جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق شامل چهار فصل اساسی است که محور آن رویکرد و روش علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی در تربیت و تهذیب نفس و چگونگی سیر و سلوک به سوی خداوند متعال بر اساس مهمترین کتاب ها وتقریرات عرفان عملی ایشان است. در فصل اول، مفاهیم کلی معانی عرفان، تصوف، سیر و سلوک بررسی شد. ومروری کوتاهی بر علامه طهرانی و مهم ترین نظرات وی ارائه شد. سپس به تبیین واقعیت سلوک واینکه هدف و غایت از خلقت انسان می باشد و اینکه مساله ی گرایش انسان به سیر به سوی خداوند امری فطری پرداخته شد و همچنین بنحو اجمالی ویژگی های رویکرد عرفان به طور عموم و مکتب علامه تهرانی به طور خاص بیان شد. در فصل دوم مراحل سیر و سلوک بیان شد که شامل دوازده عالم قبل از عالم خلوص است که عبارتند از: 1- اسلام اصغر 2- ایمان اصغر 3- هجرت صغری 4- جهاد اصغر ، 5- اسلام اکبر، 6- ایمان اکبر، 7- هجرت کبری، 8- جهاد اکبر، 9- اسلام اعظم، 10- ایمان اعظم، 11- هجرت عظمی، 12- جهاد اعظم. وقبل از بیان مراحل مقدماتی ساختاری مربوط به عوالم و مراتب و اسفار اربعه و آنچه مربوط به آنهاست ذکر شد که خالی از فایده نیست. فصل سوم به ذکر مواردی اختصاص دارد که سالک باید در سیر و سلوک خود رعایت کند و از لازم های طریقت محسوب می شود، مانند: ترک عادات و رسوم، عزم و ثبات، مراقبه، محاسبه، صمت، جوع، سهر، خلوت، و ورد و ذکر، و ضرورت همراهی با شیخ و استاد و... و سپس برخی برنامه ها و دستورالعمل ها و توصیه های سلوکی کلی اجرا شده توسط شاگردان علامه تهرانی ضمیمه شده است. فصل چهارم موانعی که جلوی سالک را می گیرد و مانع پیشرفت و سیر او می شود بیان شد. در نهایت تبیین برخی از آثار و نتایج سیر و سلوک که در اثر مراقبت و جهاد نفس برای سالک حاصل می شود.

فلسفه اگزیستانس یکی از جریان‌های فکری برجسته قرن بیستم است که بر تجربه‌ زیسته فرد، آزادی، مسئولیت و معنای هستی تأکید دارد. این فلسفه، که در واکنش به عقل‌گرایی سنتی و نظام‌های فلسفی پیشین شکل گرفت، پرسش‌هایی بنیادین درباره جایگاه انسان در جهان مطرح می‌کند که متفکرانی چون کی‌یرکگور، نیچه، هایدگر و سارتر، با اتکا بر تعاریف و رویکردهای آن، از زوایای مختلف به تحلیل وضعیت انسانی پرداخته‌اند. اضطراب، مرگ و تنهایی از مفاهیم محوری این فلسفه هستند که تأثیر بسزایی بر هنر، ادبیات و همچنین بر تئاتر گذاشته‌اند. مارتین هایدگر به عنوان یکی از برجسته‌ترین فیلسوفان اگزیستانس، معتقد است که انسان بدون آنکه بتواند در مورد زمان و مکان تولدش نقشی داشته باشد، در جهان پرتاب شده و ناگزیر است که به هستی خویش در مواجهه با مرگ، معنا ببخشد؛ در نتیجه مرگ در این رویکرد فکری، تنها یک پایان زیستی نیست، بلکه امری هستی