جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل مفاهیم اسماء جلاله در قرآن کریم و ارتباط آن‌ها با دعای جوشن کبیر انجام شده است. سؤال اصلی تحقیق بر این محور استوار است که چگونه می‌توان ارتباط میان اسماء الله الحسنی و مفاهیم دینی در دعای جوشن کبیر را بر اساس مبانی قرآنی تحلیل کرد؟ در راستای پاسخ به این سؤال، مفاهیم اسماء الله الحسنی در قرآن کریم، مضامین و مفاهیم دعای جوشن کبیر و میزان سازگاری اسمای بکارگیری شده در این دعا با مضامین دینی و قرآنی مورد بررسی قرار گرفت.روش پژوهش بر اساس تحلیل محتوا و مطالعات تطبیقی انجام شد که شامل بررسی آیات قرآنی مربوط به اسمای حسنی، تحلیل ساختار و محتوای دعای جوشن کبیر و مقایسه مفاهیم مشترک میان این دو متن بود. مطالعه با تکیه بر منابع تفسیری معتبر و آثار علمای مسلمان در زمینه اسماء الله الحسنی صورت پذیرفت. تقسیم‌بندی اسمای حسنی به دسته‌های جلالیه، جمالیه، ذاتیه و فعلیه در قرآن و بررسی تطبیقی آن‌ها با ساختار دعای جوشن کبیر از محورهای اصلی این تحقیق محسوب می‌شود.یافته‌های تحقیق نشان داد که بیش از 89 درصد اسمای مطرح در دعای جوشن کبیر دارای ریشه مستقیم یا غیرمستقیم در قرآن کریم هستند. تحلیل مطابقت معنایی و مفهومی آشکار کرد که ارتباط میان قرآن و دعای جوشن کبیر فراتر از تشابهات لفظی، شامل همسویی در مضامین، تکمیل‌کنندگی مفاهیم و اشتراک در ابعاد تفسیری است. ریشه‌یابی قرآنی اسمای کلیدی در سه دسته اصلی اسمای ربوبیت و خالقیت، رحمت و مغفرت و قدرت و حاکمیت نشان داد که تدوین‌کنندگان این دعا با دقت علمی از مفاهیم قرآنی بهره‌برداری کرده‌اند.الگوهای مفهومی مشترک میان قرآن و دعای جوشن کبیر شامل محوریت توحید، تأکید بر رحمت و عدالت الهی و ترغیب به تقرب و قرب الهی است که نشان‌دهنده هماهنگی عمیق در ساختار فکری این دو متن می‌باشد. کارکردهای معرفت‌شناختی، عبادی و تربیتی اسمای الهی در هر دو متن، حاکی از تأثیر چندبعدی این اسما بر زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. بررسی بافت آیاتی و تفسیری اسمای مطرح در دعا، پیوند عمیق آن با سنت تفسیری اسلامی را آشکار می‌سازد.نتیجه‌گیری تحقیق نشان می‌دهد که دعای جوشن کبیر نمونه بارز و موفقی از تعامل سازنده سنت اسلامی با منابع اصلی وحی است که توانسته است بدون انحراف از اصول قرآنی، گنجینه‌ای غنی از اسمای الهی ارائه دهد. کارکرد تکمیل‌کنندگی متقابل میان قرآن و دعای جوشن کبیر امکان بهره‌گیری همزمان از هر دو منبع را برای دستیابی به تجربه روحانی عمیق‌تر فراهم می‌آورد. این یافته‌ها اثبات می‌کند که ارتباط میان اسمای الله الحسنی در قرآن و دعای جوشن کبیر هم از نظر علمی معتبر و هم از نظر عملی مؤثر است و می‌تواند نقش مهمی در تعمیق معرفت دینی و تقویت تجربه معنوی مسلمانان ایفا کند.

