جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنگلیکا نویورت از قرآن‌پژوهان مهم عصر ماست که با انتقاد از غرض‌ورزی‌های معهود در قرآن‌پژوهی خاورشناسان، بر آن شده تا با رویکردی تاریخی مبتنی بر روش تاریخی-انتقادی مطالعات عهدین، فهمی نوین از قرآن ارایه کند. وی در کتاب «قرآن و باستان متاخر»، که در حکم مقدمه تفسیر چند جلدی وی از قرآن نیز هست، به تشریح رویکرد خود پرداخته است. در این رساله، برای پاسخ به این مساله که قرآن‌پژوهی نویورت و مبانی و/یا نتایج آن چه تاثیری بر باور اصالت وحی نزد شیعه دارد، ابتدا به تبیین پیش‌فرض‌ها و مبانی مستقیم و غیر مستقیم نویورت، که اساساً تاریخی نیستند و ماهیتی هستی‌شناسانه و/یا کلامی دارند، پرداخته شده‌ و سپس این پیش‌فرض‌ها در بوته نقد قرار گرفته است. نویورت عملاً منکر نبوت پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- است و قرآن را برگرفته از متون عهدینی می‌داند که در تعامل اعلان‌کننده و مخاطبش به صورت تدریجی شکل گرفته است. سایر مبانی هسی‌شناسانه وی به طور خلاصه عبارتند از: برخی آیات قرآن مطابق با واقع نیستند، برخی سور جزء قرآن نیستند، برخی آیات بعداً به سوره‌ها اضافه شده‌اند، مناسک اسلامی مبتنی بر مناسک مشرکان و اهل کتاب است، آثار مسلمانان فاقد ارزش علمی هستند و اینکه وحی نوعی تجربه عرفانی است و محتوای لفظی ندارد. پس از نقد و بررسی این مبانی، نتیجه آن است که نویورت از حد یک مطالعه پدیدارشناسانه فراتر رفته و اظهار نظرهای الهیاتی و کلامی داشته است. به علاوه، او در این مسیر دچار خطاهای منطقی شده است، من جمله عدم ارایه دلایل کافی برای ادعاهایش، عدم پایبندی همیشگی به مبانی خود، گزینشی عمل کردن در رجوع به آیات قرآن و ترجمه و تفسیر آنها و گزینشی عمل کردن در مورد شواهد تاریخی. از سوی دیگر با مراجعه به نظرات علامه طباطبایی و تبیین دیدگاه او در باب حقیقت قرآن و وحی الهی، معلوم شد که در باور شیعه، قرآن کلام خداست که با الفاظ بر پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- نازل شده است و حضرتش مطابق با اراده الهی آن را بر مردم تلاوت کرده است. در نهایت نشان داده شد که مطالعات و رویکرد نویورت از اساس با باور شیعه در تعارض است و به جهت آمیخته بودن با پیش‌فرض‌های غیرموجه و غرض‌ورزانه ، نمی‌تواند به فهم درستی از قرآن منجر شود.

این پژوهش به بررسی مبانی کلامی و حدیثی سید رضی و نیز انگیزه او در تألیف «نهج‌البلاغه» پرداخته است. در این راستا، توضیحات او در سه اثر «خصائص امیرالمؤمنین 7»، «نهج‌البلاغه» و «المجازات النبویه» بررسی و تحلیل شده است. از آنجا که «خصائص امیرالمؤمنین7» خاستگاه نهج‌البلاغه شناخته می‌شود، تحلیل رویکرد کلامی و حدیثی سید رضی بدون توجه به این اثر امکان‌پذیر نیست. تألیف «نهج‌البلاغه» در دورانی پر از مناقشات مذهبی برای شیعیان صورت گرفت و سید رضی، به‌عنوان نقیب شیعه، با شناخت چالش‌های موجود، اقدام به تدوین این اثر کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سید رضی در گزینش سخنان حضرت علی7، با تأکید بر پذیرش تشیع دوازده‌امامی، به موضوعاتی چون منشأ علم امام، عصمت، دوستان و دشمنان ائمه، توجه کرده است تا رویکرد کلامی شیعه را برجسته سازد. همچنین، او در انتخاب و ثبت روایات با دقت ویژه‌ای عمل کرده تا صحت انتساب آنها به امیرالمؤمنین7 حفظ شود. با وجود ‌تأکید بر رویکرد ادبی در «نهج‌البلاغه»، با انتخاب روایات مرتبط با چالش‌های دوران خلافت امیرالمؤمنین7 و مسائل پیرامون آن نشان می‌دهد که سید رضی در تلاش بوده تا ‌تصویری واقعی‌تر از این موضوعات به مخاطبان ارائه دهد. او با توجه به اهمیت و جایگاه جانشینی امیرالمؤمنین7در میان موضوعات ‌جهان اسلام، بر این باور است که به جای حذف چالش‌ها، باید آنها را در معرض دید عموم مسلمانان قرار داد تا زمینه‌ای برای گفتگو و ‌رفتار صحیح بر اساس حقیقت فراهم شود.‌