شناختی است که فرد با آگاهی از آن، پذیرای مسئولیت زندگی خویش شده و زندگی اصیل را برای خود زمینه‌چینی می‌کند. اضطراب وجودی در اندیشه هایدگر، لحظه‌ای است که فرد با مرگ و محدود بودن هستی خود مواجه شده و آزادی‌ها و امکان‌های آگاهانه‌ای از خود و هستی خود را درک می‌کند و با درک این موضوع و مواجه شدن با آن فرد می‌تواند معنای اصیلی برای زیستن و زندگی خود بیابد. این زندگی و معنا در بستر زمان‌مند بودن انسان محقق می‌شود، بدین معنا که انسان درک خود از هستی را در بستر زمان و در پیوند با گذشته، حال و آینده و در تعامل و اثرپذیری از هرآنچه در این سیر تجربه می‌کند، می‌سازد. این مفاهیم، در آثار ادبی و نمایشی بسیاری بازتاب یافته‌اند که نمایشنامه‌های مکتب ابزورد نیز نمونه‌هایی از آن می‌توان یافت. تئاتر ابزورد، که پس از جنگ جهانی دوم پدیدار شد، یکی از مهمترین جریان‌های نمایشی قرن بیستم است که به‌طور مستقیم تحت تأثیر بحران‌های فلسفی و اجتماعی انسان مدرن شکل گرفت. این نوع تئاتر بحران هویت انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد و زبان، منطق و ساختارهای روایی سنتی را عمیقاً به چالش می‌کشد. نمایشنامه‌نویسان ابزورد، با استفاده از دیالوگ‌های تکرارشونده، موقعیت‌های سرگردان و فضاسازی‌های سوررئال، هستی انسان را در این وضعیت به تصویر می‌کشند. تحلیل این نمایشنامه‌ها از منظر فلسفه‌ی اگزیستانس، می‌تواند فهمی عمیق‌تر از وضعیت انسانی و دغدغه‌های فلسفی مطرح‌شده در آن‌ها ارائه دهد. ساموئل بکت، اوژن یونسکو و فرناندو آرابال از مهم‌ترین نمایشنامه‌نویسان تئاتر ابزورد هستند که آثار آن‌ها بازتابی از سرگشتگی و بحران هویت عمیق انسان و مواجهه او با جهانی بی‌معنا و غیرقابل اتکا است. این پژوهش قصد دارد با تکیه بر آرای مارتین هایدگر، به واکاوی مفاهیم مرگ و اضطراب وجودی در نمایشنامه‌های منتخبی از ساموئل بکت، اوژن یونسکو و فرناندو آرابال بپردازد. در حالی که فیلسوفانی همچون سارتر و کامو به‌عنوان متفکرانی با گرایش‌های اگزیستانسیالیستی، تاکنون در تحلیل تئاتر ابزورد بررسی شده‌اند، مطالعات تطبیقی میان آرا فلسفی مارتین هایدگر و نمایشنامه‌های ابزورد کمتر مورد توجه قرار گرفته و نقش بنیادین اندیشه‌های هایدگر در شکل‌گیری و درک این آثار مغفول مانده است. از طرف دیگر، آثار بکت، یونسکو و آرابال همواره به‌ عنوان جلوه‌هایی از بحران معنای هستی مطرح شده‌اند، ولی بیشتر از زاویه خوانش‌های نیهیلیستی، سارتر‌گرایانه یا روانکاوانه به آنها پرداخته شده است تا از منظر اندیشه هایدگر. ازاین‌رو، این پژوهش می‌تواند ضمن پر کردن این خلأ، به درک عمیق‌تر از پیوند میان فلسفه و هنر نمایش، هستی‌شناسی هایدگری و جهان‌بینی ابزورد، و نقد رویکرد نیهیلیستی تئاتر ابزورد منجر شود.

