جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه­ی اسلامی، از آغاز شکل­گیری تا کنون فراز و فرود فراوان داشته است؛ رویایی با ظاهرگرایی برخاسته از فقه، جدال­ها و نقاش­های پیوسته با طیف­های مختلف اهل کلام به خصوص متکلمان اشعری، دفاع از حقیقت برهانی در برابر اتهامات عرفا و صوفیه، و انزوای اجتماعی در نزد توده­های مسلمانان، تنها بخشی از چالش همیشگی و مدام اصحاب فلسفه بوده است. مقاله پیش­رو، گزارشواره‌ی اجمالی از سیر تطور و چگونگی شکوفایی فکر فلسفی در جهان اسلام، در طی ادوار مختلف، با تکیه بر دیدگاه­­ شهید مطهری است. آنچه در خلال این مقاله برجسته گردیده است، حرکت رو به تکامل فلسفه­ اسلامی تا تأسیس نظام حکمت صدرایی است. سیطره این نظام فلسفی بر مراکز و مغز اصحاب حکمت، چنان بوده است که اکنون حتی فلسفه­ مشاء نیز رواج و رونق و گرمی بازارش را از دست داده است. نحوه گفت­وگو و تعامل فلسفه­ نوصدرایی با فلسفه­های جدید و مسایل فکری و فلسفی معاصر از دیگر موضوعاتی که به صورت فهرستوار مورد اشاره قرار گرفته است. روایتِ شهید مطهری از سیر تطور تاریخ فلسفه­ اسلامی، فشرده و گزیده است، اما همین روایت کوتاه به خوبی کُلیّتِ تاریخ فلسفه­ اسلامی را بازتاب می­دهد.

بحث از بدن از مباحثی است که تا قبل از مرلوپونتی نگاه جدی به آن نشده بود، ولی مرلوپونتی با پدیدارشناسی ادراک حسی آن را اصل و محور اندیشه خود قرار داد و از آن پس تحقیقات خوبی درباره بدن انجام شد و هر روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود. در مقاله حاضر، با روش توصیفی‌تحلیلی و مقایسه‌ای، می‌کوشیم ضمن توصیف دیدگاه‌های مرلوپونتی و ملاصدرا، ظرفیت‌های فلسفه اسلامی در بحث بدن را بررسی کنیم. تحقیق پیش رو به این نتیجه رسیده است که روش شهودی‌برهانی ملاصدرا نه‌تنها دستاوردهای روش پدیدارشناسی مرلوپونتی درباره بدن را تا حد بسیار پوشش می‌دهد، بلکه آورده‌های افزون‌تری هم دارد که نشان‌دهنده عمق، گستره و توان تبیین‌گری رویکرد و دیدگاه وی است. ملاصدرا و مرلوپونتی هر دو با بیان‌های مخصوص خود به عالِم‌بودن بدن، رو به سوی جهان بودن آن، فعال‌بودن و ساختنی‌بودنش اشاره دارند؛ ولی ملاصدرا برخلاف مرلوپونتی اولاً با توجه به ذاتی‌دانستن نفس‌مندی برای بدن توانست به بدن‌های دیگری غیر از بدن مادی، مانند بدن مثالی، قائل شود؛ و ثانیاً نه‌تنها جهان را منحصر در جهان تجربی و پدیداری نمی‌کند، بلکه حتی آن را منحصر به و در نسبت با بدن‌بودن نمی‌کند و از باب نمونه قائل به جهان معقولی است که در نسبت با و متحد با مرتبه عقل انسان است.

چکیده ماشینی : این کتاب درباره فیلسوف مسلمان شیعه اوایل قرن شانزدهم به نام نجم الدین محمود النیریزی است. وی که در شیراز تحصیل کرد، به فلسفه ابن سینا و سهروردی علاقه مند شد. پژوهش حاضر، جدای از نیریزی، به معرفی فیلسوفان معاصر وی و ارائه طرح‌هایی از چالش‌های اصلی فلسفی آن زمان می‌پردازد.

مفهوم مخاطره از تهدیداتی حکایت می‌کند که در نتیجۀ تصمیمات انسانی به‌خصوص پس از مدرنیته ایجاد شده‌اند. پیچیدگی، کنترل‌ناپذیری و وسعت جهانی مخاطرات در جهان مدرن سبب شده است این مفهوم از اواخر قرن بیستم، هر چه بیشتر از سوی محافل علمی مورد استقبال قرار گیرد. در این پژوهش، مفهوم مخاطره در دستگاه فکری ملاصدرا ترسیم گردیده و در این راستا از روش تحلیلی بهره برده می‌شود. این مفهوم هنگامی که در نظام حکمت صدرایی طرح می‌شود، چه از نظر مفهومی و چه از حیث مصداقی، گستره‌ای وسیع‌تر و عمیق‌تر از آنچه در نظریات غربی طرح گردیده است را شامل می‌شود و تنها به عوارض جانبی مدرنیته ختم نخواهد شد. از دیدگاه صدرایی، مخاطره به دلیل عدم هماهنگی با هستی و بر اثر غفلت انسان از حقیقت هستی رخ می‌دهد که به موجب آن، هستی نیز خود را از انسان مخفی می‌سازد. همان‌گونه که سرپیچی و غفلت از اوامر پرودگار و انسان کامل به‌عنوان حقیقت هستی و خلیفۀ خداوند بر روی زمین موجب ایجاد مخاطرات می‌شود، بازگشت انسان به حقیقت و پناه‌بردن به انسان کامل به‌عنوان یگانه کسی که قدرت تصرف در هستی را داراست، باعث رهایی انسان از مخاطرات خواهد شد.

