جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

افلاطون از فیلسوفان بزرگی است که در تمامی حوزه‌های مهمّ متافیزیکی، اجتماعی، سیاسی، تربیتی و فرهنگی آرای ارزشمندی دارد که همگی این وجوه فکری در یک راستا ارائه شده است؛ یعنی به ‌طور نسبی از انسجام فلسفی برخوردار است. اهمیت آرای افلاطون در ساحت فلسفه به اندازه‌ای فراگیر است که هیچ دوره‌ای نبوده است که با مسئله‌ای از افلاطون‌گرایی مواجه نبوده باشیم و امروزه هم تفکرات افلاطونی بین فیلسوفان معاصر در ساحت‌های مختلف مطرح است؛ به‌ طوری ‌که رورتی، تفکر افلاطونی را با فلسفه برابر می‌داند. این فیلسوف که اهتمام جدی به مسئلۀ تربیت و امور اجتماعی دارد، آرایی در زمینه خانواده و زنان نیز دارد که بیشترین نقدها به آرای افلاطون در این بخش است و اغلب نظریه لغو مالکیت خصوصی و اشتراک در خانواده را در آرای افلاطون، خطاهای فاحش این فیلسوف در نظر گرفته‌اند؛ حتی مارکسیست‌ها که بر اساس قاعده باید به این جهت‌گیری علاقه‌مند باشند، ضمن تأیید این تفکر، آن را ناکافی و غیرمستحکم می‌دانند؛ به این دلیل که این فیلسوف به زیربنای اقتصاد در تفکر و تحولات اجتماعی باور نداشته است. در این مقاله تلاش شده است ابتدا معلوم شود حوزه و قلمرو این بحث نزد افلاطون چه میزان است؛ یعنی عموم مردم است یا فقط حاکمان؟ دوم اینکه آیا افلاطون در این آرا، نظری جدّی ارائه کرده است یا برای او نیز محل تردید بوده است؟ سوم اینکه برخی از نقدهای فیلسوفان متاخّر و معاصر در‌این‌باره چقدر وجاهت دارد؟

قاعدۀ فلسفی «الواحِد لایصدِر عَنهُ الِا الواحِد» در فلسفۀ اسلامی اهمیت فراوانی دارد و بخشی از تأملات نظری و فلسفی را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که برخی از متکلمان به‌کلی منکر آن شده‌اند و عده‌‌ای دیگر از فیلسوفان مانند ابن‌سینا در اثبات آن براهینی اقامه کرده‌اند. در مقاله حاضر، این پرسش مطرح است که کاربست «قاعده الواحد» را در فلسفۀ سیاسی ابن‌سینا بر اساس چه مؤلفه‌هایی می‌توان استخراج و تبیین کرد؟ مواردی همچون سلسله‌مراتب عالم هستی، تقسیم‌بندی طبقات اجتماعی، سلسله‌مراتبی‌بودن عالم عقول و نقش نبی در رهبری جامعه مؤلفه‌های آن هستند. به واسطه همین مراتب و طبقه‌بندی طولی در «قاعده الواحد» و پذیرش و اثبات آن از سوی ابن‌سینا، به عقیده او نبی نیز به دلیل اتصال به عقل فعال، شایسته هدایت و رهبری جامعه است که در اثبات شایستگی پیامبر برای رهبری مدینه از مسئله وحی بهره می‌گیرد؛ به این معنا که قوه عقلیۀ نبی به واسطه برخورداری از پرتو نورانی عقل فعال به مرتبه عقل قدسی دست می‌یابد و پدیده وحی را تحقق می‌بخشد. درواقع نبی سعادت جهان محسوس را با تشکیل حکومت و سعادت جهان معقول را با دانش مستقیم از طریق وحی ابلاغ می‌کند. چنین اتصالی به عقل فعال در چارچوب «قاعده الواحد»، فلسفۀ سیاسی حکیم بوعلی سینا را در امر عهده‌داری و زعامت جامعه تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ چرا‌که چنین کسی سعادت و تدبیر عالمیان را بهتر از دیگران می‌داند. پژوهش حاضر از روش کیفی به شیوه کتابخانه‌ای و همچنین روش تجزیه و تحلیل داده‌ها با رویکرد تفسیری - تفهمی بهره گرفته است.

امروزه مطالعه ماهیت و چگونگی زبان دین جایگاهی رفیع در پژوهش‌های دینی معاصر یافته است. این پژوهش‌ها گاه کلامی - فلسفی و گاه متنی و زبان‌شناسی بوده است. پژوهش در زبان نهج‌البلاغه نیز در همین راستا شکل‌گرفته است. پژوهش حاضر به دنبال یک بررسی از سنخ زبان‌شناسی در زبان نهج‌البلاغه است و با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف ارائه و اثبات این مطلب است که زبان نهج‌البلاغه، تصریف زبان قرآن است. بر این ‌اساس پس از دسته‌بندی تصریف به تصریف لفظی و معنایی به شناسایی، دسته‌بندی و تحلیل تصریف لفظی زبان قرآن در نهج‌البلاغه پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد گونه‌های تصریف زبان قرآن در نهج‌البلاغه را می‌توان تصریف واژگان و تصریف جملات، ایفای بیانی شامل مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه، تصریف موسیقایی یا آهنگ الفاظ شامل سجع، تکرار، جناس و توازن دانست. از نتایج پژوهش آن‌که زبان نهج‌البلاغه، تصریف/ بسط/ امتداد زبان قرآن است.