در جهان پرتنش کنونی، همزیستی مسالمت‌آمیز میان اقوام و مذاهب و فرهنگ‌ها از ضروری‌ترین اهداف اجتماعی و انسانی به شمار می‌رود. از نگاه اسلام و به ویژه در آموزه‌های صادقین (ع)، اخلاق نقش کلیدی در شکل‌گیری روابط مسالمت‌آمیز ایفا می‌کند. هم‌زیستی همواره به عنوان یکی از مسائل اساسی در طول تاریخ مطرح بوده است و انسان‌ها همیشه در تلاش بوده‌اند تا راهکارهایی برای زندگی مسالمت‌آمیز در کنار یکدیگر پیدا کنند. بنابراین در دنیای امروز که با بحران‌های اخلاقی، فرهنگی و خشونت‌بار مواجه است، اهمیت بازگشت به اصول اخلاقی اصیل بیش از پیش احساس می‌شود. از دیدگاه صادقین، اخلاق نیکو نه تنها عامل فردی برای رشد معنوی، بلکه پایه‌ای برای ایجاد جامعه‌ای سالم و همزیستی مسالمت‌آمیز میان انسان‌هاست. موضوعی که رساله حاضر بر اساس آن نگاشته شده این است که با تکیه بر احادیث و سیره‌ی عملی امام باقر و امام صادق به بررسی نقش مؤلفه‌هایی چون صداقت، نرم‌خویی، پرهیز از تعصب، کرامت انسانی در تحکیم روابط اجتماعی و ایجاد امنیت روانی، با هدف شناخت نگاه اخلاقی اهل بیت (ع) به موضوع هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان صاحبان مذاهب پرداخته و به بیان برخی نکات و ویژگی‌های برجسته در این اثر، به روش توصیفی و تحلیلی اشاره نموده و یافته‌ها نشان می‌دهد که از منظر صادقین، اخلاق نه تنها وظیفه‌ای دینی بلکه ابزاری اجتماعی برای تحقق صلح و ثبات در جامعه است و بیانگر آن است که چگونه مؤلفه‌های اخلاقی می‌توانند پایه‌ای برای تحقق جامعه‌ای سالم و انسانی باشند. صادقین (ع) اخلاق را پایه همزیستی مسالمت‌آمیز می‌دانند و رعایت اصول اخلاقی باعث ایجاد روابط انسانی سالم و آرامش در جامعه می‌شود و زمینه‌ساز صلح و امنیت روانی است. سیره اخلاقی صادقین (ع) صرفا آموزه‌ای تاریخی نیست بلکه الگویی پایدار و کاربردی برای همزیستی مسالمت‌آمیز به شمار می‌آید.

موضوع محوری فلسفه اخلاق بحث درباره نظریات، مکاتب، دیدگاه‌ها و حتی گزاره‌های اخلاقی است. از مسائل مهم فلسفه اخلاق رابطه اخلاق با دین است که با روشن شدن این مسئله یکی دیگر از مسائل مهم یعنی بحث فراطبیعی‌گرایی در اخلاق نیز روشن می‌شود. قبل از رنسانس در اروپا مفاهیم اخلاقی با دین همراه بود و مذهب مسیحیت که مذهب رایج بوده روی جنبه‌های اخلاقی تکیه می‌کرد و دستورات اخلاقی را از کتب مقدس استخراج می‌کردند. اما بعد از رنسانس این مسئله به میان آمد که اخلاق را جدا از دین بررسی کنند (یحیایی، 1383: 202). رابطه اخلاق با دین در دو معنی بررسی می‌شود: 1- اخلاق بدون اعتقادات دینی و حداقل بدون اعتقاد به خدا معنی ندارد؛ چون اعتقاد به خدا در همه ادیان مشترک است 2- دستورات اخلاقی را باید از دین گرفت و در واقع در تعیین قواعد اخلاق به وحی روی آورد (یحیایی، 1383: 203-202). البته مکتب‌های اخلاقی هستند که برای خیر و شر و باید و نباید اخلاقی معیارهایی دارند که آن را در طبیعت جستجو