جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از فاجعه هولوکاست الهیات یهودی با یکی از عمیق ترین بحران های معنایی و اعتقادی خود مواجه شد نابودی شش میلیون یهودی در جریان این رویداد پرسش های بنیادینی را درباره حضور عدالت و قدرت خداوند در جهان برانگیخت و بسیاری از مفاهیم سنتی در الهیات یهودی مانند پیمان انتخاب قوم بنی اسراییل و عدالت الهی را به چالش کشید.الهیات پساهولوکاست تلاشی است برای پاسخ به این چالشها از طریق بازخوانی متون مقدس نقد سنتهای کلامی پیشین و بازتعریف رابطه خدا و انسان در پرتو تجربه ی رنج عظیم در این رویکرد متفکرانی چون ریچارد روبنشتاین الی ویزل وآوی ساگی دیدگاه های متنوعی ارائه داده اند از انکار دخالت مستقیم خدا در امور هان تا تاکید بر هم دردی الهی و مسولیت اخلاقی انسان بررسی رویکردهای مختلف الهیات پساهولوکاست نشان می دهد که یهودیت معاصر در حال بازساری بمیان های خود بر مبنای تجربه تاریخی و گفت وگویی نو با مفاهیم سنتی است.

یکی از اصلی‌ترین مباحث مطرح شده در قرآن، بحث معاد و قیامت است. از روش‌های قرآن برای بیان معارف مربوط به قیامت، ذکر اسامی متعدد برای این روز است تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات، از آن روز عظیم و حوادث فوق‌العاده و تکان دهنده آن کرده باشد. البته «نام» در اینجا به معنی اسم خاص (یا به تعبیر ادبیات عربی «علم شخص)» نیست، بلکه معنی وسیع‌تری دارد که نام‌های توصیفی را نیز شامل می‌شود، یعنی عناوینی که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی‌های آن است. کثرت اسامی قیامت برای تکرار کلمات و مترادف و متشابه‌گویی نبوده است؛ بلکه هر یک از این اسماء و خصوصیات، دارای حکمتی است که خود وسیله آگاهی خردمندان و گشایش رازی از اسرار آفرینش و کشف معنایی از معنای خلقت و درک مرحله‌ای از مراحل معاد است. در این پژوهش ما از منظر دانش معناشناسی، به اسامی قیامت در قرآن کریم اشاره می-کنیم که معانی هر یک از آنها، حادثه و حالتی از آن روز را برایمان توصیف می‌کند. حوادثی که نوعی هشدار برای عملکرد صحیح در زندگی ما به حساب می‌آیند. حالاتی که اگر انسان به تفکر در آنها بپردازد، هرگز از فرمان پروردگار خویش سرپیچی نمی‌کند تا مبادا در روز قیامت به آن دچار شود و اینکه هریک از این اسامی دارای حکمتی است که در قرآن برای بندگان ذکر شده است.