پس از شهادت امام جعفر صادق (ع)، جامعه شیعه با انشعابات مختلفی مانند زیدیه، غلات، اسماعیلیه، مواجه بود که اینگونه انشعاب ها می توانست آسیب های مهمی به جامعه شیعی وارد نماید. امام کاظم (ع) در این دوران حساس، تلاش کردند با روش های منطقی و عقلانی و گاه نیز با برخورد های قاطع، این فرقه ها و انحرافات ناشی از آنها را مهار کرده و وحدت و اصالت تشیع را حفظ کنند. این نوشتار به بررسی روش های امام کاظم (ع) در مقابله با فرقه های انحرافی درون شیعه پرداخته و نقش ایشان در حفظ وحدت و اصالت تشیع را روشن می کند. روش های جمع آوری اطلاعات در این نوشتار شامل استفاده از منابع کتابخانه ای، بررسی و تحلیل متون تاریخی و دینی، و ارجاع به روایات و احادیث امامان معصوم (ع)، برای استخراج رویکردهای امام کاظم (ع) است. امام کاظم (ع) با رویکردهای منطقی، عقلانی و قاطعانه توانست با فرقه های انحرافی مانند زیدیه، غلات و اسماعیلیه مقابله کند و این اقدامات به حفظ وحدت وجلوگیری از پراکندگی در میان شیعیان انجامید. همچنین امام کاظم (ع) با ترویج دانش و فرهنگ، اصالت و اصول تشیع را تقویت کرد و از تضعیف مذهب جلوگیری نمود.

از جمله واژگان کلیدی قرآن کریم، کلمه فساد و مشتقات آن «افساد، مفسدین و...» که در مجموع حدود 50 بار در قرآن کریم تکرار شده است. ویژگی کلیدواژه‌های قرآنی آن است که در صورتی، که مفهوم آن‌ها به‌خوبی و ‌درستی مشخص نگردد، در موارد زیادی موجب اشتباه در فهم قرآن خواهد شد، ازاین‌رو باید برای مفاهیم کلیدی آیات قرآن کریم همچون فساد، اهمیت خاصی قایل شد و حدود و ثغور آن‌ها را معیین و مصادیق حقیقی آن‌ها شناخته شود؛ در غیر این صورت، ابهام در تعریف آن مفهوم، باعث مغالطه خواهد شد و افرادی از این ابهام‌ها سوءاستفاده نموده و با ارائه مفاهیم نادرست و غیرمنطقی، باعث فریب و گمراهی عده‌ای خواهند شد. هدف اصلی پژوهش، بررسی تطبیقی مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و روایات از منظر فریقین می‌باشد. روش پژوهش از نوع کتابخانه‌ای با ابزار فیش‌برداری از منابع و اسناد مرتبط در جهت بررسی واژه فساد و مشتقات آن در قرآن کریم و تفاسیر و آرا فریقین بهره‌گیری می‌شود. نتایج تحقیق نشان میدهد که فساد در قرآن در معانی متعددی به کار رفته دارای مصادیقی چون (کفر به خداوند متعال، نفاق و دورویی، گناه کردن، تباهی دنیا و فساد نظام آن، کارهای زشت و نفرت انگیز و...) است. همچنین مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و رویات از منظر شیعه شامل مواردی چون(کافران، مشرکان، ظالمان، جاهلان مقدس مآب، حاکمان کافر و مستبد و حاکمان جائر مسلمان) است و در کنار آن مصادیق فساد و مفسدین در آیات قرآن و رویات از منظر اهل سنت شامل (قتل و خرابکاری در جریان تهاجم، هدر دادن پول، خیانت در زنان و عدم عفت در مردان، فساد وجدان، فساد روابط اجتماعی، تغییر احوال مردم) می باشد. در یک نگاه کلی می توان به این نتیجه رسید که دیدگاه های اهل سنت و تشیع با توجه یک مرجعی بودن(کتاب قرآن) در باب معنا و مفهوم واژه فساد باهم تفاوتی ندارند و موارد فوق الذکر تا حدودی با هم همپوشانی دارد. با این تفاصیل روشن می شود؛ که معنا و مراد از واژه فساد در قرآن کریم از منظر فریقین( شیعه و سنی) مشترک بوده و نظرات آنها مکمل و موید هم هستند و اختلاف‌ها بیشتر فقط در عناوین مصادیق آیات می باشد.

سوره فیل یکی از سوره‌های پرمفهوم قرآن کریم است که به واقعه تاریخی لشکرکشی ابرهه به مکه و نابودی سپاه او به دست پرندگان ابابیل اشاره دارد. این سوره علاوه بر بیان یک رویداد تاریخی، حاوی دلالت‌های تربیتی عمیقی می‌باشد. پیشینه پژوهشی نشان می‌دهد که بیشتر تحقیقات به جنبه‌های تاریخی یا تفسیری سوره فیل پرداخته اند و کمتر به جنبه‌های تربیتی آن از دیدگاه فریقین توجه شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی دلالت‌های تربیتی سوره فیل و تحلیل تطبیقی آن از دیدگاه مفسرین اهل تشیع و اهل تسنن انجام شده است. این پژوهش با استفاده از روش گردآوری، کتابخانه‌ای و اسنادی و با رویکرد تطبیقی مبتنی بر منابع تفسیری، تاریخی و حدیثی به بررسی پیامدهای تربیتی سوره فیل در زمینه عدالت الهی، توکل بر خدا، نقش ایمان در پیروزی و اهمیت عبرت آموزی از تاریخ می‌پردازد. یافته‌های این تحقیق می‌توانند به عنوان الگوهای عملی در تربیت نسل‌های آینده مورد استفاده قرار گیرند و در بازسازی ارزش‌های اخلاقی در جامعه نقش کلیدی ایفا کنند.