می‌کنند. این‌ها رابطه‌ای بین اخلاق و دین قائل نیستند. البته در برخی از مکاتب اخلاق را کاملاً از دین جدا می‌کنند؛ اما در مقابل بعضی مکاتب به یک معنا در ارتباط با دین به مبانی اخلاقی برمی‌گردند. (یحیایی، 1383: 203-202). در مکتب اخلاقی کانت منشأ اخلاق عقل عملی است. البته از لوازم حکم عقل عملی در اخلاق اعتقاد به خدا و خلود نفس است. پس در نتیجه مکتب اخلاقی کانت نمی‌تواند رابطه‌اش را با دین قطع کند (یحیایی، 1383: 204-203). در واقع به‌طور مطلق نمی‌توانیم بگوییم که اخلاق با دین پیوند دارد یا نه و مبنای اخلاقی مهم است. مسئله قابل‌توجه آن است که برخی مفاهیم کلی به‌وسیله عقل به دست می‌آیند ولی برای تعیین مصادیق اخلاقی کاربرد ندارند. مثلاً در رابطه با عدل در برخی موارد نمی‌تواند کشف کند و تنها وقتی احاطه کامل بر افعالمان باشد می‌تواند. پس برای برخی مصادیق اخلاقی نیازمند دین هستیم و در پی آن اخلاق و دین از هم جدا نیستند و ما هیچ‌گاه بی‌نیاز از دین نیستیم. (یحیایی، 1383: 207-206). در افکار عموم مردم اخلاق و دین ملازم یکدیگر هستند و اخلاق را تنها در سایه دین می‌توان بررسی کرد. (ریچلز، 1383: 73). به عقیده برخی محققین فقط از راه خداشناسی می‌توان برای اخلاق منطق مستدل پیدا کرد و اعتبار این مفاهیم اخلاقی به خداشناسی است و در واقع اخلاق به پشتوانه ایمان در حرکت است. همان‌طور که در آیه قرآن اشاره شده است: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللَّهَ عَلَی مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ (و از مردم کسانی هستند که گفتار آنان در زندگی دنیا مایه اعجاب تو می‌شود و خدا را بر آنچه در دل دارند گواه می‌گیرند ولی این در حالی است که آنان سرسخت‌ترین دشمنان‌اند). در این مورد خیلی هم تأکید می‌کنند و خدا را گواه می‌گیرند ولی به جایی که برسند تمام اخلاقیات را زیر پا می‌گذارند و روی دنده لجاجت می‌افتند. این در حالی است که برای فضائل اخلاقی مرزی وجود ندارد و در واقع اخلاق دیندار و غیر دیندار نمی‌شناسد. (مطهری، 1367: 238). تجربه نشان داده که هرگاه دین ار اخلاق جداشده اخلاق خیلی عقب مانده است و نوعی پشتوانه برای اخلاق است. در مورد رابطه دین و اخلاق لازم به ذکر است که مبنای فضایل اخلاقی خداوند است و ما باید به خاطر خدا پایبند اخلاقیات باشیم و در واقع مؤمن کسی است که در فضائل اخلاقی دیگر کسی را نشناسد و حتی خود دین را مرز قرار ندهد. (مطهری، 1367: 238). تولستوی که یکی از متفکرین و نویسندگان بزرگ است و شهرت جهانی دارد می‌گوید: «ایمان آن است که آدمی با آن زندگی می‌کند» و از نظر او ایمان بهترین سرمایه برای زندگی انسان است و نباید آن را از کف دهد و حتی خدا در قرآن از ایمان به‌عنوان سرمایه یاد می‌کند و از طرفی اخلاق نیز از سرمایه‌های مهم بشر است.انسان زیرک ارزش و اهمیت اخلاق را متوجه می‌شود.اولین اثر ایمان آن است که پشتوانه اخلاق است و بدون ایمان پایه درستی ندارد و زیربنای همه اصول اخلاقی ایمان است.