حیات پر خیر و برکت نبی مکرم اسلام(ص) به عنوان برترین پیامبر خداوند از همان ابتدای رسالت مورد توجه تمام اندیشمندان مذاهب قرار گرفته است. در این بین مستشرقان با واکاوی سیره پیامبر اکرم(ص) گاهی با نگاه واقعی و بدور از تعصب، جایگاه و شخصیت نبی مکرم اسلام(ص) را مدح کرده و در سخنان خود از جایگاه بزرگ آن حضرت یاد کرده‌اند و در مقابل گاهی با دید و نگاه مغرضانه و مملو از دشمنی دینی به ساحت مقدس نبی مکرم اسلام(ص) شبهاتی را وارد می‌کنند. هجرت نبی مکرم اسلام(ص) به مدینه، اهمیت عقد اتحاد با همه‌ی سران و قبایل از جمله قبایل یهود را برای حفظ وحدت و عدم مشکل‌سازی و خیانت ضروری می‌نمود که تمام این کارها بخاطر حفظ اسلام، تثبیت آن و در نتیجه گسترش آن بوده است. علاقه بسیاری از مردم مدینه به دین رحمت، دین مبین اسلام، که همراه با کاهش اعتبار پیشین قوم یهود، در نزد مردم مدینه بود سبب بهانه‌گیری و اعتراض‌های گسترده آنها با پیامبر اکرم(ص) شد. ادامه پیدا کردن این اعتراض‌ها، ضرورت تغییر قبله را در پی داشت. پیروزی نبی مکرم اسلام(ص) درجنگ بدر، با حسادت و شروع درگیری قبیله بنی قینقاع با مسلمین همراه بود. این برخورد با بخشش رسول اکرم(ص) و خروج آنها از شهرمدینه خاتمه پیدا کرد. بعد از آن برخورد پیامبر(ص) با قبیله بنی نضیر صورت گرفت و همچنین خیانت روشن قبیله بنی نضیر در توطئه قتل پیامبر(ص) اگرچه بسیار سنگین بود؛ اما آنان توسط پیامبر(ص) مورد بخشش قرار گرفتند؛ چون دین اسلام در مرحله امتحان در اذهان عمومی بود. یهود بنی نضیر آتش بیار معرکه در جنگ احزاب بودند. همچنین خیانت بنی قریظه در جریان جنگ خندق برای پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان بسیار سخت آمد. اما مستشرقان به عنوان پیش‌قراولان نظام سلطه و استعمار با نگاهی کاملا مغرضانه یا شاید غیرعمدی به زندگی و نبوت پیامبر(ص) گسترش اسلام را دلیل بر فریب‌کاری، جاه‌طلبی و شیادی،خشونت‌ورزی نبی مکرم(ص) دانسته‌اند. بنابراین هدف از این پژوهش نقد شبهات مستشرقین پیرامون عوامل گسترش اسلام(ص) با استفاده از آیات، احادیث و ذکر قراین و شواهد تاریخی از سیره‌ی ایشان و سخنان مستشرقان دیگر است.

اخلاق اسلامی یکی از اساسی‌ترین ابعاد دین اسلام است که در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان تأثیرگذار است. از دیدگاه اسلامی، اخلاق نه‌تنها به‌عنوان یک نظام ارزشی برای رفتارهای فردی و اجتماعی شناخته می‌شود، بلکه وسیله‌ای برای نیل به کمال انسانی و قرب الهی نیز به شمار می‌آید. قرآن کریم به‌عنوان اصلی‌ترین منبع معرفتی مسلمانان، اصول و مبانی اخلاقی متعددی را مطرح کرده است که در سیره و گفتار اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز بازتاب یافته است. در این میان، سخنان و خطبه‌های امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، گنجینه‌ای ارزشمند از آموزه‌های اخلاقی است که ارتباط عمیقی با تعالیم قرآنی دارد. اخلاق اسلامی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های بنیادین اندیشه دینی، در طول تاریخ اندیشه اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشته است. قرآن کریم به‌عنوان منبع اصلی تعالیم دینی، اصول و مبانی اخلاقی را به‌صورت جامع و نظام‌مند ارائه کرده و این آموزه‌ها در سیره و سخنان پیشوایان دین تجلی یافته‌اند. در این میان، نهج البلاغه اثر ارزشمند گردآوری‌شده از کلام امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت اخلاق اسلامی به شمار می‌آید که تعالیم اخلاقی آن ریشه در قرآن کریم دارد.