پایه و بنیان شکل‌گیری علوم مختلف مبتنی بر منطق و روش‌هایی است که چگونگی تجزیه و تحلیل واقعیت‌ها را مشخص می‌سازند؛ از جملۀ آن‌ها منطق تکوینی است که دورکیم در علم اجتماعی خویش مدعی استفاده از آن است. به این معنا که در تحقیق واقعیت‌های اجتماعی لازم است از ساده‌ترین نمود پدیده‌های اجتماعی آغاز کرد تا از این طریق بتوان به انکشاف واقعیت‌های پیچیده در اجزای ساده دست یافت. این امر با نگاه به اصول فلسفی حکمت متعالیه رویکرد متفاوتی را رقم می‌زند. مقالۀ پیش‌رو با استفاده از روش کتابخانه‌ای و به شیوۀ اسنادی در صدد بیان این نکته است که هرچند توجه به منطق تکوینی در حکمت متعالیه موضوعیت دارد، اما نادیده‌گرفتن سایر سطوح معرفتی که نقشی پررنگ در تولید و پیشرفت علم دارند، باعث تقلیل‌گرایی، نسبی‌گرایی و ... می‌شود. در حکمت متعالیه با توجه به همبستگی طولی ادراکات، تنوع روشی، توجه به قصد کنشگران، توجه به اصول عقلی و ارتباط وثیق علم با متافیزیک، ثبات علم و حقیقت‌محوری آن با بازگشت به باورهای پایه تضمین می‌گردد.

ادراک که یکی از آثار حیاتی نفس انسانی است، محصول قوای ادراکی است که نفس به‌واسطة آن قوا ‌این آثار را حاصل می‌کند. در انسان شناسی فلسفی مشایی، پنجگانه بودن قوای ادراکی که عبارت‌اند از حس، خیال، وهم، حافظه و عقل و نیز مادیت قوای ادراکی حیوانی و مادیت ادراکات سه‌گانة حاصل از آنها امری مسلم است. در آثار ملاصدرا در عین‌ اینکه تجرد همة قوای ادراکی و نیز تجرد تمامی ‌صور ادراکی صراحتاً بیان شده است اما در خصوص ماهیت قوای ادراکی و تعداد آنها سخنانی به ظاهر ناسازگار به چشم می‌خورد. او در مواردی همچون مشاییان از قوای پنجگانه سخن می‌گوید، گاهی واهمه را انکار می‌کند، در برخی آثار حس مشترک و خیال را مراتب شدید و ضعیف قوة واحد می‌خواند و در مواردی نیز از وحدت نفس و قوا دم می‌زند. در‌ این مقاله به منظور تبیین نظریة نهایی ملاصدرا در باب قوای ادراکی باطنی و نیز پی بردن به وجود یا عدم وجه جمعی میان سخنان به ظاهر ناسازگار او، با روش تحلیلی- توصیفی علم النفس حکمت متعالیه را کاوید‌ه‌ایم و به‌ این نتیجه دست یافته‌ایم که با نگاهی جامع به همة آثاری که ملاصدرا در آنها در باب قوای ادراکی سخن گفته، مشخص می‌شود که او برای رسیدن به نظریة نهایی خویش چند مرحله را می‌پیماید و هر کدام از نظرات به ظاهر ناسازگار مربوط به یکی از مراحل رسیدن به آن است.

ترجمه ماشینی: تمدن پارسی دارای سنت مستمر اندیشه فلسفی است که بیش از دو هزار و نیم سال به طول انجامیده است. جلد پنجم و پایانی «مجموعه‌ای از فلسفه در ایران» به بررسی هفت قرن بین حمله مغول تا پایان دوره قاجار می‌پردازد. این جلد به سه بخش تقسیم می‌شود: «مکتب شیراز» که اهمیت آن برای ترکیه عثمانی و هند مسلمان اکنون مشخص شده است. «مکتب اصفهان» که نشانه ادغام حدود هشت قرن اندیشه اسلامی است. و سرانجام «مکتب تهران»، جایی که فلسفه سنتی با تفکر مدرن در ایران مواجه شد. این مجلد برای شناخت سنت فکری اسلامی نه تنها در ایران بلکه در ترکیه عثمانی و هند مسلمان بسیار حائز اهمیت است.

صدرالمتألهين معتقد است تصورات و تصديقات با اتصال به عقل فعال و افاضۀ او حاصل مي‌شوند و روشن است که برخي تصورات و تصديقات انسان باطل و کاذب‌اند. اکنون پرسش اين است که اينها چگونه و با چه سازوکاري حاصل مي‌شوند؟ اگر با اتصال و افاضۀ عقل فعال باشد، ماهيت عقل فعال چگونه با چنين کارکردي سازگار است؟ آيا در حقيقت عقلي او باطل وجود دارد؟ در اين پژوهش اين نتيجه حاصل مي‌شود که اباطيل و اکاذيب نيز مانند حق و صدق، معلول اتصال و رابطه با عقل فعال‌اند، اما صرفاً از حیث وجودشان ارتباط دارند و حيث معرفتي آنها که متکفل صدق و کذب و حق و باطلشان است، با آمادگي انسان و تجربيات او تأمين مي‌شود. لذا اهميت توجه به روش درست مورد تأکيد قرار مي‌گيرد و شناخت بهتري از عقل فعال به ‌دست مي‌آيد.