درواقع کسی که تکیه‌گاه اخلاق و رفتارش غیر خدا باشد مانند این است که بر پرتگاه مشرف به سقوطی گام برمی‌دارد و هرلحظه احتمال سقوط دارد.با نظر به آیه 41 سوره عنکبوت غیر خدا را نمی‌توان تکیه‌‌گاه عمل قرارداد و غیر خدا تکیه‌گاه قرار می‌گیرد ولی بی‌پایه است.(مطهری، 1335 : 15-159) حال نظر به بحران معرفتی موجود و رخنه‌های فکری و فلسفی در خصوص مسئولیت‌های اخلاقی و ماهیت احکام و اصول ارزشی لازم می‌آید بحث فراطبیعی‌گرایی در اخلاق روشن شود. حرف اصلی این مکتب آن است که خوب یعنی آنچه را که خدا می‌خواهد و می‌پسندد و در واقع x خوب است چون خدا x را می‌خواهد و توصیه‌ای که می‌کند آن است که اصول اخلاقی‌تان را با تبعیت از اراده خدا برگزینید. طبق این تئوری اخلاق ریشه در دین دارد و در واقع احکام اخلاقی بیانگر اراده خدا هستند. (گنسلر، 1399: 77). سقراط از نخستین فیلسوفانی بود که از اراده خدا پیروی می‌کرد، اما فراطبیعی گرایی را نپذیرفت. او با این فرض که خدایی وجود دارد که طالب هر کار خیری است این پرسش را مطرح کرد که آیا کار خوب، خوب است، چون خدا آن را می‌خواهد یا خدا آن را می‌خواهد، چون خوب است؟ این معروف‌ترین پرسش سقراط در تاریخ فلسفه است. سقراط می‌پرسد آیا به نظر تو یک عمل درست است چون‌که خدایان فرمان به انجام آن داده‌اند یا اینکه خدایان فرمان به انجام آن داده‌اند چون‌که درست است؟ مثلاً مهرورزی خوب است چون مطلوب خداست یا مهرورزی مطلوب خداست چون پیشاپیش خوب بوده است. سقراط و اکثر فیلسوفان گزینه دوم را انتخاب می‌کنند. یعنی مهرورزی مطلوب خداست چون می‌داند مهرورزی خوب است و اگر بد بود قطعاً خدا آن را نمی‌خواست. پس مهرورزی به نحو پیشین و مستقل از اراده خدا خوب است. یعنی همواره خوب خواهد بود ولو آنکه خدایی در کار نباشد. این عقیده که به نظریه حسن و قبح ذاتی افعال شهرت دارد، به معنای دست برد

یکی از مهم‌ترین مسائلی که بشر با آن مواجهه است خدا و خداشناسی است. شناخت خداوند -و درک این مطلب که مبدأ و معاد از آن خداوند است- آثار و برکات فراوانی را هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی بشر به دنبال دارد پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای با هدف بررسی مبانی و روش‌های خداشناسی در قرآن و روایات تفسیری نبوی و در راستای آن روایات معصومان(ع) و در پاسخ به این سؤال اصلی که روش‌های خداشناسی در روایات تفسیری نبوی ذیل آیات خداشناسی کدامند؟ به این نتایج دست یافته است که نخستین مبدأ خداشناسی، فطرت (سرشت) انسان بوده و نیز مبانی مسائل خداشناسی در قرآن شامل تنبه و تذکر فطری، تذکر عقلی به تنزیه خدای متعال، تذکر عقلی به آیات آفاقی، دعوت به تفکر در آیات قرآن و ارجاع به اهل‌بیت است و همچنین در انتها گفتنی است که برای خداشناسی با تکیه بر روایات تفسیری نبوی(ص) در آیات خداشناسی می‌توان از روش‌های تجربی، جدلی، تمثیلی و... استفاده کرد.