این رساله به تحلیل امکان تکامل جسمانی و روحانی انسان در عالم برزخ و آثار اجتماعی مترتب بر این تکامل، با عنوان «تکامل اجتماعی»، به روش تحلیلی و توصیفی و رویکردی میان‌رشته‌ای پرداخته است. مسئله اصلی این بحث است که در صورت اثبات این تکامل بر اساس دیدگاه صدرالمتألهین، چه ارکانی از مبنا و اصول صدرایی قابل‌استنباط است؟ نقش این ارکان در تبیین علت، شاخصه‌ها و آثار تکامل اجتماعی مدنظر وی که از آن تعبیر به «حکمت متعالیه نبوی و ولایی» می‌شود، چیست؟ اهمیت و ضرورت بحث از دو جهت است: اولاً با تقریر صدرایی روشن می‌شود که استکمالات دنیوی سایه و ظلی از تکاملات حاکم بر عالم برزخ بوده و «ولایت»، حلقه اتصال این عالم‌ها، بر اساس قافله‌سالاری و رهبری «انسان کامل» می‌باشد و ترقی و تعالی حقیقی برای افراد و جوامع بشری فقط از این رهگذر امکان‌پذیر است. ثانیاً شناخت بسیاری از مسائل فردی و اجتماعی من‌جمله معیار شقاوت و سعادت حقیقی، آزادی‌های فردی و اجتماعی، حقوق شهروندی و... متوقف بر تبیین علت، شاخصه‌ها و آثار تکامل اجتماعی انسان است که این امر می‌تواند از نحوه نگرش بر تکامل برزخی انسان، قابل‌استفاده و استدلال باشد. مهم‌ترین نوآوری در تبیین اصول چهارگانه مبتکرانه عقلانی صدرایی در «فاعلیت نفس ناطقه»، «جایگاه نفس ناطقه»، «کمالات و سلطنت قوه خیال در برزخ» و «نورانیت و بساطت نفس ناطقه»، در حل امکان تکامل برزخی و انبعاث ارکانی از این اصول با عنوان «انسان کامل» و «ولایت» می‌باشد. ضمن آنکه با همین رهیافت و ارتقای حکمت متعالیه صدرایی به «حکمت متعالیه نبوی و ولایی»، علت و شاخصه‌ها و آثار تکامل اجتماعی مدنظر وی نیز نمایان می‌شود. یافته این رساله بدین قرار است که بر اساس مبنای جدید و ارکان ملاصدرا، کمال‌یابی و ارتقای وجودی در برزخ و فردی و اجتماعی در دنیا، حاصل ظهور و تجلی لحظه‌به‌لحظه نفس ناطقه، با سرمایه وجودی که انسان به میزان تحقق ولایت انسان کامل در خود از علم و عمل ایجاد کرده است، می‌باشد. نتیجه آنکه نوع بشر و اجتماعات انسانی، با تمسک به ولایت انسان کامل و علم و عمل به اقتضای آن، تولدی دوباره یافته و به استکمالات حقیقی و سرمنزل مقصود در دنیا و برزخ رهنمون می‌شوند.

بررسی تطبیقی جایگاه و مقام حضرت هارون (ع) در قرآن و تورات، موضوعی است که به تحلیل عمیق و همه‌جانبه نقش این پیامبر بزرگ در دو دین ابراهیمی می‌پردازد. این پژوهش با هدف شناخت تفاوت‌ها و شباهت‌های روایی، معنوی و عملکردی هارون (ع) در دو متن مقدس، تلاش می‌کند تا تصویری جامع از جایگاه او در هر دو دین ارائه دهد و به فهم بهتر ارتباطات دینی و تاریخی میان اسلام و یهودیت کمک کند.در واقع دغدغه اصلی این پایان‌نامه پاسخ به این سوال است که شباهت‌ها و تفاوت‌های جایگاه و مقام حضرت هارون (ع) در قرآن و تورات چیست؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع موجود کتابخانه‌ای انجام شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش، جایگاه هارون در قرآن به عنوان پیامبری همراه و شریک موسی (ع) با تأکید بر فضایل اخلاقی، هدایت و فصاحت بیان شده است، در حالی که تورات علاوه بر نقش پیامبری، هارون را نخستین کاهن اعظم و معجزه‌گری معرفی می‌کند که عصا را به مار تبدیل می‌کرد. این تفاوت‌ها نشان‌دهنده تأکیدهای متفاوت هر متن بر جنبه‌های مختلف شخصیت هارون است و در عین حال، هر دو کتاب بر نقش کلیدی او در حمایت از موسی و هدایت قوم بنی‌اسرائیل اتفاق نظر دارند.