ایده ایجاد دنیای اسلام یا همان تمدن بین‌المللی اسلامی، به‌عنوان پنجمین مرحله از فرآیند تحقّق اهداف اسلامی، جایگاه ویژ‌ه‌ای در اندیشه و بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دارد. ایشان در بیانیه گام دوم انقلاب، تحقق این تمدن نوین را به‌عنوان آرمانی بزرگ و هدف نهایی انقلاب اسلامی معرفی کرده و آن را مقدمه‌ای برای «ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای ظهور» می‌داند. این نگاه، مبتنی بر امید به آینده و نقش فعال مسلمانان در ساختن تمدن نوین است؛ موضوعی که در آموزه‌های ادیان مختلف نیز جایگاهی بنیادین دارد. در راستای تبیین دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان اندیشمند دینی در سه سطح فردی، اجتماعی و بین‌المللی، مقاله حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که گام‌‌های بینشی و رفتاری تمدن‌ساز عصر ظهور در سطح بین‌المللی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای چه تحلیل قرآنی و حدیثی دارد؟ یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که مهم‌ترین گام‌‌های بین‌المللی تمدن‌ساز، دارای دو بُعد «سلوک بینشی» و «سلوک رفتاری» است. در بُعد بینشی، ایمان به خدا و باور به تحقق وعده‌های الهی و در بُعد رفتاری، عبودیت، قدرتمندی و تبرّی، از مهم‌ترین گام‌های بین‌المللی، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای در این عرصه شمرده شده که هر دو بُعد مؤیدات قرآنی و حدیثی دارد.

بازخوانی ظرفیت‌های بیانی قرآن کریم در مواجهه با چالش‌های هرمنوتیکی و فهم‌پذیری، ضرورتی انکارناپذیر است. در این میان، بلاغت اشاره به مثابه یکی از ظریف‌ترین شیوه‌های ایجاز، امکان کاوش در دلالت‌های غیر صریح و معنایابی لایه‌های پنهان گفتمان وحی را فراهم می‌آورد؛ عرصه‌ای که تاکنون کمتر به‌طور جامع و نظام‌مند بررسی شده است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که بلاغت اشاره در قرآن کریم چگونه از رهگذر ایجاز، به انتقال دلالت‌های غیر صریح و تعمیق لایه‌های معنایی گفتمان وحی یاری می‌رساند؟ پژوهش حاضر با هدف تبیین گونه‌شناسی، کارکردها و نقش ایجازی اشاره در آیات قرآن کریم، با روش توصیفی-تحلیلی و بهره‌گیری از رویکرد زبان‌شناختی و بلاغی، به واکاوی نمونه‌های قرآنی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بلاغت اشاره در قرآن، صرفاً یک شگرد بیانی موجز نیست، بلکه سازوکاری برای انتقال دلالت‌های غیرصریح، تعمیق لایه‌های معنایی، ایجاد پیوندهای درونی میان آیات، و برانگیختن قوه تدبر مخاطب است؛ امری که در نهایت ابعاد تازه‌ای از اعجاز بیانی و کارکرد تربیتی گفتمان وحی را آشکار می‌سازد.

شناخت آموزه‌های قرآن از صدر اسلام تاکنون کانون توجه مسلمانان به ویژه اندیشمندان علوم قرآنی بوده و هست یکی از راه‌های پی بردن به این آموزه‌ها دقت در فنون بلاغی به کار رفته در آیات الهی است؛ از جمله این فنون «مجاز» است که با توجه به مفاد دلایل محکم باورمندان به آن، وجود آن در قرآن حتمی است و از آنجایی که وجود هریک از فنون بلاغی در قرآن حکمت خاصی دارد پرداختن به حکمت وجود مجاز در قرآن نیز اهمیت دارد و با توجه به جایگاه علمی علامه طباطبایی در جامعه تفسیری، پی بردن به این حکمت از دیدگاه ایشان به منظور فهم مدقانه آیات الهی ضروری است، از این‌رو این مقاله با بهره‌مندی از کتاب «المیزان فی تفسیر القرآن» و کتب تفسیری، لغوی و بلاغی و پردازش مطالب به روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی است که «تحلیل دیدگاه علامه طباطبایی در مورد حکمت مجاز در قرآن چیست؟»؛ یافته‌های پژوهش نشان داد که علامه معتقد است: حکمت وجود مجاز در قرآن شامل بیان امور نامحسوس با امور محسوس، تفهیم به عموم مردم، سخن گفتن به زبان عرف، رعایت ادب گفتاری و پند دادن به بشر است.