جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسایل فلسفه‌اسلامی که نتیجه برخی مباحثات و منازعات عقیدتی مشارب فکری در میان اندیشمندان کلام اسلامی بوده است و دامنه آن مباحث هستی شناختی فیلسوفان را نیز درگیر خود نمود مساله «شیئیت معدوم» و اصولا تمایز یا عدم تمایز میان موجود و شیء است. معتزله با انگیزه تصحیح علم ازلی الهی به ممکنات و برداشت نادرست از آموزه‌های افلاطونی- ارسطویی قائل بر شیئیت معدوم شدند. فارغ از بررسی ادله مثبتین و منکرین، نگاه تحلیلی و تاریخی به این مساله نشان از شکاف و اختلاف هستی‌شناختی نه پیرامون الفاظ بلکه در شناخت مبادی تصوری این معانی در میان معتزله، عرفا و فیلسوفان است و از این رو می توان گفت موضوع این دو مفهوم هم به لحاظ ساختار و هم به لحاظ محتوای از اختلاف زیادی برخوردار است. این مقاله نشان می‌دهد که غفلت از حقیقت وجود و نگاه ماهوی به هستی- هستی مملو از اشیاء متباین و منفک از هم- منشاء ایجاد دو تصویر متفاوت معتزله و فلاسفه به مسئله معدوم، زیادت وجود بر ماهیت، نوع رابطه وجود و ماهیت و همچنین علم و فاعلیت الهی در ارتباط با ممکنات شده است.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 29 تا 42

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

تحویل‌ناپذیری دو معنای «توانایی» و مسئلۀ علت ناقصه

نویسنده:

بهرام علیزاده

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

علت ناقصه , امکان , فاعل , 1. اصطلاحنامه کلام اسلامی (Kalam (Islamic scholastic theology , فلسفه اسلامی , امکان , ضرورت , ضرورت(جهت قضیه) , شفاء: ابن سینا , تحویل‌ناپذیری دو معنای «توانایی» و مسئلۀ علت ناقصه (فلسفه) , توانایی انجام فعل به گونه دیگر (فلسفه)

کلیدواژه‌های فرعی :

قادر مختار , علیت , ترجیح بلا مرجح , همساز گرایی , امکان فعل و ترک , علت موجب (فلسفه) , قدیم بودن جهان ,

چکیده :

دو معنا از «توانایی» در سنت تفکر اسلامی رایج است. در تعریف فیلسوفان از «توانایی» مفهوم ضرورت و در تعریف متکلمان مفهوم امکان مندرج است. مطابق دیدگاه نخست، همین که فاعل در وضعیتی باشد که اگر کاری را بخواهد آن را انجام دهد و اگر نخواهد آن را انجام ندهد و نیز مانع یا رافع بیرونی او را از تحقق خواستهاش باز ندارد، توانا محسوب میشود. در نقطه مقابل، دستهای از متکلمان معتقدند که فاعل در صورتی توانا محسوب میشود که از «امکانِ فعل و ترک» برخوردار باشد. فخر رازی این دو تعریف را قابل ارجاع به یکدیگر میداند. خواجه نصیر این صلح را «صلح من غیرتراضی طرفین» میداند. او با تفکیک میان دو گونه از فاعل ـ فاعلهای امکانی و فاعل تامّ ـ مدعی میشود که این دو تعریف در خصوص خداوند غیرقابل تحویل به یکدیگر و در مورد فاعلهای امکانی (انسانی) تحویلپذیر به یکدیگر هستند. در این مقاله بعد از ذکر دلایل این مدعا خواهم گفت که این دو تعریف حتی در مورد فاعل‌های امکانی نیز تحویلپذیر به یکدیگر نیستند. زیرا تنها راه حل برای جمعپذیری این دو تعریف ـ توسل به علیت ناقصه ـ با اشکالات متعددی مواجه است.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 331 تا 348

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

اصل عليت

نویسنده:

عبدالرسول عبوديت

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

فارسی

کلیدواژه‌های اصلی :

ترجح بلامرجح , فلسفه اسلامی , ذاتی , عرضی , ترجیح بلا مرجح , اصل علّیت

کلیدواژه‌های فرعی :

