری اعجاز قرآن بر معجزات سایر انبیاء، که معجزاتی حسی بودند، را یادآور می‌شود. مهم ترین مطالبی که نویسنده در این کتاب بیان کرده است عبارتند از: جنگ بدر، مرگ ابو لهب و ولید در حالت کفر، فتح مکه و.... همچنین در سنت نبوی اخباری غیبی دال بر اعجاز فراوان وجود دارد نظیر اخبار پیامبر از فتح قسطنطنیه، به هلاکت رسیدن قیصر و کسری و انفاق ثروتهای ایشان در راه خدا و پیشگویی پیامبر از مشروع تلقی کردن الکل و آلات موسیقی توسط مسلمانان و رقابت بر تزیین مساجد و شیوع زنای محصنه و فحشاء و بیشتر بودن زنان نسبت به مردان در آخرالزمان و ... . آشنایی با این کتاب در حوزه اعجاز قرآن به ویژه اعجاز تاریخی، غیبی و تشریعی و بررسی مطالب آن، از جهت پاسخ گویی به شبهات یا تکمیل نظرات نویسنده اثر با هدف گسترش مرزهای دانش، ضرورت و کاربرد دارد. بنابراین در این پژوهش برآنم که پس از ترجمه 3 فصل نخست این کتاب شامل صفحه 9 تا صفحه 87 از زبان انگلیسی به زبان فارسی، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به نقد اصول و مبانی نویسنده و مباحث مطرح شده در این کتاب بپردازم.

پیغمبر ما حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) اوج فصاحت و مرکب بلاغت و سرآمد فصاحت بود اوست که درباره خود گفت (من فصیحترین عربها هستم). از قریش هستم، و نیز فرمود: (من فصیحترین کسانی هستم که برعکس می گویند) و صلوات الله علیه و آله و سلم فرمود: «کلامه به شما داده شده است». دلالت بر هر چیزی دارد، دلالت بر این دارد که گفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حتی اگر به فصاحت و بلاغت قرآن برسد، بدون شک در مرتبه دوم بعد از قرآن قرار دارد. به این صورت که گفتار انسانها به آن نزدیک نمی شود. جاحظ گفتار خود را این گونه توصیف کرد که تعداد حروف آن کم و معانی آن زیاد بود و صنعتگری را برتر و خالی از عاطفه دانسته است. 2، 13). شکی نیست که حدیث شریف نبوی از نظر مظاهر فصاحت و تبیین دومین اثر بعد از قرآن کریم است و فصاحت آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) از نشانه های نبوت ایشان به شمار می رود. چنان که او صاحب زبان روشن و منطق مستقیم و برهان قوی است. او در میان قومی مبعوث شد که در بلاغت مناصب معروفی داشتند و در سخن گفتن فصیح ترین و در شرح فصیحترین و در بیان فصیحترین و زیباترین سبک بود.

