جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از شیخ احسایی، احمد بن زین‌الدین (1242ق/1826م). در پاسخ پرسش شیخ موسی بحرانی که در مشهد حضرت کاظم می‌زیست، به سال 1206ق، که در آن نامه دربارۀ کسی پرسیده بود که ادعا می‌کرده خدمت امام زمان رسیده است و وکیل ایشان است. این کس ادعا می‌کرده به «جزیرۀ خضرا» در بحر ابیض رفته و از تاریکی‌ها و بیت‌المقدس و مدینه و مکه گذشته و داستان‌ها می‌گوید. در «فهرست کتب مشایخ» (ص 244) آمده است که در «جوامع الکلم» تبریز، 1273ق، چاپ شده است. آغاز: و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین، انه قد ورد علی خط من الشیخ موسی البحرانی، ساکن مشهد الکاظم(ع) فی سنة ست و مأتین و الف یذکر فیه انه قد اتانا شخص یقول انا وکیل صاحب‌الزمان. انجام: یقطع الشجرة لا بالتنفیر. و الحمدلله و صلی الله علی خیر خلقه... تمت الرسالة بقلم الفقیر علی بن احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم.. عصر یوم الجمعة خامس و عشرون من شهر ذی‌الحجة 1210. منابع دیگر: دایرةالمعارف بزرگ، 662/6: احسایی؛ طبقات، 13/ 88- 89؛ احمد احسایی؛ اعلام، 64/1: احمد احسایی.

از شیخ احسایی، در پاسخ شیخ محمد حسین بن شیخ سلطان نجفی، نمایۀ 15 پرسش و پاسخ این مجموعه در «فهرست کتب مشایخ» (ص 263-264) آورده شده است. 1. ضروریات پنجگانه دین کدام است، 2. ارکان دهگانه و فروع دهگانۀ دین، 5. مسألۀ حسابگر، 10. جواهر خمسۀ حکما و چهارگانه نزد متکلمان، اجسام سه‌گانه و اعراض بیست و چهارگانه، 15. میراث خنثی. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسائی انه قد وصلت الی مسائل جلیلة من الشیخ محمدحسین بن المرحوم الشیخ سلطان النجفی علی حالة زلزال محاولة انتقال. انجام: فیکون نصیب ذکر الاربع نصیب و هو الظاهر و الحمدلله رب‌العالمین.

از شیخ احمد احسایی در پاسخ‌ همان شیخ احمد طوق قطیفی، پرسش و پاسخ‌ها بی‌شماره‌اند، ولی همان است که نمایۀ 15 پرسش و پاسخ آن در «فهرست مشایخ» (ص 279-280) آمده است. که می‌گوید ضمن «جوامع الکلم»، تبریز، 1273ق، چاپ شده است. در انجامۀ نسخ (4)1565 تاریخ پایان نگارش 24 شعبان 1223ق در شهر کاشان آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین ... الاحسائی. ان الشیخ احمد المذکور الحق بذلک مسائل بعنوان (فال). بسمله. سلام علیکم ما اوضحتم برهانا و تلوتم و افهمتم سنةً و اوضحتم آیةً... مسئلة ما الوجه فی تولد عیسی ... انجام: یعنی رتبة الجمع و هذا ظاهر لمن عرف. و احمدلله رب‌العالمین. و فرغ من تسویدها العبد المسکین احمد بن ... الاحسایی فی الرابع و العشرین من شهر شعبان... 1223ق...

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد فرزند شیخ صالح طوق قطیفی (د پس از 1245ق)، احسایی در چند گفتار جداگانه به پرسش این کس پاسخ داده است (نک‍ : فهرست مشایخ 231، 250، 272، 277 و 279). با سربندهای «قال سلمه‌الله ... » و «اقول» پرسش و پاسخ‌ها شماره ندارند. برای نشانی: 1. ما الوجه فی تعدد جهات المشیة، 2. ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمان به تعالی، 3. ما الفرق بین الاسم و الصفة، 4. ان کان المشخص للموجودات عدماً فهو فی نفسه غیر متشخص، 5. هل جزئیات النفوس حادثة بالبدن، ام سابقة علیه... آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی انه قد ارسل الی الشیخ الارشد الشیخ احمد بن صالح بن طوق القطیفی مسائل قد تعصب علی الاذهان و قد اقر بالعجز عن اکثرها العلماء الاعیان و طلب الجواب عنها و بیان غامضها. انجام: اما تری حجر الاسود و اقوالهم. لاتوخذنی بما یقولون، و اجعلنی خیراً مما یظنون، و اغفرلی ما لایعلمون، انک انت الغفور الرحیم، ستار العیوب، غفار الذنوب، و انت حسبنا و نعم الوکیل، والحمدلله. تمت الرسالة القطیفیة.