همانطور که می دانیم نیاز جامعه جهت آشنایی با تفکر و اندیشه های متفکران مسلمان، امری اجتناب ناپذیر است. زیرا آشنایی با این اندیشه ها زمینه تحقق علم بومی را فراهم می کند. تا چندی پیش پارادایم واقعیت اجتماعی، پارادایم غالب فضای جامعه ایران بود و پوزیتیویسم بر اریکه علم تکیه زده و تنها راه شناخت علمی را حس و گزاره های آزمون پذیر می دانست. اکنون چندی است که سکه پوزیتیویسم از رونق افتاده، و به مدد دیدگاه های پست مدرن بحث تکثر روش ها مطرح شده است. و غیر از حس و روش های تجربی، دیگر ابزار و مواد شناخت نیز جزء معرفت علمی مطرح شده اند. در چنین فضایی علوم اسلامی بار دیگر فرصت ظهور یافته، و توجه به علم بومی متناسب با زمینه های فکری و فرهنگی هر سرزمینی مطرح شده است (هلالی و زمانی، 1387). همچنین رویکرد روش شناختی در علوم انسانی و به ویژه جامعه شناسی به خوبی نمایانگر این معناست که نفس طرح اندیشه اجتماعی مسلمانان نه تنها ممکن، بلکه ضروری است. و باید در چارچوب پاسخگویی به مسائل و بر اساس اصول و دیدگاه های فکری ناشی از اندیشه اسلامی و تجربه متفکران مسلمان در بررسی مسائل اجتماعی در گذر زمان با این مسائل روبرو شد. و راه حل هایی در چارچوب ضوابط و معیارهای اسلامی برای آن پیدا کرد (آزاد ارمکی، 1389: 32). تفکر اجتماعی در طول حیات انسان به صورت های گوناگون وجود داشته و در هر دوره ای به نامی خوانده شده و به رنگی درآمده است. گاهی علم سیاست، و زمانی علم الاجتماع و یا فلسفه اجتماعی و یا فیزیک اجتماعی و امروزه جامعه شناسی نامیده شده است. ولی در هر حال علمای این علم به دنبال شناخت حیات اجتماعی بشر بوده اند (آزاد ارمکی، 1389: 9). شکل گیری هر نظریه اجتماعی که حاصل اندیشه اجتماعی بشر است، وابسته به یک سری عوامل معرفتی و غیر معرفتی می باشد. که برای فهم بهتر عوامل معرفتی باید به عوامل غیر معرفتی مانند شرایط تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توجه جدی نمود. در واقع هر نظریه بازنمایی بستر های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی عصر خویش است. و ما نمی توانیم بدون در نظر گرفتن این زمینه ها، درباره نظریه ها صحبت کنیم. نکته ای که در این جا دارای اهمیت است، این می باشد که هرکدام از این نظریات متناسب با زیست بوم خود طراحی شده اند. بنابراین همه آن ها خاصیت جهانشمولی ندارند. برای مثال نظریات گئورگ زیمل برای پاسخگویی به چالش ها و سوالات جامعه برلین است، نه تهران و تبریز و اصفهان. از نظر لیوئیس کوزر ارزیابی درست یک اندیشه بدون فهم زمینه اجتماعی آن، اگرنه امکان ناپذیر، دست کم، غالبا دشوار است (کوزر، 1400: 15). ما به این دلیل چنین نظریاتی را می خوانیم که یا می خواهیم آن ها را بر اساس جامعه خودمان بومی کنیم، یا یک نظریه جدیدی تولید کنیم، و یا اینکه سعی در نقد و بررسی آنها داریم. یکی از متفکران مسلمان که دارای اندیشه اجتماعی است. و برای فهم بهتر نظریات او باید به همین عوامل معرفتی و غیر معرفتی اندیشه اش توجه نمود، عبدالرحمن بن خلدون حضرمی است. وی که متولد رمضان 732 هجری قمری در تونس می باشد، دارای نظریات مهمی در حوزه تاریخ و علوم اجتماعی است. ابن خلدون یک متفکر اشعری مسلک است و بسیاری از نظریه هایش ریشه در این مکتب کلامی دارد. اشعری یک مکتب کلامی اهل سنت است که در برابر معتزله تاسیس گردید. موسس این مکتب ابوالحسن اشعری می باشد. کلام اشعری سعی داشت حالت تعادلی میان نقل گرایی اهل حدیث و عقل گرایی معتزله ایجاد کند. موضوع خدا و مسئله صفات الهی، مسئله عقل و وحی و ملاک حسن و قبح، مسئله حادث یا قدیم بودن قرآن، مسئله رویت خداوند، مسئله جبر و اختیار و مسئله علیت از مباحث مهم کلام اشعری هستند (تسلیمی تهرانی و پارسانیا، 1399). هدف این پژوهش نمایان کردن ریشه های مکتب کلامی اشعری در نظریه پردازی های اجتماعی ابن خلدون، و نقد و بررسی آن ها از منظر مکتب تشیع می باشد. تا نشان دهیم که هر مکتب کلامی نوع خاصی از امتداد اجتماعی را با خود به همراه دارد، و بنابراین نظریات اجتماعی ابن خلدون به دلیل داشتن ریشه های اشعری ناتوان در حل مسائل اجتماعی جامعه شیعی ایران هستند. در نهایت طبق آنچه که بیان گردید ما می خواهیم در این پژوهش به این سوال پاسخ بدهیم که ریشه های اشعری اندیشه اجتماعی ابن خلدون چیست؟ و چه نقد هایی بر آن ها وارد است؟