منشأ و چیستی احادیث از پرسش‌هایی است که در دوران جدید مورد توجه دوباره پژوهشگران مطالعات اسلامی قرار گرفته است. نگارش حجم انبوهی از احادیث در عصر رسول خدا (ص) با توجه به سنت آموزشی مبتنی بر نقل شفاهی، کمبود و گرانی ادوات نگارش سازگاری نداشت. لذا ضروری است با بهره‌گیری از ساحت دانش‌های دیگر به تبیین شکل‌گیری احادیث پرداخت.برخی از پژوهشگران منشأ بسیاری از احادیث را بازآفرینی خاطرات صحابه از پیامبر اسلام (ص) می‌دانند. خاطره حدیثی، یادآوری رفتار و یا فعلی از پیامبر (ص) در چهارچوب حدیث است؛ که به عنوان یک خاطره در مغز و حافظه شاهدان نقش بسته ‌است. موضوع پژوهش تبیین فرآیند بازآفرینی خاطرات حدیثی و زمینه‌های شکل‌گیری آن می‌باشد. یافته‌ها حاکی است راویان متناسب با بافت اجتماعی و نیازهای عصری، خاطرات از پیامبر اسلام (ص) را در راستای یک کارکرد اجتماعی و یا تحت تاثیر تغییرات زبانی و واژگان بازآفرینی می‌کنند؛ به صورتی که این فرآیند منجر به تغییراتی در واژگان، مضامین و مفاهیم روایت می‌شود. این پژوهش با ارزیابی موردی تطور چهار تحریر از خاطره حدیثی نهی نکاح متعه سبره جهنی، شواهدی از این گونه عوارض را ارائه می‌دهد. کارکرد اجتماعی تحریرهای مختلف احادیث در راستای متقاعد سازی مخاطب بر تحریم نکاح متعه توسط رسول (ص) بعد از فوت ایشان در سده اول می‌باشد.

این مقاله پیش‌‌فرض‌ها، روش‌شناسی و نتایج حاصل از آزمایش‌های اخیر علوم اعصاب را که به سبک آزمایش‌های لیبت، وجود ارادۀ آزاد را به چالش کشیده‌اند، به شکلی نقادانه ارزیابی می‌کند. ساختار مقاله چنین است: ابتدا نتایج آزمایش‌ها به شکل منطقی صورت‌بندی می‌شوند، سپس با بررسی آنها‌ به این نتیجه خواهیم رسید که این نتایج، ارادۀ آزاد را ضرورتاً رد نمی‌کند. در مقاله نشان داده می‌شود که برخی از آزمایش‌ها به علت محدودیت‌های طراحی و اجرایی، معرف همه اعمال انسان نیست؛ بنابراین تعمیم نتایج، نادرست است. همچنین می‌توان به ایرادهای روش‌شناسانۀ این آزمایش‌ها مانند عدم تعیین دقیق زمان وقوع یک تصمیم و ناکافی‌بودن اندازه‌گیری‌های نوروفیزیولوژیک اشاره کرد. در این بین به نقدهای آلفرد میلی بر تفسیرهای جبرگرایانه نیز اشاره خواهد شد. با توجه به استدلال‌ها و نقدهای ارائه‌شده، مقاله به این نتیجه می‌رسد که آزمایش‌های علوم اعصابِ اخیر نمی‌توانند به شکلی قانع‌کننده منکر ارادۀ آزاد باشند. هدف این نوشتار نیز برجسته‌کردن پیچیدگی‌های موجود در نقاط تلاقی علوم اعصاب و مقولۀ کهن ارادۀ آزاد و کمک به توسعۀ گفتمانی جامع‌تر و متعادل‌تر دربارۀ اختیار در انسان است.

تکیه در لغت، به معنی پشت به چیزی گذاشتن است. در گرگان، ساختمان‌های کوچکی در محلات قدیمی است که دهه اول ماه محرم، در آنجا برنامه عزاداری امام حسین7 و یاران او، برگزار می‌شود. تکیه‌ها بازوی کمکی برای سایر اماکن مذهبی مانند مساجد، هیآت و امامزاده‌ها هستند. اگر تکیه‌ها نبود مردم با کمبود فضا روبه‌رو می‌شدند. در شهر گرگان تکیه و حسینیه، دو مکان کاملاً جداگانه‌ای هستند. در حالی که در برخی شهرها، آنها دو واژه مترادف و هم معنی هستند. این جستار در تلاش است تا با نگاهی گذرا در جهت آشنایی با تکیه‌های شهر گرگان قدمی بردارد.

مقتل‌خوانی از دیرباز از مهم‌ترین جلوه‌های بیان مصائب جانسوز واقعه کربلا بوده‌است. روایت واقعه کربلا با هدف زنده نگاه داشتن اهداف متعالی قیام امام حسین7 علیه جور و ستم سالیان متمادی، توسط شیعیان در مناطق گوناگون ایران انجام می‌شده‌است. برای نمونه در مسجد آل طیب شهر شوشتر مقتل‌خوانی از دیرباز تا کنون پابرجا است. سبک مقتل‌خوانی خاص شوشتر، احتمالاً اولین بار توسط آیت الله آقا سید محمد مهدی آل طیب رواج یافته و هرساله در دوازده شب اول ماه محرم برگزار می‌شود. این سبک به مسجد آل طیب اعتبار ویژه‌ای بخشیده و آن را به گفته اهل فن «پایتخت مقتل‌خوانی خوزستان» قرار داده است. این مراسم از سوی اهالی شوشتر و شهرهای اطراف چندان مورد استقبال قرار می‌گیرد که مساجد، حسینیه‌ها، منازل، کوچه‌ها و خیابان‌های اطراف مسجد سرشار از جمعیت می‌شود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی در پی بازنمایی و معرفی آیین مقتل‌خوانی سنتی شهر شوشتر به کمک منابع کتابخانه‌ای و مطالعه میدانی است.