بررسی نسبت و تعامل بین معارف دینی و یافته های بشری از زمان قدیم مورد توجه فیلسوفان و عالمان دینی بوده و چهره جدید آن بعنوان نسبت علم و دین بخود گرفته است. رساله پیش‌رو بعنوان «تحلیل و بررسی دیدگاه‌های مظفر اقبال در مورد نسبت اسلام و علم» با روش بنیادی و کتابخانه ای دیدگاهای مظفر اقبال توصیف و تحلیل قرار گرفته است . از جمله داده ها و نتایج پژوهشی این رساله آن است که وی تاکید می کند که مباحث علمی در اسلام از آغاز مطرح بوده و دانشمندان اسلامی در طول تاریخ این نهضت را ادامه داده‌اند، همچنین دیدگاههای ناظر به موضوع برخی از دانشمندان اسلامی معاصر، که دیدگاه‌ مثبت در مورد رابطه اسلام و علم دارند در این نوشتار مطرح وبررسی شده است .همچنین با توجه به خاستگاه مباحث مظفر اقبال، ارتباط در آیینه تاریخی و مقایسه آن با بحث علم و دین در جهان مسیحیت و اسلام پرداخته شده است و در ادامه نمونه هائی از فعالیت مسلمانان و همچنین اعترافات دانشمندان غربی را در مورد هویت تاریخی مسلمانان در زمینه علم و اسلام ارائه شده است. و در آخر نیز برخی از نکات مظفر اقبال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است مانند: سطحی بودن مطالب، عدم اشراف بر محتوای مذاهب اسلامی بویژه شیعه و محتوای فکری و نیز موفقیت های علمی آنان، عدم توجه به پیشرفتهای گروه های مختلف اسلامی اعم از شیعی و غیر آن و پرداختن به غزالی در حد افراط، زوال نهضت علمی در جهان اسلام ، اهمیت دادن نهضت ترجمه. حاصل آن که مظفر اقبال تصویری از فعالیت علمی در جهان اسلام ارائه نموده که بیشتر توصیفی و نقل قول از دیگران است لذا لازم می نماید تا بصورت تحلیلی بصورت جدی و منظم پرداخته شده و فعالیت های تمام گروه های اسلامی و همچنین کارهای علمی که در جهان اسلام در سالهای اخیر در زمینه علم و تکنولوژی پیشرفتهای چشمگیری داشته است مد نظر قرار گرفته شود.

شناخت غرض هر سوره و تحلیل مضامین محوری آن می‌تواند به فهم بهتر ساختار معنایی قرآن کمک کرده و تفاسیر موجود را غنی‌تر سازد. توجه جدّی به غرض سوره ها و تأکید برآنکه هدف هرسوره باید اساس فهم آیات و کشف ارتباط آنها قرارگیرد، از مباحث مهمی است که بسیار از مفسران معاصر جهان اسلام آن را تأیید میکنند؛ همانگونه که اندیشمندانی همانند عبدالحمید فراهی، اشرف علی ثنوی، محمدعبده و احسان امین اصلاحی، احمدمصطفی مراغی، سیدقطب، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، محمدعزه دروزه، سعیدحوّی و محمود بستانی در تفسیرهای خود تلاش کردند با کشف غرض سوره های قرآن، انسجام محوری متنی سوره را نشان دهند. علامه طباطبایی معتقد است که سوره یس شأن عظیمی دارد و غرض آن بیان اصول سه‌ گانه دین یعنی توحید، نبوّت و معاد است و در آن ریشه های حقائق و شاخه های منشعب از آن جمع شده است. این پژوهش به دنبال تحلیل مضامین محوری سوره یس و ارتباط آن‌ها با غرض کلی سوره است. این سوال به دنبال کشف چگونگی شکل‌گیری غرض سوره از طریق ارتباط مضامین مختلف آن است. پیش از این، کمتر به تحلیل ساختاری و هماهنگ مضامین در پژوهش‌های قرآنی توجه شده است. بسیاری از تفاسیر سوره یس بیشتر به توضیح آیات پرداخته‌اند، اما روابط بین مضامین و شکل‌گیری غرض سوره کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. این خلاء ضرورت انجام تحقیقی جامع و نوآورانه در این زمینه را آشکار می‌کند. ابعاد این مسئله شامل تحلیل پیوند مضامین با غرض سوره، تبیین نقش این مضامین در تبیین اصول دین و ارائه رویکردی نوین در تفسیر سوره یس است. در این راستا، به عنوان نمونه، آیه «فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (یس/83)، نقش یدالله را که در تفاسیر به عنوان مقام شفاعت پیامبر اعظم (ص) و واسطه فیض الهی تفسیر شده است، نشان می‌دهد. همچنین آیه «وَ جَاءَ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَهِ رَجُلٌ یَسْعَی» (یس/20) جایگاه مؤمن فدایی و معزِّر رسول را نمایان می‌سازد که با جانفشانی خود، در تقویت رسالت و بقای دین خدا نقش‌آفرین است. این پژوهش می‌کوشد تا با بهره‌گیری از روش‌های تحلیلی و تفسیری، ارتباط میان ساختار معنایی سوره و غرض آن را با دقت بیشتری تبیین نماید.