این پژوهش به بررسی مبانی کلامی و حدیثی سید رضی و نیز انگیزه او در تألیف «نهج‌البلاغه» پرداخته است. در این راستا، توضیحات او در سه اثر «خصائص امیرالمؤمنین 7»، «نهج‌البلاغه» و «المجازات النبویه» بررسی و تحلیل شده است. از آنجا که «خصائص امیرالمؤمنین7» خاستگاه نهج‌البلاغه شناخته می‌شود، تحلیل رویکرد کلامی و حدیثی سید رضی بدون توجه به این اثر امکان‌پذیر نیست. تألیف «نهج‌البلاغه» در دورانی پر از مناقشات مذهبی برای شیعیان صورت گرفت و سید رضی، به‌عنوان نقیب شیعه، با شناخت چالش‌های موجود، اقدام به تدوین این اثر کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد سید رضی در گزینش سخنان حضرت علی7، با تأکید بر پذیرش تشیع دوازده‌امامی، به موضوعاتی چون منشأ علم امام، عصمت، دوستان و دشمنان ائمه، توجه کرده است تا رویکرد کلامی شیعه را برجسته سازد. همچنین، او در انتخاب و ثبت روایات با دقت ویژه‌ای عمل کرده تا صحت انتساب آنها به امیرالمؤمنین7 حفظ شود. با وجود ‌تأکید بر رویکرد ادبی در «نهج‌البلاغه»، با انتخاب روایات مرتبط با چالش‌های دوران خلافت امیرالمؤمنین7 و مسائل پیرامون آن نشان می‌دهد که سید رضی در تلاش بوده تا ‌تصویری واقعی‌تر از این موضوعات به مخاطبان ارائه دهد. او با توجه به اهمیت و جایگاه جانشینی امیرالمؤمنین7در میان موضوعات ‌جهان اسلام، بر این باور است که به جای حذف چالش‌ها، باید آنها را در معرض دید عموم مسلمانان قرار داد تا زمینه‌ای برای گفتگو و ‌رفتار صحیح بر اساس حقیقت فراهم شود.‌

این پژوهش باهدف بررسی و نقد دیدگاه «سودگرایی سلبی» در عرصه فلسفه اخلاق، تلاش می‌کند با تحلیل مبانی نظری این مکتب و مقایسه آن با اصول اخلاق اسلامی، به میزان هم‌سویی یا ناسازگاری این دو نظام اخلاقی پی ببرد. سودگرایی سلبی به‌عنوان شاخه‌ای از سودگرایی کلاسیک، بر کاهش درد و رنج به‌عنوان معیار بنیادین کنش اخلاقی تأکید دارد. این مکتب، با الهام از اندیشه‌هایی چون بنتام، سیجویک و چرچ، نگاهی نتیجه‌محور و حداقلی به اخلاق دارد که در آن اجتناب از آسیب مهم‌تر از ارتقای خیر است. در مقابل، اخلاق اسلامی مبتنی بر ترکیب نیّت‌گرایی، تکلیف‌مداری و غایت‌گرایی الهی است. در این دیدگاه، معیارهای اخلاقی نه‌تنها بر اساس پیامدهای دنیوی بلکه با درنظرگرفتن مقاصد، نیت‌ها و غایات متعالی انسان سنجیده می‌شوند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه شباهت‌هایی در سطح مصادیق (مانند تأکید بر دفع ضرر از دیگران) میان سودگرایی سلبی و اخلاق اسلامی وجود دارد، اما در سطح مبانی نظری و غایات نهایی، تفاوت‌ها و ناسازگاری‌های بنیادین میان این دو نظام مشاهده می‌شود. روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی - تحلیلی بوده و با استفاده از منابع معتبر فارسی و لاتین، تلاش شده است تا تحلیلی جامع و انتقادی از این موضوع ارائه گردد. در نهایت، در این پژوهش نتیجه می‌گیریم که سودگرایی سلبی به‌عنوان یک نظریه اخلاقی سکولار، نمی‌تواند جایگزینی برای نظام اخلاق اسلامی باشد، اگرچه در برخی موارد می‌توان از آن به‌عنوان مکملی محدود برای تحلیل‌های اخلاقی بهره گرفت.