علت تامه , ممکن بالذات , علیت , اصالت وجود , حمل مرکب , نظام علی و معلولی , کل ما بالعرض لابد و ان ینتهی ما بالذات , اصالت ماهیت (فلسفه) , العرضی یعلل (فلسفه) , ذاتی لایعلل (فلسفه) , بدیهی یا نظری بودن اصل علیت (فلسفه) ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

علامه طباطبایی: سید محمدحسین طباطبایی

چکیده :

قضيه «هر ممكن بالذاتي نيازمند علت است» را بايد تعبير دقيق اصل عليت به‌‌شمار آورد؛ زيرا بنا بر اصالت ماهيت، امكان ذاتي مناط نياز ماهيت به علت است و بنا بر اصالت وجود، نشانه احتياج وجود آن به علت است. اين اصل در خصوص صفات اشيا با تعبير «العرضي يعلل» بيان مي‌شود در برابرِ «الذاتي لا يعلّل» كه به بي‌نيازي صفات ذاتي شيء از علت اشاره دارد. اصل عليت خود بيان حالت خاصي از اصل امتناع ترجح بلامرجح است و به آن فرو کاسته مي‌شود؛ لذا از جهت بداهت و عدم بداهت و اثبات‌پذيري و اثبات‌ناپذيري تابع آن است، و همانند اصل مزبور بديهيِ اثبات‌ناپذير است. از اصل امتناع ترجح بلامرجح اصل ديگري منشعب مي‌شود: اصل امتناع ترجيح بلامرجح كه بيان اصل امتناع ترجح بلامرجح در خصوص فاعل مختار و افعال اختياري اوست و مانند آن بديهيِ اثبات‌ناپذير است.

انتخاب :

صفحات :

از صفحه 1 تا 17

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

براهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة المجلد 1

نویسنده:

محمدجعفر استرآبادی

نوع منبع :

کتاب , شرح اثر

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF فهرست معرفی کتاب

وضعیت نشر :

قم: بوستان کتاب,

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

11. عقاید dogmas (the distillate of doctrines) , عقاید اسلامی , عقاید شیعه امامیه , 1. اصطلاحنامه کلام اسلامی (Kalam (Islamic scholastic theology , 13. علم کلام , تجرید الاعتقاد: خواجه نصیر , توحید صدوق , تفسیر کبیر : فلسفی و کلامی: فخر رازی , کتب کلام شیعه , کشف المراد: علامه حلی , شوارق الالهام: لاهیجی , الغیبة: شیخ طوسی , اسفار اربعه: ملاصدرا , شفاء: ابن سینا , نجات: ابن سینا , اشارات و تنبیهات: ابن سینا , الشواهد الربوبیّة: ملاصدرا , شرح اشارات: خواجه نصیر الدین طوسی , 01- کافی : شیخ کلینی , تفسیر مجمع البیان (اجتهادى‌) , تفسیر صافی (روایى‌) , شرح المقاصد: تفتازانی , مبدأ و معاد: ابن سینا , شرح مواقف: شریف جرجانی , 02- نهج البلاغه , حق الیقین: علامه مجلسی , بصائر الدرجات: صفار قمی , بحار الانوار (علامه مجلسی) , کشف الغمة (علی بن عیسی اربلی) , عیون أخبار الرضا علیه السلام (شیخ صدوق)

کلیدواژه‌های فرعی :

علت و معلول , وجود و عدم , جوهر و عرض , فلسفه اسلامی , امور عامه , ماهیت , عرض , جوهر , جسم , جوهر مجرد , ماهیت علم , زمان ( ماهیت ) , احکام جسم , علیت , زمان , وجود ذهنی , وجود خارجی(اصطلاح وابسته) , اجزاء زمان (ذات الهی) ,

فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی :

خواجه نصیرالدین طوسی

شماره ديويي:

297/4172

چکیده :

«البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة» تالیف محمد جعفر استرآبادی، شرحی است به زبان عربی بر تجرید الاعتقاد اثر خواجه نصیر طوسی. مقدمه کتاب درباره زندگی و احوال خواجه نصیر و متن تجرید الاعتقاد است. مولف قبل از پرداختن به مباحث اصلی کتاب به بیان معنای بسم الله الرحمن الرحیم می‌ پردازد و پس از آن طی شش مقصد به بررسی موضوعاتی در زمینه الهیات به معنی اعم و نیز الهیات به معنی اخص می‌ نشيند. استرآبادی قبل از ورود به مباحث اصلی کتاب پنج مقدمه ذیل را ذکر می‌ کند: در اولین مقدمه به بیان تفاوت علم کلام با علم تصوف (عرفان) می‌ پردازد. در مقدمه دوم به بیان موضوع کلام می‌ پردازد و موضوع علم کلام را مبدا و معاد معرفی می‌ کند. در مقدمه سوم به بیان فائده علم کلام می‌ پردازد. در مقدمه چهارم به یادآوری این نکته می‌ پردازد که علم کلام می‌ تواند به عنوان دانشی که تمام علوم شرعی بر محور آن بچرخد در نظر گرفته شود. مقدمه پنچم به بیان فرق اصول دین و اصول مذهب اختصاص یافته است و این موضوعی است که استرآبادی به تفصیل درباره آن به بحث نشسته است. مولف، در جلد اول به مباحث ذيل مي پردازد: مقصد اول: فی الامور العامه. مقصد ثانی: فی الجواهر و الاعراض.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

مطالب العالیة من العلم الالهی المجلد 4

نویسنده:

فخرالدین الرازی؛ تحقیق: دکتر احمد حجازی السقا

نوع منبع :

کتاب , آثار مرجع

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

دارالکتاب العربی,

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

16. کلام عقلی , عقاید اسلامی , برهان حدوث , 13. علم کلام , کتب کلام اهل سنت , کتب کلام اشاعره

کلیدواژه‌های فرعی :

تناسخ , حدوث عالم Ḥudūt̲h̲ al-ʿĀlam , حسن و قبح , قدم الهی , قدم عالم , اراده الهی , قدرت الهی , وجوب قدم الهی , ممکن بالذات , علیت , مفهوم ممکن الوجود , اصل علّیت , شبهات کلامی , تنزه الهی از حدوث ,

کد کنگره:

‏BP‎‏ ‎‏205‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏3‎‏م‎‏6‎‏

چکیده :

الجزء الرابع في مباحث الحدوث و القدم و اسرار الدهر و الازل: مؤلف مباحث مربوط به حدوث و قدم عالم را در دو قسم بيان مى‌كند. القسم الاول في مباحث القائلين بالقدم: اين بخش از 12 مقاله تشكيل يافته است. مقاله اول اختصاص دارد به مقدمات و مبادى اين بحث؛ همچون تفسير عالم، حدوث، قدم و... و در مقاله‌هاى بعدى ادلۀ قديم بودن عالم را بيان كرده و به شبهات وارده جواب مى‌دهد. القسم الثانى في مباحث القائلين بالحدوث: اين بخش كتاب از 4 مقاله تشكيل يافته است. مقاله اول در اثبات حدوث عالم با استناد به وجود حركت در اجسام مى‌باشد. مقاله دوم در بيان مجموعه‌اى از ادله‌هاى متكلمين بر اثبات حدوث عالم است. مقاله سوم در اثبات فاعل مختار بودن خداوند با استفاده از براهين عقلى و آيات قرآنى مى‌باشد. مقالۀ چهارم در مباحث مربوط فاعل و فعل(علة و معلول) و صادر اول و علت حدوث عالم و... است.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

نظریة السببیة من المنظور الکلامی وموقف العلم الحدیث منها

نویسنده:

لیلی بکر

نوع منبع :

مقاله

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

علیت , اصل علّیت

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

الجبر والإختيار

نویسنده:

محمد تقی جعفری؛ تعریب: حسین واسطی

نوع منبع :

کتاب , ترجمه اثر , مطالعه تطبیقی

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه,

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

03. انسان شناسی Human nature , جبر و اختیار(کلام) , امر بین امرین , 1. اصطلاحنامه کلام اسلامی (Kalam (Islamic scholastic theology , کتب کلام شیعه , اشارات و تنبیهات: ابن سینا , 02- نهج البلاغه , 01- لا جبر و لا تفویض بل أمر بین أمرین

کلیدواژه‌های فرعی :

اختیاری نبودن اراده , جبریه (مذاهب کلامی) , امر بین امرین , اختیار انسان , اراده انسان , علم الهی به جزئیات , شرور و حکمت الهی , اراده اضطراری , احکام نفس , لذت نفس , الم نفسی , شر , علیت , آیات جبر و اختیار , تیز هوشی , قواعد علت و معلول ,

چکیده :

کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می‌باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده‌اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می‌باشد. اين كتاب شامل سه فصل كلي مرتبط و در عين حال مستقل ، تحت عناوين: «ملاحظه جبر و آزادی از جنبه طبیعی» ، « ملاحظه جبر و اختیار از جنبه ماورای طبيعي» و« ملحقات جبر و اختیار» مي باشد. از ديگر مطالب مطروحه در اثر حاضر: ويژگي هاي اراده ، ميل و اراده ، فرق اراده و تصميم ،...

