جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاعدۀ فلسفی «الواحِد لایصدِر عَنهُ الِا الواحِد» در فلسفۀ اسلامی اهمیت فراوانی دارد و بخشی از تأملات نظری و فلسفی را به خود اختصاص داده است؛ به طوری که برخی از متکلمان به‌کلی منکر آن شده‌اند و عده‌‌ای دیگر از فیلسوفان مانند ابن‌سینا در اثبات آن براهینی اقامه کرده‌اند. در مقاله حاضر، این پرسش مطرح است که کاربست «قاعده الواحد» را در فلسفۀ سیاسی ابن‌سینا بر اساس چه مؤلفه‌هایی می‌توان استخراج و تبیین کرد؟ مواردی همچون سلسله‌مراتب عالم هستی، تقسیم‌بندی طبقات اجتماعی، سلسله‌مراتبی‌بودن عالم عقول و نقش نبی در رهبری جامعه مؤلفه‌های آن هستند. به واسطه همین مراتب و طبقه‌بندی طولی در «قاعده الواحد» و پذیرش و اثبات آن از سوی ابن‌سینا، به عقیده او نبی نیز به دلیل اتصال به عقل فعال، شایسته هدایت و رهبری جامعه است که در اثبات شایستگی پیامبر برای رهبری مدینه از مسئله وحی بهره می‌گیرد؛ به این معنا که قوه عقلیۀ نبی به واسطه برخورداری از پرتو نورانی عقل فعال به مرتبه عقل قدسی دست می‌یابد و پدیده وحی را تحقق می‌بخشد. درواقع نبی سعادت جهان محسوس را با تشکیل حکومت و سعادت جهان معقول را با دانش مستقیم از طریق وحی ابلاغ می‌کند. چنین اتصالی به عقل فعال در چارچوب «قاعده الواحد»، فلسفۀ سیاسی حکیم بوعلی سینا را در امر عهده‌داری و زعامت جامعه تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ چرا‌که چنین کسی سعادت و تدبیر عالمیان را بهتر از دیگران می‌داند. پژوهش حاضر از روش کیفی به شیوه کتابخانه‌ای و همچنین روش تجزیه و تحلیل داده‌ها با رویکرد تفسیری - تفهمی بهره گرفته است.

منشأ و چیستی احادیث از پرسش‌هایی است که در دوران جدید مورد توجه دوباره پژوهشگران مطالعات اسلامی قرار گرفته است. نگارش حجم انبوهی از احادیث در عصر رسول خدا (ص) با توجه به سنت آموزشی مبتنی بر نقل شفاهی، کمبود و گرانی ادوات نگارش سازگاری نداشت. لذا ضروری است با بهره‌گیری از ساحت دانش‌های دیگر به تبیین شکل‌گیری احادیث پرداخت.برخی از پژوهشگران منشأ بسیاری از احادیث را بازآفرینی خاطرات صحابه از پیامبر اسلام (ص) می‌دانند. خاطره حدیثی، یادآوری رفتار و یا فعلی از پیامبر (ص) در چهارچوب حدیث است؛ که به عنوان یک خاطره در مغز و حافظه شاهدان نقش بسته ‌است. موضوع پژوهش تبیین فرآیند بازآفرینی خاطرات حدیثی و زمینه‌های شکل‌گیری آن می‌باشد. یافته‌ها حاکی است راویان متناسب با بافت اجتماعی و نیازهای عصری، خاطرات از پیامبر اسلام (ص) را در راستای یک کارکرد اجتماعی و یا تحت تاثیر تغییرات زبانی و واژگان بازآفرینی می‌کنند؛ به صورتی که این فرآیند منجر به تغییراتی در واژگان، مضامین و مفاهیم روایت می‌شود. این پژوهش با ارزیابی موردی تطور چهار تحریر از خاطره حدیثی نهی نکاح متعه سبره جهنی، شواهدی از این گونه عوارض را ارائه می‌دهد. کارکرد اجتماعی تحریرهای مختلف احادیث در راستای متقاعد سازی مخاطب بر تحریم نکاح متعه توسط رسول (ص) بعد از فوت ایشان در سده اول می‌باشد.