نگاه و ارتباط با خداوند در یهودیت، مسیحیت و اسلام موضوعی است که به بررسی عمیق‌ترین ابعاد اعتقادی و روحانی این سه دین بزرگ می‌پردازد. این ادیان، با تاریخچه و متون مقدس خاص خود، هر یک تصویری منحصر به فرد از خداوند و نحوه ارتباط انسان با او ارائه می‌دهند. یهودیت به عنوان دینی با ریشه‌های تاریخی عمیق، بر اساس عهد عتیق و سنت‌های دینی خود، بر مفهوم یکتایی خدا و پیمان‌های الهی تأکید دارد. در یهودیت، خداوند به عنوان خالق جهان و سرپرست قوم اسرائیل شناخته می‌شود و رابطه انسان با او از طریق رعایت احکام شریعت و انجام مناسک مذهبی برقرار می‌گردد. (فرهنگ قهفرخی علی رضا، مفتاح حمیدرضا ، بینای مطلق سعید، 1401، 171) این دین بر اهمیت دعا، توبه و عمل صالح تأکید دارد و پیروان خود را به ایجاد یک رابطه نزدیک و شخصی با خداوند تشویق می‌کند. در مقابل، مسیحیت با تأکید بر شخصیت عیسی مسیح و مفهوم محبت و رحمت الهی، رویکردی متفاوت به ارتباط با خداوند دارد. در این دین، عیسی مسیح به عنوان پسر خدا و نجات‌دهنده بشریت شناخته می‌شود و آموزه‌های او بر محبت، بخشش و ارتباط مستقیم با خدا تأکید دارد. مسیحیان معتقدند که از طریق ایمان به عیسی مسیح می‌توانند به خدا نزدیک شوند و رابطه‌ای عمیق و شخصی با او برقرار کنند. (علم مهرجردی، نسرین، شاکر، محمدکاظم، 1391) همچنین، عبادت در کلیسا، دعاهای جمعی و فردی، و مراسم مذهبی از جمله راه‌هایی هستند که پیروان این دین برای تقویت ارتباط خود با خداوند استفاده می‌کنند. اسلام نیز با اصول توحید و تسلیم در برابر اراده الهی، به دنبال ایجاد رابطه‌ای نزدیک بین انسان و خداوند است. در اسلام، خداوند (الله) به عنوان تنها خالق جهان شناخته می‌شود و مسلمانان معتقدند که باید در همه جنبه‌های زندگی خود به او تسلیم شوند. نمازهای روزانه، روزه‌داری، زکات و حج از جمله عبادات اصلی هستند که مسلمانان برای تقویت ارتباط خود با خداوند انجام می‌دهند. همچنین دعاها و ذکرها نقش مهمی در ایجاد احساس نزدیکی به خدا دارند. هدف این پایان‌نامه بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در این دیدگاه‌ها است تا بتوان تأثیر این باورها را بر زندگی روزمره پیروان این ادیان تحلیل کرد. این تحقیق سعی دارد تا با توجه به متون مقدس، سنت‌ها و آموزه‌های هر یک از این ادیان، تصویری جامع از نحوه نگرش به خداوند در یهودیت، مسیحیت و اسلام ارائه دهد. همچنین پژوهش حاضر به دنبال فهم عمیق‌تری از چگونگی شکل‌گیری باورهای مذهبی و تأثیر آن‌ها بر تعاملات اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی جوامع مختلف خواهد بود. بدین ترتیب، این تحقیق نه تنها به بررسی ابعاد اعتقادی هر یک از این ادیان می‌پردازد بلکه تلاش می‌کند تا نشان دهد که چگونه این باورها می‌توانند بر زندگی اجتماعی افراد تأثیر بگذارند و زمینه‌ساز همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان ادیان مختلف شوند. در نهایت امید است که این پژوهش بتواند به درک بهتر تنوع مذهبی و معنوی در جهان معاصر کمک کند و بینش جدیدی نسبت به نحوه ارتباط انسان‌ها با خداوند ارائه دهد.

قاعده لطف یکی از مهم ترین اصول کلامی است که در مسیر استنباط اعتقادی قرار می گیرد، لذا متکلمان در بسیاری از جاهای مسائل کلامی بر آن تکیه کرده اند و یکی از اصول عدل است که پس از غیبت معتزله در سینه امامیه رشد کرده است، بنابراین قاعده لطف در موروث امامیه مفروغ الحجیه بوده است. ولی اکثر معاصران، از اساتید امامیه آن را تکذیب کردند و دیگران صورت بندی های جدید آن را به دلیل اهمیت آن در عرصه علم کلام ارائه کردند. از این رو، محقق می خواست آن را از میراث کلامی اسلامی پالایش کند و دریافت که در تاریخ خود دارای صورت بندی های متعددی است: یکی صورت بندی سنتی قاعده لطف، دومی: صورت بندی شیخ جعفر سبحانی و سومی: صورت بندی شیخ محمود بلچی. چهارم صورت بندی ردا برنکار است و این صورت بندی ها خالی از بحث و نقد علمی نیست. محقق فرمول پیشنهادی جدیدی ارائه کرد و فرمول پنجم فرمول پیشنهادی محقق است. طرفداران صیغه سنتی بر دلایل بسیاری استناد کرده اند که مهمترین آنها برهان حکمت، برهان فراوانی الهی و