بیان مسئله قرآن کریم، به عنوان والاترین منبع الهام‌بخش مسلمانان و کتاب هدایت آسمانی، سرشار از مفاهیمی است که تبیین دقیق، علمی و جامع آن‌ها برای شکل‌گیری نگرش و رفتار صحیح فردی و اجتماعی، ضرورت دارد. یکی از این مفاهیم کلیدی، واژه «منت» است که در آیه 164 سوره آل عمران مورد تأکید قرار گرفته است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ...» در این آیه، خداوند، بعثت پیامبر اکرم (ص) را نعمتی عظیم و مصداقی از «منت» الهی بر مؤمنان معرفی می‌کند؛ اما نکته مهم و چالش‌برانگیز در فهم این آیه، معنای دقیق واژه «منت» و کاربرد خاص آن در نسبت با خداوند متعال است. در ادبیات عربی و فارسی، واژه «منت» معمولاً با مفاهیمی چون نعمت‌بخشی همراه با بزرگ‌نمایی، سرزنش، تحقیر و حتی طلبکار بودن به کار می‌رود و اغلب دارای بار معنایی منفی است. به گونه‌ای که اگر انسانی پس از اعطای نعمتی، به گیرنده آن منت بگذارد، این عمل نکوهیده تلقی می‌شود. اما زمانی که همین واژه به خداوند نسبت داده می‌شود، روشن است که بار منفی آن منتفی است و صرفاً به معنای عنایت خاص، لطف بی‌کران و نعمتی بی‌بدیل به بندگان است. با این حال، این تفاوت معنایی، پرسش‌های مهمی را در حوزه تفسیر و علوم قرآن مطرح می‌سازد: آیا واژه «منت» در همه کاربردهای قرآنی از همین خلوص معنایی برخوردار است؟ چگونه می‌توان مرز معنای الهی و انسانی «منت» را از یکدیگر تفکیک کرد؟ آیا مفسران مختلف، این واژه را به یک شکل تفسیر کرده‌اند یا میان دیدگاه‌های آنان اختلاف وجود دارد؟ مطالعه تفاسیر کهن و معاصر نشان می‌دهد که مفسران در تبیین معنای «منت» در این آیه، به ظرافت‌های لغوی، سیاق آیه و تفاوت کاربرد انسانی و الهی توجه کرده‌اند. برخی آن را به معنای «نعمت عظیم» و برخی دیگر به معنای «تفضّل خالص و بی‌منت» و برخی نیز به نوعی «بزرگی نعمت و لطف بی‌بدیل» دانسته‌اند که تنها از خداوند صادر می‌شود و هیچ شباهتی به منت‌گذاری‌های انسانی ندارد. این تفاوت تفسیری، نه‌تنها ابعاد لغوی و ادبی دارد، بلکه در ساحت‌های اخلاقی و تربیتی نیز آثار گسترده‌ای بر جای می‌گذارد؛ چراکه فهم درست معنای «منت» در نسبت انسان با خدا و در مناسبات اجتماعی انسان‌ها، می‌تواند الگویی کاربردی برای رفتار مؤمنان باشد. در عین حال، با وجود اهمیت موضوع، به نظر می‌رسد که تاکنون پژوهشی مستقل و جامع که به‌طور اختصاصی به بررسی و تحلیل معنای «منت» در آیه 164 سوره آل عمران، با رویکرد تفسیری، لغوی و تربیتی پرداخته باشد، کمتر انجام شده است و اغلب پژوهش‌ها به صورت پراکنده و در حواشی تفاسیر یا ذیل مباحث اخلاقی مطرح گردیده‌اند. بنابراین، تحقیق حاضر با بهره‌گیری از منابع تفسیری معتبر شیعه و سنی، متون لغوی اصیل و بررسی آثار تربیتی و اخلاقی این واژه، می‌کوشد ضمن واکاوی عمیق معنای «منت» در این آیه، زمینه‌ای نوین برای فهم دقیق‌تر پیام قرآن کریم و غنای مطالعات علوم قرآنی فراهم آورد.