از نظر زیست‌شناسان انسان جانداری دارای نطق و بیان است و به همین علت او را به عنوان حیوان ناطق می‌شناسند. از نظر استاد جوادی آملی قرآن کریم این تعریف را لایق انسان ندانسته و از وی به «حیّ متألّه» تعبیر نموده است و تفاوتش را با حیوان در عدم نابودی آن می‌داند. یعنی جنس روح آدمی که جنبه اصلی وجود وی را تشکیل می‌دهد «حیّ» است که هرگز نابود نمی‌شود. گرچه جسم آدمی، که جنبه فرعی وجود اوست، به مرور زمان از بین می‌رود و فصل ممیّز او از حیوان ناشی از «تألّه» او یعنی خداخواهی مسبوق به خدا شناسی او است. انسان وجودی حرفی دارد و قرآن کریم به فقر ذاتی و وجود حرفی انسان از یک سو و وجود مستقل و بی‌نیاز خدا از طرفی دیگر اشاره کرده است. درهای دوزخ و بهشت و طبقات آن ریشه در اخلاق و ملکات انسان دارد، یعنی انسان هر قدر بیشتر به ارزش‌های الهی و معنوی پای‌‌بند باشد، در طبقه برتری از بهشت قرار خواهد گرفت و هر قدر بیشتر از ارزش‌های الهی و معنوی تهی شود در مرتبه سخت‌تری از عذاب قرار خواهد گرفت. نعمت‌هایی که تحت عنوان بهشت در اختیار انسان مؤمن قرار می‌گیرد ارتباطی مستقیم با ظرفیتی دارد که به واسطه ایمان و عمل صالح برای بهشتی شدن ایجاد گردیده است. جهنم تجسم محرومیت انسان از نعمت‌های الهی است که محصول از دست دادن کمالات است. بهشت و جهنّم تجلی و تجسم اعمال جوانحی و جوارحی انسان است و از آنجا که درجه و رتبه انسان‌ها در کمال و نقص یکسان نیست، بهشت و جهنم نیز مراتب متعدد و متفاوتی دارد.

تفسیر موضوعی معاد به مسئله معاددر قرآن می پردازد ابتدا مفاهیم و اصلاحات باید معرفی شود و سپس دلایل معاد توضیح داده شود همانطور که میدانیم یکی از مسائل ضروری هر آیینی منطق واستدلال حاکم بر موضوع میباشد لذا با توجه به ضرورت معاد که یکی از اصول دین مبین اسلام میباشد و تمام جوامع بشری در این امر مبتلا به میباشند بایستی این موضوع را به عنوان معاد شناسی در قرآن مورد بررسی قرار دهیم این کتاب در 16 درس عنوان و تدوین شده که هر کدام از مفاهیم واصلاحات حاصل در معاد ابتدا کتاب توضیح داده شده است که بعنوان بازشناخت کلیاتی درباره معاد در اولین درس شروع شده است وبعد از آن هم در خصوص دلایل معاد و خود عنوان مرگ و احتضار و اجل و برزخ و از درس 4 تا انتهای کتاب ، موضوعات احتضار ، اشتراط الساعه ، نفخ صور بهشت و دوزخ توضیح داده شده است. معرفی زبان سواحلی وکشورهایی که به زبان سواحلی صحبت میکنند ؟ زبان سواحلی به همین نام سواحیلی مشهور است و از زبان سواحلی عضو از خانواده زبان های بانتو وزبان مادری اقوام سواحلی است. سواحلی همچنین زبان میانجی منطقه دریاچه های بزرگ وسایر بخش های شرق وجنوب آقریقا ، شامل تانزانیا ، اوگاندا ، رواندا، بوروندی ، کینیا، بخش هایی از مالاوی ؛ سومالی ، زامبیا ، موزامبیک ، سودان جنوبی ، جمهوری دموکراتیک کونگو است ودر برخی از کشورهای عربی مثل عمان وغیره.ضرورت ترجمه کتاب به زبان سواحلی با توجه به اینکه در شرق آفریقا عده ای از مردم آنجا دین مبین اسلام را پذیرفته اند و شیعه اثنا عشری میباشند لذا یکی از اوامری که میتوانند اثبات کننده ذات اقدس الهی و شناخت پروردگار و اینکه انسانها در زیست خود احساس عبث ولغو نکنند باید این کتاب معادشناسی به زبان خود آنها ترجمه و تحلیل شود تا قوه ی جذب بیشتری نسبت به شناخت معاد در قرآن برای تمام جوامع بشری در شرق آفریقا شود.