برهان اتمام حجت است. رویکردهای متعددی به آنها ارائه شده است، اما منبع انتقاد بسیاری از معاصران شده است. برخی از آنان منکر ارتباط عقلی احسان و غرض از تکلیف شده اند، مانند اشاعره. برخی دیگر بین مهربانی واقعی و شناخته شده فرق می گذارند و مطابقت علمی بین آنها را انکار می کنند. برخی از آنها به جای اطاعت، اهداف متعددی را برای فعل الهی در نظر می گیرند. همه آنها به دلیل ارتباط عقلی بین احسان حاصله و اطاعت و ارتباط متعارف بین مقرب و اطاعت طبق صورت دوم و چهارم، اساساً باطل است. و اما صاحب صورت دوم، مهربانی را با توجه به هدف خلقت و هدف اطاعت، بدون توجه به تفاوت واقعی آنها، به دست یافتنی و مقرب تقسیم کرده است. محقق آن را در فرمول پیشنهادی به دست یافتنی و تقریبی، همانطور که هست تقسیم کرد. اگر بین آن و چیزی که مورد درمان قرار می گیرد، ارتباط عقلانی وجود داشته باشد، آن چیز قابل حصول است. اگر ارتباط عادی و اجتناب ناپذیری بین آن و مورد معالجه وجود داشته باشد، تقریبی است و ربطی به تعدد اهداف الهی ندارد. در این تحقیق محقق با تکیه بر رویکرد استقرایی تحلیلی به نتایج قبلی دست یافت.

مفهوم دیگر دینی و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با آن یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که جوامع چندفرهنگی در تمامی دوران‌ها با آن روبرو هستند. این مسئله از طبیعت انسان نشأت می‌گیرد که ویژگی‌هایی چون کثرت و تفاوت دارد و از پیچیدگی‌های روابط اجتماعی و سیاسی که ناشی از این تنوع است. در این راستا، نیاز به مطالعات فلسفی انتقادی برای پرداختن به این پدیده و بررسی علل درگیری‌های ناشی از تفاوت‌های دینی و فرهنگی و ارائه راه‌حل‌های عملی مبتنی بر اصول معرفتی و اخلاقی به وضوح دیده می‌شود. این مطالعه دیدگاه‌های فیلسوف اسلامی ابوحیان توحیدی و متفکر معاصر غربی سیلا بن حبیب را در خصوص مفهوم دیگر دینی و امکان هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در شرایط تنوع دینی و فرهنگی مورد بررسی قرار می‌دهد. پرسش مرکزی این تحقیق چنین است: چگونه دیدگاه‌های اسلامی و غربی در خصوص دیگر دینی تقاطع می‌کنند و افق‌های ممکن برای تحقق هم‌زیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان و هویت‌های مختلف چیست؟ این مطالعه در تلاش است تا دیدگاه‌های فلسفی در تفکر توحیدی و سیلا بن حبیب را تحلیل کند، با تمرکز بر ارزش‌های اخلاقی، مفاهیم عدالت و نقش عقلانیت در تقویت گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها. روش‌شناسی تحقیق شامل روش توصیفی تحلیلی انتقادی مقایسه‌ای است؛ روش توصیفی به منظور روشن ساختن پدیده و ابعاد فکری آن، روش تحلیلی برای شکستن مفاهیم و نظریات و فهم ریشه‌ها و اصول معرفتی آن‌ها و روش مقایسه‌ای برای مقایسه دقیق دیدگاه‌های توحیدی و بن حبیب به کار رفته است. روش انتقادی به منظور ارائه دیدگاهی فلسفی نوین که بازنگری در امکان‌پذیری به کارگیری این ایده‌ها در زمینه‌های معاصر را فراهم می‌آورد. از نظر دستاوردهای علمی، این مطالعه توانسته است دیدگاه فلسفی انتقادی جامعی درباره مفهوم ",دیگر دینی", ارائه دهد که ترکیبی از میراث فلسفی اسلامی و دیدگاه لیبرالی غربی است. این مطالعه به ارزش‌های مشترک میان توحیدی و بن حبیب مانند تسامح، احترام به تنوع و اهمیت عقلانیت در غلبه بر درگیری‌ها پرداخته و در عین حال تفاوت‌های اساسی میان آن‌ها را مشخص کرده است، به‌ویژه در زمینه رابطه فرد و جامعه و مرزهایی که میان حقوق دینی و هویت ملی وجود دارد. از جمله دستاوردهای مهم این تحقیق ارائه یک مدل فلسفی پیشنهادی است که ویژگی‌های اخلاقی فکر اسلامی و گشودگی جهانی تفکر غربی را در بر می‌گیرد و امکان نزدیک شدن به یک رویکرد جدید برای حل درگیری‌های دینی و فرهنگی در جوامع معاصر را فراهم می‌آورد. به این ترتیب، این مطالعه سهم علمی ارزشمندی در فراتر از نظریه‌پردازی سنتی دارد و تنها به تحلیل مفاهیم اکتفا نکرده بلکه در پی بازنگری در آن‌ها در یک زمینه فلسفی عملی است که با واقعیت جوامع متنوع روبرو می‌شود و به توسعه بحث فلسفی در خصوص مسائل هم‌زیستی مسالمت‌آمیز و پذیرش دیگر در دنیای پرچالش کمک می‌کند.