معنویت، عنصر اساسی دین و حلقه ارتباطی انسان با خدا، یعنی «تقرب الی الله» است. این نوع ارتباطِ ملکوتی و باطنی که بر مبنای اصالت روح، شریعت، فطرت و عالم غیب استوار است، در قالب باور به خدا، عشق و محبت، تسلیم‌پذیری محض، بندگی و اطاعت از دستورات الهی و دوری از پلیدی‌ها در انسان شکل گرفته، اولاً نیاز اساسی بشر که ارتباط عمیق او با خداوند است را هدف غایی خود می داند و ثانیاً بر پایه آموزه‌های قرآن کریم و برنامه دعوت انبیاء و اولیاء، به رشد ابعاد وجودی انسان می‌پردازد. یکی از دلایل برقراری ارتباط انسان با خدا، دریافت این نکته است که پروردگارش غنی مطلق است و انسان در فقر مطلق به سر می‌برد و نیازمند رحمت حق‌تعالی است. انسان با ابراز فقر به درگاه خداوند، مشمول فیض و رحمت خاص الهی و عنایت ویژه پروردگار می‌شود؛ لذا این نوشتار با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به آیات الهی و روایات معصومان ,در پی استخراج مولفه‌های معنویت اسلامی است که به انسان در برقراری ارتباطی صحیح و عمیق با خداوند متعال و همچنین تقویت احساس نیاز و فقر به درگاه او، که غنی مطلق است، یاری رساند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های معنویت اسلامی را می‌توان در سه حیطه شناختی، گرایشی-عاطفی و رفتاری استخراج کرد. در حیطه شناختی و نظام خداباوری، خداشناسی،خودشناسی، راهنماشناسی، هستی‌شناسی و معادشناسی موجب ایجاد و تقویت احساس فقر عمیق انسان به غنی مطلق عالم می‌شود. در حیطه گرایشی، ارتباط میان انسان و خداوند که ناشی از عشق و محبت الهی، در قالب دعا و مناجات و اطاعت بی چون و چرا از اوامر الهی است، در ایجاد و تقویت احساس فقر و نیاز به خدا منشأ اثر است. نهایتاً، در حیطه رفتاری، پذیرش محض عبودیت بنده و ربوبیت خداوند و تثبیت و تحکیم این دو، به تقوای الهی و قرب الی الله می‌انجامد. نتیجه هر آنچه بیان شد، آن است که بینش، گرایش و کنش انسان تحت تأثیر مؤلفه‌های معنویت اسلامی رنگ و بوی معنوی به خود گرفته و انسان معنوی، عبودیت و نیازمندی خود را به معنای واقعی درک نموده و به هدف نهایی و سعادت جاودانه و هم‌جواری با عظمت حضرت حق نائل می آید.