این پژوهش با هدف ارائه الگوی مفهومی پرورش یکپارچگی وجودی (شخصی) در انسان با رویکرد اسلامی انجام شد. در این راستا نخست با روش تحلیل مفهوم و تحلیل مبانی به بررسی مفهوم یکپارچگی، مفاهیم مترادف و متضاد آن پرداخته شد و رویکردهای روان شناختی مرتبط با یکپارچگی شخصی انسان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. همچنین با کاربست روش پژوهش نظریه پردازی داده بنیاد متنی، مقوله محوری الگو تحت عنوان منفعت طلبی انسان در ایجاد نفاق (عدم یکپارچگی شخصی) در خود، مورد بازشناسی قرار گرفت. منفعت طلبی انسان در ایجاد نفاق در خود، می تواند پیوند دهنده و متصل کننده مقوله های پنجگانه الگوی داده بنیاد باشد. این مقوله های الگو شامل علل مؤثر بر نفاق، شرایط زمینه ای خاص، شرایط مداخله گر عام، کنش ها و واکنش ها، و پیامدهای آن حول مقوله محوری سامان یافتند و تبیین شدند. از جمله عوامل علّی ایجاد نفاق در خود، عدم تعقل و تفکر، عدم تعقل در قرآن، نیت بد، پیروی از شیطان، عدم فهم دین، شرک و کفر به خدا، دنیاپرستی، حقارت نفس و خودکم‌بینی می باشد. منفعت‌طلبی در ایجاد نفاق در شرایط زمینه‌ای خاصی همچون ناشکری نسبت به عطای الهی، فریب‌کاری و نیرنگ‌بازی، بی‌توجهی به نماز و عبادات، تمایل به بدی کردن، مادی‌گرایی، شک و تردید، حب ثناء، انگیزه‌های نفسانی، لغزش‌های زبانی، داشتن رذائل اخلاقی رخ می‌دهد. شرایط عام و تعدیل-کننده و تشدید‌کننده منفعت انسان در ایجاد نفاق در خود شامل پرهیز از سخن‌چینی، انس و تعقل در قرآن، توکل بر خدا، پند و اندرز و تذکر، دعا کردن، مداومت در نماز جماعت می باشد. انسان منفعت‌طلب برای ایجاد نفاق راهبردهایی از قبیل خوش‌زبانی و ظاهرسازی، ناسازگاری ظاهر و باطن، سخن بدون عمل، تمسخر، دورویی، ریا در اعمال و عبادات، تَلوّن و هر لحظه به رنگی در آمدن، زیبا جلوه دادن بدی‌ها را اتخاذ می‌کند. که اینها پیامدهایی همچون محرومیت از هدایت الهی، کوردلی، حبط عمل، عذاب اخروی، بی آبرویی در قیامت، محرومیت از بهشت، فتنه‌گری، تفرقه افکنی، حسرت و افسوس، محرومیت از پاداش الهی را در پی دارند. در این پژوهش همچنین به شیوه تحلیلی استنتاجی، الگوی مفهومی پرورش یکپارچگی وجودی (شخصی) (مبانی، هدف، اصول و روش های تربیتی) بر پایه آیات قرآن و روایات اسلامی استخراج و تبیین شد. عناوین اصول تربیتی عبارتند از: یک رنگی، صدق در بذل جان و مال، اتصاف و عمل به فضایل اخلاقی، پایبندی و تعهد به باورها و ارزش ها، ثبات و وحدت رویه، تعهد و تقید عملی، بی‌ریایی و هماهنگی ظاهر و باطن، عمل به گفتار. با تفریع این اصول تربیتی، روش های تربیتی نیل به یکپارچگی وجودی (شخصی) در انسان نیز استخراج و تبیین شده اند.