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر

عنوان :

شرح القبسات ، المعلم الثالث المير محمد باقر الداماد

نویسنده:

سید احمد علوی عاملی، تحقیق: حامد ناجی اصفهانی، مقدمه: مهدی محقق

نوع منبع :

کتاب , شرح اثر , مطالعه تطبیقی

منابع دیجیتالی :

نسخه PDF

وضعیت نشر :

تهران: میراث مکتوب,

زبان :

عربی

کلیدواژه‌های اصلی :

حدوث عالم Ḥudūt̲h̲ al-ʿĀlam , قدم الهی , اصطلاحنامه فلسفه , فلسفه (خاص) , فلسفه اسلامی , قبسات , تجرید الاعتقاد: خواجه نصیر , فصوص الحکم: ابن عربی , تفسیر کشاف : متقن ترین تفسیر اهل سنت، ممتاز به لحاظ نکات ادبی و بلاغی : زمخشری , شفاء: ابن سینا , نجات: ابن سینا , اشارات و تنبیهات: ابن سینا , شرح اشارات: خواجه نصیر الدین طوسی , المباحثات: ابن سینا , فتوحات مکیه: ابن عربی , بحار الانوار: علامه مجلسی , 01- کافی : شیخ کلینی , شرح المقاصد: تفتازانی , شرح تجرید فاضل قوشچی , مبدأ و معاد: ابن سینا , 02- نهج البلاغه , أعیان الشیعة (محسن امین)

کلیدواژه‌های فرعی :

جن , حدوث , صفات ذات , حدوث دهری , حدوث زمانی، al-ḥudūt̲h̲ al-zamānī، coming into existence in time , وجوب غیری , جوهر , افلاک , عرض , علیت , تسلسل , احوال معاد , صفات ذاتیه ( الهی ) , نظام وجود عینی , اصل علّیت , وجود ذهنی , نفس الامر(اصطلاح وابسته) , مسبوقیت به عدم زمانی , ملائکه , قضا و قدر , ازلیت خداوند(فلسفه دین) , التسلسل محال , 1- قواعد واجب بالذات , قواعد افعال واجب بالذات ,

چکیده :

القَبَسات از مهم‌ترین آثار میرداماد، از فیلسوفان مشهور دوره صفویه، است. نام کامل این کتاب در برخی از منابع "قبسات حق الیقین فی حدوث العالمْ" آمده است. میرداماد در این کتاب کوشیده است مساله قدیم بودن خداوند و حادث بودن جهان و چگونگی صدور آن از باری تعالی را به مدد اصول فلسفی و قواعد عقلی اثبات کند. میرداماد کتاب قبسات را در ده باب تنظیم کرده و هر بابی را به عنوان "قَبَس" خوانده است. کلمة "قبس" به معنی "اخگر" یا "پارۀ آتش" است و از قرآن مجید اقتباس شده است. شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی بر این کتاب نوشته شده است که نشان از اهمیت این کتاب در فلسفه اسلامی دارد. به دلیل اهمیت قبسات، شرح‌ها و حاشیه‌های متعددی، چه در زمان خود میرداماد چه پس از وی، بر این کتاب نوشته شده است. یکی از اولین شرح ها، شرح میر سید احمد علوی (داماد و پسر خالۀ میر داماد) است که به گفتۀ او، آن را به درخواست مکرر خود میرداماد، اما پس از درگذشت وی، نوشته است. این شرح، در واقع، حاشیه‌های مفصّل علوی به صورت «قال اقول» است که به تبیین مطالبی از متن قبسات می‌پردازد که البته جانبدارانه و همدلانه است. حامد ناجی اصفهانی شرح علوی را بر اساس سه نسخۀ خطی، تصحیح کرده است. این شرح در سال ۱۳۷۶ش منتشرشده است.

انتخاب :

مشخصات اثر

ثبت نظر