امروزه مطالعه ماهیت و چگونگی زبان دین جایگاهی رفیع در پژوهش‌های دینی معاصر یافته است. این پژوهش‌ها گاه کلامی - فلسفی و گاه متنی و زبان‌شناسی بوده است. پژوهش در زبان نهج‌البلاغه نیز در همین راستا شکل‌گرفته است. پژوهش حاضر به دنبال یک بررسی از سنخ زبان‌شناسی در زبان نهج‌البلاغه است و با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف ارائه و اثبات این مطلب است که زبان نهج‌البلاغه، تصریف زبان قرآن است. بر این ‌اساس پس از دسته‌بندی تصریف به تصریف لفظی و معنایی به شناسایی، دسته‌بندی و تحلیل تصریف لفظی زبان قرآن در نهج‌البلاغه پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد گونه‌های تصریف زبان قرآن در نهج‌البلاغه را می‌توان تصریف واژگان و تصریف جملات، ایفای بیانی شامل مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه، تصریف موسیقایی یا آهنگ الفاظ شامل سجع، تکرار، جناس و توازن دانست. از نتایج پژوهش آن‌که زبان نهج‌البلاغه، تصریف/ بسط/ امتداد زبان قرآن است.

تکیه در لغت، به معنی پشت به چیزی گذاشتن است. در گرگان، ساختمان‌های کوچکی در محلات قدیمی است که دهه اول ماه محرم، در آنجا برنامه عزاداری امام حسین7 و یاران او، برگزار می‌شود. تکیه‌ها بازوی کمکی برای سایر اماکن مذهبی مانند مساجد، هیآت و امامزاده‌ها هستند. اگر تکیه‌ها نبود مردم با کمبود فضا روبه‌رو می‌شدند. در شهر گرگان تکیه و حسینیه، دو مکان کاملاً جداگانه‌ای هستند. در حالی که در برخی شهرها، آنها دو واژه مترادف و هم معنی هستند. این جستار در تلاش است تا با نگاهی گذرا در جهت آشنایی با تکیه‌های شهر گرگان قدمی بردارد.

مقتل‌خوانی از دیرباز از مهم‌ترین جلوه‌های بیان مصائب جانسوز واقعه کربلا بوده‌است. روایت واقعه کربلا با هدف زنده نگاه داشتن اهداف متعالی قیام امام حسین7 علیه جور و ستم سالیان متمادی، توسط شیعیان در مناطق گوناگون ایران انجام می‌شده‌است. برای نمونه در مسجد آل طیب شهر شوشتر مقتل‌خوانی از دیرباز تا کنون پابرجا است. سبک مقتل‌خوانی خاص شوشتر، احتمالاً اولین بار توسط آیت الله آقا سید محمد مهدی آل طیب رواج یافته و هرساله در دوازده شب اول ماه محرم برگزار می‌شود. این سبک به مسجد آل طیب اعتبار ویژه‌ای بخشیده و آن را به گفته اهل فن «پایتخت مقتل‌خوانی خوزستان» قرار داده است. این مراسم از سوی اهالی شوشتر و شهرهای اطراف چندان مورد استقبال قرار می‌گیرد که مساجد، حسینیه‌ها، منازل، کوچه‌ها و خیابان‌های اطراف مسجد سرشار از جمعیت می‌شود. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی در پی بازنمایی و معرفی آیین مقتل‌خوانی سنتی شهر شوشتر به کمک منابع کتابخانه‌ای و مطالعه میدانی است.

درباره زندگی امامان در گزارش‌های تاریخی-حدیثی اختلاف وجود دارد. این اختلاف اقوال گاه موجب حتک حرمت می‌شود و گاه این مسئله دستاویز غرض‌ورزان قرار می‌گیرد. از این‌رو ضروری است تا در استفاده از اخبار دقت علمی لحاظ شود. شیرخوارگی امام حسین(ع) از جمله اخباری است که در منابع تاریخی- حدیثی شیعه و سنی با اختلاف نقل شده‌است. چگونگی شیرخوارگی امام حسین(ع)، پرسش اصلی نگارنده است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی با جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای به مطالعه گزارش‌های تاریخی- حدیثی پرداخته و در نظر دارد، نقل‌های ناهمگون و نادرست کنار گذاشته شوند تا در صورت اعتبار از نظر سند و محتوا، آن اقوال مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین با فرض تردید این اخبار نمی‌توان منکر این واقعیت شد. به نظر می‌رسد با وجود اختلاف سنی اندک بین حسنین: احتمال دارد که امام(ع) در دوران بیماری مادر با اعجاز پیامبر(ص) تغذیه و بعد از بهبودی، مجدد توسط مادر تغذیه شده‌اند. همچنین زنانی در منسب دایگی به دختر رسول خدا(ص) کمک می‌کردند.