یکی از ارکان اساسی مفهوم ایمان، تصدیق مطلق در تصویر واقعی در ذهن است که روح برای صحنه‌های غیبی واقع‌گرایانه که از عالم غیب است، به آن تکیه می‌کند که در آن تصور منطبق بر تصدیق در عالم شهود است. مفهوم ایمان را از طریق نزول قرآن کریم با متون مبارک آن از عالم غیب در تبیین تأثیر قیامت که قرآن کریم در منابع متعددی به آن اشاره کرده است تا سطح فرهنگ فرد در رفتار صحیح در زندگی دنیوی را آن گونه که اراده خداوند متعال در چهارچوب وجود سه عنصر ایمان و ایمان به خدای متعال اقتضا می کند، برانگیزد متون قرآنی شاهد بسیاری از مفاهیمی بود که بر اساس واقعیت شهود در موضوعات مختلف غیبی استوار بود که تأثیری عمیق و عمده دارد، چنانکه خداوند متعال در سوره فرموده است. معاد مفهوم دیگری در بیان سوره تکاثر است و مراد از آن ادراکات و ایمان مطلق به آن است و این بینش اعتبار است به طوری که ادراک از طریق ایمان به آن با اعتبار منطبق است و واقعیتی است که در واقعیت از عالم غیب و یک مرحله کیفی در عالم غیب درک می شود و از مرحله حیات پس از آن به عالم حیات منتقل می شود انتقال از دنیای دنیوی به جهان آخرت است و در متون آن تجسم یافته است که در ایجاد وحدت مفهوم برای وحدت موضوع در فرآیند ادراک و باور در تبیین آنچه این محقق می خواهد گرد آمده است.

این پژوهش با عنوان «مستندات قرآنی سیره امام حسن عسکری علیه السلام» به نقش امام حسن عسکری علیه السلام در تحکیم ارتباط بین قرآن و اهل بیت علیهم السلام و آماده‌سازی آن حضرت برای غیبت امام مهدی علیه السلام پرداخته است؛ بنا بر این پژوهش ائمه علیهم السلام نماینده قرآن هستند و برای شناخت حق از باطل از طریق آیات قرآنی می کوشند. امام حسن عسکری علیه السلام داناترین شخص زمان خود بود و علی رغم آنکه با شرایط سختی مواجه بود اما در آماده‌سازی جامعه برای غیبت موفق بود. او به شیعیان مبادی شریعت و اخلاق اسلامی را آموزش داد؛ همانطور که بر اهمیت اعتماد بر سفیران در زمان غیبت تأکید داشت. او تأثیر زیادی بر اطرافیانش از جمله دشمنانش داشت و برنامه هایی برای تربیت جامعه به منظور قبول اندیشه غیبت اجراء کرد؛ همانطور که وصایای او که دربردارنده احکامی برای تعامل با دیگران بود، شیعه را در تنظیم روابطش و در محافظت از هویت شیعی و ارشاد آنان به انتظار مثبت برای امام مهدی علیه السلام یاری ساخت. هدف این پژوهش شناسایی مستندات قرآنی مربوط به سیره آن حضرت از طریق عرضه سیره عملی و روایات آن حضرت بر قرآن است؛ همچنین این رساله جوانب زندگانی آن حضرت را واکاویده است و وصایای عبرت‌آموز و اهداف تربیتی او را که عقاید دینی را استحکام می بخشد تحلیل کرده است. علاوه بر این، نوشتار حاضر احادیثی که شامل بیانات اعتقادی، اخلاقی و تربیتی است و یا امام در آنها برای تحکیم فضایل اخلاقی به قرآن کریم استناد کرده است را بررسی می کند. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و نیز شیوه تاریخی از راه تبیین روایات امام حسن عسکری علیه السلام و آنچه که مستند به قرآن کریم است به نتایجی رسیده که برخی از آنها عبارت است از اینکه روایات امام علیه السلام نقش به سزایی ابعاد اجتماعی، تربیتی و سیاسی داشته است. در بعد اجتماعی امام علیه السلام بر اهمیت ادب الهی و استعاذه از شیطان قبل از قرائت قرآن کریم تأکید می ورزد و برخی از نکات تربیتی مانند شستن دستان قبل از خوردن غذا، شکر نعمت ها و ادای امانت را برجسته می سازد. در بعد سیاسی حضرت به مسائلی همچون صبر در برابر ائمه کفر، مبارزه با عقاید انحرافی و رویارویی با فقیهان اهل باطل می پردازد؛ چنانچه در راستای بصیرت افزایی شیعیان پیرامون پیروی از ولایت پیامبر و آل او می کوشد و به اهمیت غیبت و ضرورت عدم شک در ظهور امام مهدی علیه السلام اشاره می نماید. این رساله به سیاست تقیه می پردازد که امام آن را در راستای حراست از جمعیت شیعیان به کار برد و آنان را برای پیگیری نقش سیاسی شان و گماردن سفرایشان مجهز ساخت و نیز آنان را برای حمایت مالی از مستضعفان متمکن ساخت که نشانگر دیدگاه او در رابطه با اصلاح و تغییر است. این احادیث مستند به آیات قرآن هستند یعنی یا در خود حدیث آیات قرآنی ذکر شده است یا اگر ذکر نشده مرتبط با آیات قرآن است و به این آیات در متن رساله اشاره شده است.

در این رساله به نقد خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در زمینه خداشناسی باتوجه‌به مبانی فلسفی او پرداخته شده است. به چند دلیل عمده از جمله مورد وثوق بودن کتاب شریف اصول کافی، دسترسی بلاواسطه به آخرین نظرات و خوانش ملاصدرا از روایات به دلیل شرح او بر این کتاب به‌عنوان آخرین اثر او، شرح ملاصدرا بر اصول کافی به‌عنوان منبع اصلی این رساله مورداستفاده قرار گرفته است. به دلیل ساختار انتقادی این رساله، مسائل را در سه باب شناخت خدا، اسماء و صفات الهی و افعال الهی تقسیم نموده و ابتدا به بیان احادیث هر باب پرداخته و سپس خوانش ملاصدرا از آن روایات را مطرح نموده و در انتها به نقد و بررسی خوانش او پرداخته‌ایم. در این رساله سعی شده است نقدهای وارد به خوانش ملاصدرا را در سه دسته عمده جای دهیم؛ دسته اوّل نقدهای موسوم به نقد خوانشی است که مستقیماً به خوانش او از روایات و برداشت او از معنا و مفهوم ظاهری روایات، مستقل از مبانی فلسفی او برمی‌گردد. دسته دوم نقدهای مبنایی است که مبانی فلسفی او سبب تعارض در خوانش از روایات شده است و دسته سوم نقدهای اصطلاحاً بِنایی است که به تعارض نحوه خوانش او از روایات با مبانی دیگر او می‌پردازد. از جمع این نقود می‌توان به این نتیجه رسید که نحوه خوانش ملاصدرا از روایات اسلامی در بعضی موارد فاصله معناداری با دیدگاه نظام وحیانی دارد؛ از مهم‌ترین دلایل این فاصله می‌توان به تـأثیر سابقه فلسفی و مشرب عرفانی که ملاصدرا متأثّر از آن بوده است اشاره کرد که سبب شده با جهت‌گیری فکری در بسیاری از موارد سعی نماید نظرات خود را به‌نوعی تطبیق و یا در برخی از موارد تحمیل بر روایات کند، درحالی‌که اگر بی‌طرفانه دیدگاه طرفین بررسی شود، بیان معصومین با دیدگاه او در بسیاری از موارد نه‌تنها تطبیق بلکه بسیار فاصله دارد.