روش ایجاد انگیزه می تواند مستقیما در اراده فرد یادگیرنده، اثر بگذارد. این ایجاد انگیزه طبق آیات و روایات، همان تشویق ها و انذارهای متعدد قرآنی است که هم ناظر بر اثرات دنیوی، چه خوب و چه بد، و هم ناظر به اثرات اخروی، چه خوب و چه بد، هستند. تهدیدهای متعدد به عذابها در دنیا، و نیز مجازاتهای قیامت، نیز گشایشها و برکات دنیوی تقوی، و پاداش ها و نعمت های بهشتی همه از این قبیل هستند. می‌توان گفت که بین «نظریه یادگیری وسیله‌ای» که توسط اسکینر ارائه شده، با تنبیه‌ها و تشویق‌های قرآنی شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد. نظریه یادگیری وسیله‌ای بیشتر بر روی رفتارهای قابل مشاهده تمرکز دارد، در حالی که قرآن کریم علاوه بر رفتارهای قابل مشاهده، به نیات و باورهای انسان نیز توجه می‌کند. هدف نهایی نظریه یادگیری وسیله‌ای، کنترل رفتار است، در حالی که هدف نهایی قرآن کریم، کمال انسان و تقرب او به خداوند است. هر دو بر اساس اصل تقویت و تضعیف رفتار هستند. هم در نظریه یادگیری وسیله‌ای و هم در قرآن، رفتارهایی که منجر به پیامدهای مطلوب می‌شوند، تقویت شده و رفتارهایی که منجر به پیامدهای نامطلوب می‌شوند، تضعیف می‌شوند. پژوهش حاضر در صدد است تا پس از طرح تفصیلی نظریه اسکینر، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن را با تعالیم دینی نشان دهد تا نقطه ضعف های احتمالی این نظریه روشن گردد.

مسئله قضا و قدر الهی از بنیادی‌ترین مباحث کلامی است که مذاهب مختلف اسلامی به تبیین آن پرداخته‌اند. در این پژوهش، دیدگاه‌های عمده کلامی درباره تفسیر قضا و قدر، از جمله تفسیری که نتیجه اش نظریه جبر ، نظریه تفویض و نظریه امر بین امرین در بین دیدگاه های مذاهب کلامی هشت گانه (امامیه، زیدیه، اسماعیلیه، معتزله، اهل حدیث، اشاعره، ماتریدیه و اباضیه) مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است. و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفسیر جبر گرایانه، منافات با تنزیه باری تعالی از افعال قبیح دارد. و نظریه تفویض با توحید افعالی ناسازگار است. در مقابل، نظریه امر بین الامرین که توسط امام جعفر صادق (ع) تبیین شده، با ایجاد توازن میان اراده الهی و اختیار انسانی، ضمن حفظ تنزیه باری تعالی از قبائح، مسئولیت فردی و توحید افعالی، تفسیر جامع و منطقی‌ از قضا و قدر ارائه می‌دهد. بر این اساس، نظریه الامر بین الامرین به عنوان دیدگاه صحیح و مورد قبول در این تحقیق اثبات و تثبیت می‌شود.