جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوران معاصر، هویت و هویت‌یابی تحت‌تأثیر سه جریان مدرنیسم، پست‌مدرنیسم و فرا پست‌مدرنیسم قرار دارد. در دل هر یک از این سه جریان، رویکرد خاصی به مسئلة هویت را شاهدیم. در این مقاله، نخست به هر یک از جریان‌های فکری مذکور و تأثیر آنها بر مسئلة هویت، به‌ویژه هویت زنان، می‌پردازیم. پس از این مقدمه، تصویر ارائه شده از هویت و حقوق زن در کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید) بازکاوی می‌شود.

تناسخ ملکوتی نفس، مهم‌ترین تصویری است که ملاصدرا برای معاد جسمانی ترسیم می‌کند؛ به این معنا که نفس انسان پس از جدایی از بدن مادی، به بدنی که توسط خود او در دنیا ساخته شده و متناسب با صفات و ملکات درونی اوست، تعلق گرفته، با آن بدن محشور می‌شود. در قرآن کریم از دسته‌ای از بنی‌اسرائیل سخن به میان آمده که به سبب نافرمانی از دستورات خداوند، به شکل میمون ظاهر شدند؛ ملاصدرا مسخ بنی‌اسراییل و به طور کلی پدیدۀ مسخ را تأییدی بر تناسخ ملکوتی می‌شمارد. با توجه به اصول چندگانۀ ملاصدرا و مقدماتی که در اثبات تناسخ ملکوتی بیان کرده است، می‌توان به وجه این تأیید دست یافت. این مقاله با تبیین و توضیح واقعیت تناسخ ملکوتی و مسخ، به دنبال تبیین این تأیید است.

مسیحیان و برخی از مسلمانان استدلال می‌کنند که کاربست تکنیک شبیه‌سازی ناقض کرامت انسانی است. این دلیل خود به صورت‌های مختلفی بیان می‌شود، مانند آنکه انسان موضوع آزمایش‌های علمی قرار می‌گیرد و با او مانند حیوانات رفتار می‌شود. گاه نیز تغییر نحوة تولید مثل، مایة نقض کرامت انسانی قلمداد می‌گردد و گاه به مسئلة از بین رفتن هویت فردی اشاره می‌شود. نگارنده در دو قسمت، دیدگاه مسیحیان و مسلمانان را در این باره نقل و تحلیل کرده است و کوشیده است نشان دهد که استناد به مفهوم کرامت انسانی در این جا مبهم و ناگویاست و مخالفان کوشش دقیقی در جهت تبیین دلیل خود به عمل نیاورده‌اند.

در اصول مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرایط لازم برای تصدی مقامات عالی رتبة سیاسی به تفصیل بیان شده است، اما غالباً تصریحی به شرط جنسیت وجود ندارد. همین امر موجب گردیده تا تصدی زنان به مناصب سیاسی همچنان مورد بحث و نظر قرار گیرد. با وجود رویکرد فقهی مشهور مبنی بر اشتراط جنسیت برای تصدی مقامات ولایی و قضایی، این سؤال مطرح است که چرا قانون اساسی به طور صریح به این شرط اشاره نکرده است؟ این نوشتار در پی این هدف است تا ضمن تحلیل دیدگاه‌های فقهی- حقوقی دربارۀ لزوم اشتراط جنسیت برای مناصب عالی سیاسی، دلایل سکوت قانون اساسی را مورد واکاوی قرار دهد. نگارنده بر این باور است که عدم تصریح برخی شرایط نظیر جنسیت، نشان از دقت نظر تدوین‌کنندگان قانون اساسی برای بالا بردن ظرفیت قانونی و باز گذاشتن راه تفسیر قانونی بر این امر بوده است. بنابراین هر چند زمینه‌های فرهنگی و اجرایی این مسئله هنوز در جامعة ایران فراهم نیست و بستر لازم برای مدیریت سیاسی زنان حتی در مناصب میانی نیز ایجاد نشده، ولی به لحاظ نظری و در مقام شناخت و دفاع از اصول قانون اساسی می‌توان گفت، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ظرفیت نظری لازم برای تصدی همۀ مقامات سیاسی از سوی زنان را دارد

حقوق انسانی و حقوق بشر در جهان کنونی بر مبنای نگرش انسان مدارانه (Humanism) تبیین و توجیه می‌‌شود. این نوع تبیین کمتر بر مبنای حقوق طبیعی است اما برخی از فلاسفه و اندیشمندان به دنبال یافتن منشأیی الهی و طبیعی برای حقوق انسانی بوده‌اند. مقاله حاضر کوشش می‌‌کند یکی از نظریات سنتی لایب ‌نیتس فیلسوف دوران جدید را بیان نماید. لایب نیتس به دنبال این است که ثابت نماید هر نوع حقوقی از حق طبیعی ناشی می‌‌شود و این تنها در زندگی اخلاقی امکان پذیر است. اما ملاک و معیاری که بتوان هم اخلاق و هم حقوق را در آن طرح کرد، عدالت است. عدالت فضیلتی است که بر سایر فضایل برتری دارد. این نوع عدالت از حق طبیعی، که امری الهی است، ناشی می‌شود. حقوق انسان‌ها با این ملاک سنجیده می‌شود و جزا و پاداش نیز متناسب با این عدالت داده می‌شود.