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌هایی که شیخ احمد بن صالح بن طوق از ایشان کرده بود. در دیباچ این چند نسخه آمده است: هنگامی این پرسش به دستم رسید که من دست اندرکار گزارش «العرشیه»ی ملاصدرا بودم. و در انجامه‌ها آمده است که پرسش‌ها در 15 ذیقعدۀ 1234ق نزدیک غروب بدستم رسید، و در شب 16 به پاسخ پرداختم و یکشنبه به انجام رساندم. نخستین پرسش: حقیقة معنی انطبقا العلم علی المعلوم مع ان العلم عین الذات المقدسه. دومین: کیف تکلف بمعرفة الله تعالی و هو واحد من کل وجه فهو مجهول الکنه. سومین. ما معنی تسمیة المعلومات علماً له تعالی. نمایۀ پرسش‌ها در 14 بند در «فهرست مشایخ» (ص 254-255) آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین أن الاکرم... مولینا الشیخ احمد بن المرحوم الصالح بن طوق بلغه الله خیر خیرات الدارین انه قد ارسل الی بمسائل. انجام: مع الامراض و الاشتغال بشرح العرشیة فی المبدا و المعاد و لکن خطکم الشریف و صلی الی محبکم فی الخامس عشر من دیقعدة الحرام 1234 قریب الغروب و فی لیلة السادسة شرعت فی خط هذا الجواب ایجازاً لطلبکم و مسارعة لاداء دینکم و لم اکن اقدر علی عقود فی اللیل و لکن ببرکة اجابتکم قدرت تلک اللیلة. و الحمدلله رب العالمین. و کتب احمد بن زین بن ابراهیم الاحسایی حامداً...

در برابر پرسش کسی که نامش در پیشگفتار کوتاه نیامده، و در فهرست کتب مشایخ نام او سید ابوالحسن گیلانی آمده است. دربارۀ اینکه اگر ایمان و کفر در لوح محفوظ ثبت است، پس چرا باید کافر را تکلیف کنند، با اینکه از پیش سرنوشت او روشن است. تاریخ نگارش در انجامۀ نگارنده 8 ج 2/1223ق آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. و بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسایی، انه قد ارسل الی مسألة و هو من غوامض الاسرار، و لکن یجب علی قبل الشروع. انجام: فاذا اطلق الف سنة من ادبه ما ذکرنا. و الحمدلله رب العالمین... و کتب احمد بن زین‌الدین فی الثامن من جمادی‌الثانیة سنة الثالث و العشرین من بعد المأتین و الالف... و الحمدلله رب العالمین.

مسائل انسان شناسی، از دیرباز مورد توجه ویژه فلاسفه و اندیشمندان مختلف بوده است. در این میان رابطه نفس و بدن جایگاه خاصی دارد. صدرالمتألهین با استفاده از مبانی حکمت متعالیه، دیدگاه خود را درباره رابطه نفس و بدن مطرح می‌کند. شیخ احمد احسائی از مهم‌ترین منتقدین فلسفه صدرایی است. مسأله رابطه نفس و بدن، یکی از نقاط اوج مخالفت احسائی با دیدگاه ملاصدرا است. تا اندازه‌ای که نمونه‌ای از همه اشکالات وارد شده به مسأله رابطه نفس و بدن صدرایی در آثار احسائی یافت می‌شود. در مقاله حاضر تلاش شده است، نقد‌های احسائی به رابطه نفس و بدن صدرایی، بررسی شود. دو اشکال مبنایی است: عدم پذیرش اصالت وجود و حرکت جوهری. سه اشکال نیز ناظر به مسائل نفس‌شناسی است: عدم پذیرش تجرد قوه خیال، مخالفت حدوث جسمانی با آیات و روایات و تناقض حدوث جسمانی با تجرد نفس. ریشه تمام اشکالاتی که احسائی به صدرالمتألهین وارد می‌کند، ظاهر گرایی و تمسک به ظاهر آیات و روایات و عدم تصور صحیح او از تشکیک وجود و حرکت جوهری است.

شیخ احمد احسائی به عنوان مهمترین شخصیت­ فرقه شیخیه، بر این باور بود که ائمه(ع) انجام دهنده همه امور عالم از جمله آفریدن مخلوقات و روزی دادن به آنها در نظام آفرینش‌اند و امامان، علت فاعلی حقیقی همه چیز در هستی‎ به حساب می‎آیند که تبیین این دیدگاه احسائی و نقد و بررسی ادله او، مسئله این تحقیق بوده و به روش تحلیلی و انتقادی به این موضوع پرداخته شده است؛ از این‎رو پس از تبیین دیدگاه احسائی و تحلیل نظریه او در علت فاعلی دانستن ائمه(ع) مبانی، مؤیّدات و ادله مورد استناد او نیز، مورد بررسی قرار گرفت و آشکار شد که شیخ احمد احسائی به روایاتی تمسک کرده که نظریه او را اثبات نمی‏ کنند و از طرفی اینکه او امامان را انجام دهنده همه‌ امور عالم معرفی کرده و آنان را علت فاعلی حقیقی در آفرینش دانسته است، ریشه در عدم تحلیل صحیح احسائی از فاعلیت خداوند در نظام آفرینش و اشکالات او در این زمینه دارد.