فارابی فیلسوفی مسلمان و عقل گراست. وی شش معنای عقل را مطرح کرده است. عقل عرفی، عقل متکلمان، نظری، عملی و پنجمین عقل، عقلی است که درآن چهار عقل بالقوه، بالملکه، بالفعل و مستفاد را مطرح کرده است. تلاش فارابی درعقل و نسبتی که میان عقل و سیاست، انسان، سعادت برقرار می سازد معطوف به معنای پنجم ازعقل است. و عقل ششم عقل فعال است. انسان با عبوراز عقل بالقوه می تواند به مراحل بالاتر عقل برسد. فارابی انسانی که واجد عقل بالفعل شود را انسان الهی می نامد. ومعرفت کامل موجب دست یافتن به سعادت است. فارابی میان دین وفلسفه تعارضی نمی بیند ومعتقد است میان آنها سازگاری است چراکه هردو امر واحدی را می گویند فلسفه حقیقت آن امررا می گوید ودین آن حقیقت را نشان می دهد. پروکلوس فیلسوفی نوافلاطونی است که معتقد به سه گانه بازگشت، صدور، بقاء است. هرچیزی ازعلت صادر می شود واقانیم پایین تر معلول اقانیم بالاتر خود هستند. اقانیم مراتب متکثر جهان هستند که ازاحد به عنوان واحد محض و بالاترین اقنوم صادر می شوند و به تدریج بسط می یابند.

مهدویت یا اندیشه منجی موعود از اصلی‌ترین اندیشه‌های اعتقادی اسلام است و با نگاه به منابع روایی اسلام (شیعه و سنی) اثبات می‌گردد که باور به آمدن مصلح و منجی در آخرالزمان یکی از اساسی‌ترین و بدیهی‌‌ترین مؤلفه‌های فکری و کلامی تمامی فرقه‌های مذهبی است. مؤید اقبال عمومی به اندیشه مهدویت، فراوانی تعداد مدعیان این عنوان در تاریخ اسلام است. از آنجایی که آشنایی جهان غرب با اسلام و آموزه‌های آن، عمدتاً به واسطه مکتوبات مستشرقان بوده است؛ هر پژوهشگر عرصه دین را به تأمل وامی‌دارد که با توجه به اینکه نگاه و مطالعات اکثر مستشرقان برون دینی بوده است تا چه حد یافته‌ها و پژوهش‌های مستشرقان منطبق با واقعیت دین اسلام و آموزه‌های مهدویت است. از طرفی مبحث مدعیان دروغین مهدویت در مهدویت پژوهی مستشرقان، جایگاه قابل توجهی را به خود تخصیص داده است؛ لذا با توجه به اینکه مکتوبات و نگاشته‌های مستشرقین از گذشته تا کنون، منبع علمای روشنفکر شیعه و سنی و مستشرقین آینده است و از آنجا که عاملی تأثیرگذار در مشی فکری و امتداد مسیر پژوهشی شان می‌باشد و از طرفی مطالبی که ریشه‌های غلط و نادرستی دارند طبیعتاً پایه‌های استدلال و نتیجه گیری‌های آنان قرار می‌گیرد و گاها منجر به نفی اصل مهدویت می‌گردد. این پژوهش نیز با هدف آسیب‌شناسی مطالعات تاریخی مستشرقان در عرصه مدعیان دروغین مهدویت به کاوش پرداخته است؛ تا با رصد پژوهش‌های آنان در این زمینه و احصاء اسلوب‌های روشی و محتوایی تحقیقات مستشرقان، به نقد و تحلیل آسیب‌هایشان بپردازد. این نوشتار با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد تا آسیب‌شناسی مطالعات تاریخی مستشرقان را در عرصه مدعیان دروغین مهدویت واکاوی نماید. قابل ذکر است که ماحصل این پژوهش در بررسی آسیب‌های روشی مستشرقان، حاکمیت روش تاریخی‌نگری، یکسو نگری و فقدان تتبع در مراجعه به منابع تاریخ و تعمیم بی‌ضابطه تحلیل‌های تاریخی است. و همچنین در تفحص آسیب‌های محتوایی مستشرقان، نقل گزارشات تاریخی ناهمگون و متعارض، سامان‌دهی جهت‌دار گزارشات تاریخی، برخورد گزینشی با گزارشات تاریخی می‌باشد که در فصول جداگانه در حد بضاعت نگارنده، مصادیق متعدد از نگاشته‌های آنان رصد و در ادامه به نقد آنها پرداخته شده است.