مقصود از «صلح جهانی» وضعیتی است که در آن همة افراد، گروه‌ها و ملّت‌ها با حفظ کرامت انسانی خود از زندگیِ همراه با عدالت، امنیت، مدارا و همکاری به عنوان یک «حق» برخوردارند؛ و در تعیین سرنوشت خویش و در راستای حفظ این وضعیت در جهان فعالانه مشارکت می‌کنند. ایمانوئل کانت، به عنوان پدر لیبرالیسم، از بنیانگذاران تجدد و یکی از مؤثرترین فیلسوفان دوران مدرن محسوب می‌شود. نظریة نظام‌مند صلح کانت بر فلسفة اخلاق و فلسفة عمومی وی تکیه می‌زند. این در حالی است که نظریات صلح در اندیشة سیاسی اسلامی، در دو بُعد فلسفة سیاسی و فقه سیاسی، انسجام چندانی ندارد. در عین حال، به شکل کلی می‌توان گفت تشابه نظریة صلح در اسلام با نظریة صلح کانت، صوری، و تفاوت‌های آن‌ها بنیادین است

اشتغال به مثابۀ حقی بشری در بسیاری از اسناد بین‌‌المللی به‌ رسمیت شناخته شده‌ است. به موجب این حق، هر انسان حق دارد، از فرصت‌های شغلی مطلوب و شایسته بهره‌مند باشد. این حق در سوی دیگر متضمن تکلیف دولت به فراهم آوردن فرصت‌های شغلی به میزان کافی است. مقالۀ حاضر می‌کوشد، ریشه‌های تاریخی این حق را واکاود. به عبارت دیگر در این نوشتار در پی آنیم که بدانیم از چه زمانی و به چه دلیل، کار، حق انسان دانسته شد؟ دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد، انقلاب صنعتی، پیگیری مطالبات اقشار فرودست اجتماع، رکود اقتصادی در برخی دوران‌ها و تحولات پس از جنگ جهانی دوم به پیدایش این حق یاری رسانده‌اند. حقی که در نهایت با شکل‌گیری نظام بین‌المللی حقوق بشر، به‌عنوان یکی از حقوق رفاهی به اسناد راه یافت.

در روایات شیعه و سنی حالات مختلفی برای رسول اکرم(ص) هنگام نزول وحی نقل‌شده است که این مطلب را به ذهن انسان تداعی می‌کند که آیا رابطه‌ای بین نوع وحی و حالتی که برای پیامبر رخ می‌دهد، وجود دارد یا خیر؟طبق شواهد و مستندات، وقتی‌ به پیامبر(ص) وحی مستقیم می‌شده، سنگینی و سختی زیادی را احساس می‌نموده‌اند و این شدیدترین نوع وحی بوده است و زمانی که وحی به‌واسطه‌ی فرشته رخ می‌داده، چنین‌سنگینی بر ایشان عارض نمی‌شده‌است. همچنین در مواردی که فرشته وحی به‌صورت انسان برای ایشان ظاهر می‌شد، تغییری در حضرت دیده نمی‌شد و این راحت‌ترین حالت هنگام نزول وحی بوده است.

مفهوم واژۀ آیه به طور عام و آیات معجزه به طور خاص، موضوعی است که محقق دینی به هنگام جست‌وجوی ریشه‌های قرآنی معجزه، خود را با آن روبه‌رو می‌بیند. چگونه می‌توان مفهوم قرآنی آیه را از میان کاربردهای این واژه در قرآن بازسازی کرد؟ مفهوم کلامی معجزه و مفهوم قرآنی آیه چه ارتباطی با هم دارند؟ این مقاله می‌کوشد ضمن بررسی نظریۀ مشهور معجزه و نیز مقایسۀ تصور قرآنی آیه و تصور کلامی معجزه نشان دهد که ارکان اصلی در اصطلاح معجزه با تصوری که از خلال داستان‌های انبیا از مفهوم آیۀ ویژه به دست می‌آید، مطابق نیست؛ و با استفاده از کاربردهای واژۀ آیه در قرآن، مفهوم این اصطلاح را بازسازی می‌کند و با عرضۀ اجزای تصوری مصطلح معجزه بر مصادیق قرآنی آن، عدم انطباق مفهوم قرآنی آیه و مفهوم کلامی معجزه را تبیین و سرانجام اصالت دلالت خداشناختی را برای آیات، از جمله آیات اقناعی یا ویژه پیشنهاد می‌کند. از لوازم این فرضیه، بازخوانی و تفسیر مجدد برخی آیات قرآنی مانند قطعات تحدّی و نیز مرزبندی مجدد میان مباحث پیامبرشناسی و خداشناسی قرآن است.

اکنون نیز در مورد تعیین رابطة بین عام وخاص ابهام فراوان وجود دارد. پساساختارگرایانی همچون میشل فوکو، جامعه‌گرایان، لیبرال‌ها، عمل‌گرایانی مانند ریچارد رورتی و جان راولز، دیدگاه‌های متفاوتی دارند که در متن مقاله مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ اما از دیدگاه نگارنده، تمام این رویکردها بیش از حد انتزاعی هستند. رویکرد نگارنده با این فرض آغاز می‌شود که همسان‌سازیِ مفهوم آزادی با طبقة [اجتماعی]،جامعه یا دولت موجب تحریف آن می‌گردد. آزادی، تنها و منحصراً آزادیِ عمل فرد در جهان است. هدف این مقاله رویارویی با چیزی است که معمولاً یک «تضاد کاذب» به نظر می‌رسد و این رویارویی از طریق برجسته‌سازی نقش تنوع برای جوامع دموکراتیک و روش‌هایی است که از طریق آنها، حکومت قانون لیبرال با ادعاهای عام خود،به عنوان پیش شرطی برای آزادی [افراد یا گروه‌های] خاص عمل می‌کند.