جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث معرفت شناسی در طول تاریخ فلسفه ذهن بسیاری از متفکران را به خود معطوف داشته است، کانت و صدرا از جمله فلاسفه ای هستند که به بررسی نحوة برقراری ارتباط میان انسان و جهان خارج پرداختند و علی رغم همة تفاوتهایی که در موضع، موضوع و نتایج بحث آنها وجود دارد در دو مسئله به یکدیگر نزدیک می شوند؛ یکی نقش فعّال انسان در شناسایی و دیگری توجه به برقراری ارتباط میان حس، خیال وعقل. این مقاله ضمن آگاهی از تفاوت لوازم و خاستگاه بحث این دو فیلسوف بر آن است که با مشاهدة نظریة انشاء و تألیف در آینه یکدیگر بستر مناسبی فراهم آورد تا زوایای پنهان این دو نظریه روشن تر گردد و به دو سوال اصلی یعنی نقش انسان در عمل شناسایی و ارتباط حس و خیال و عقل در فرآیند شناخت پاسخ داده شود. بر این اساس مقاله ای در سه بخش تنظیم شد؛ در بخش نخست به بررسی دیدگاه اسلاف ملاصدرا و کانت پرداختیم تا فضای فکری و خاستگاه نظریات مشخص شود. در بخش دوم به تبیین نظریة تألیف و انشاء پرداختیم و در نهایت در بخش پایانی به تعدادی از نتایج این دو نظریه اشاره شد. این رساله بر اساس روش کتابخانه ای و با بهره گیری از کلید واژه هایی نظیر صدرای شیرازی، ایمانوئل کانت، معرفت شناسی، استنتاج استعلایی ، علم، نفس و... انجام شده است.

مطالب این رساله در بررسی و شناخت مبدأ صدور افعال انسان که در واقع فاعل حقیقی افعال اوست، به دو قسمت کلی تقسیم می شود: در قسمت نخست، این مسأله بیشتر در فلسفه اسلامی مورد تحقیق قرار گرفته است که از این منظر فاعلیت افعال انسان میان نفس و بدن مطرح است؛ به همین خاطر در فصول اولیه رساله پس از بحث واژه شناسی به بیان ماهیت نفس که آیا امری جسمانی یا مجرد است پرداخته شده است و بعد از آن وجود و تجرد آن از نظر فلسفی اثبات شده است و رابطه آن با بدن نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. بعد از این مطالب که تقریبا" بعنوان مقدمه بخش نخست- قسمت فلسفی- می باشند، فاعلیت جسم و عوامل مؤثر بر آن مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنین چگونگی و کیفیت فاعلیت نفس و شرح قوای آن که نفس از طریق آنها افعال خود را انجام می دهد نیز طرح و بحث شده است و در انتهای این قسمت هم ما ضمن تجزیه و تحلیل بین فاعلیت نفس و فاعلیت جسم و داوری بین آنها به این نتیجه رسیده ایم که جسم یا همان بدن انسان به هیچ عنوان نمی تواند فاعل افعال انسان باشد، بلکه تنها می تواند نقش اعدادی و تهیأ داشته باشد؛ هر چند که نفس افعال جزئی و جسمانی را بدون بدن نمی تواند انجام دهد. بنابراین این نفس است که فاعل حقیقی افعال است نه جسم و بدن انسان. در قسمت دوم، بحث بیشتر جنبه کلامی دارد که فاعلیت در این قسمت بین انسان و خدا مطرح است. آیا انسان فاعل افعال خودش است؟ یا خداوند است که فاعل است و انسان نقشی ندارد؟ در این قسمت سه دیدگاه عمده در کلام اسلامی طرح شده است. اول، اشاعره اند که معتقد به فاعلیت خداوند و در نهایت جبر می باشند. دوم، معتزله اند که قائل به اختیار و فاعلیت مطلق انسان اند و به تفویص گراییده اند و دسته سوم، اما میه اند که نه جبر و نه تفویض را قبول ندارند. ما هم پس از تجزیه و تحلیل این سه دیدگاه و داوری بین آنها دیدگاه امامیه را به عنوان دیدگاه برتر و معقول تر در این مسأله برگزیده و از آن دفاع کرده ایم.

رساله ای که در پیش روی دارید به معرفی مرحوم آیت الله شیخ محمدتقی آملی(ره) و بیان نظرات فلسفی ایشان می پردازد. در مقدمه این رساله اهمیت و ضرورت بحث از اندیشه های این فیلسوف معاصر پرداخته شده است.در فصل اول زندگی نامة خود نوشت ایشان، آثار، تألیفات، اساتید و شاگردان ایشان معرفی شده و پس از آن به معرفی اجمالی کتاب شرح منظومه سبزواری(ره)، حواشی و شروح مختلف آن پرداخته و جایگاه کتاب دررالفوائد، شیخ محمدتقی آملی(ره) را میان آنها معرفی کرده ایم. در پایان این فصل ویژگی های کلی روش مرحوم آملی را بیان کردیم. در فصل دوم اندیشه های فلسفی ایشان در چهار بخش به ترتیب در بخش اول تقریرات و شرح ایشان از امور عامه شرح منظومه، در بخش دوم بحث مقولات، امکان و حدوث، در بخش سوم الهیات به معنی اخص و در بخش چهارم بحث معاد ذکر گردیده ودر پایان نیز نظرات اخلاقی ایشان تبیین شده است. در این رساله هر کجا مرحوم آملی(ره) سخن خاصی نداشتند از آن بحث گذشتیم و هر کجا بیان جدید، تقریر نو، استدلال خاص، انتقاد فردی بر دیگر فیلسوفان و یا نوآوری داشته بیان گردیده است.

یکی از مسائلی که فیلسوفان اسلامی به کاوش آن پرداخته اند مساله شر است. هدف آن بوده که با نگاهی عقلی و مستدل شرورو و رنجهای مطرح شده در هستی برای بشر تبیین حقیقت و ماهیت آنها به نحوی کلی روشن گردد. پس از جمع بندی موارد مطرح شده مهمترین نظریه در فلسفه اسلامی آن است که شرور ماهیتی عدمی داشته و فاقد هر گونه هستی مستقل مجعول و مقضی بالذات هستند.. با تفکیک وجوه مختلف قابل شناسایی در شرور تلاش شده حیثیت شر بودن به امر عدمی ارجاع یافته و هر آن چه وجهه وجودی دارد به عنوان خیر و مطلوب مدلل گردد. از طرف دیگر به لحاظ آن که خداوند واجب الوجود از تمام جهات از جمله کمالات و افعال است لازمه این ویژگی آن است که هستی در تمام مراتبش از جمله در مرتبه جسمانی و مادی نیز کاملترین و احسن بوده باشد. بر این اساس شرور نمی توانند در نظام احسن جایگاهی داشته باشند. با این نگرش تحلیل برخی فیلسوفان مثل هیوم و مکی از مساله شر غیر معقول جلوه می نماید بدان جهت که وجوه و حیثیات را از یکدیگر تفکیک نکرده و ابعاد مختلف پدیده ای را که شر جلوه می کند در ویژگی شر بودن آن منحصر نموده اند. در حالی که یکی از ارکان تحلیل فلسفی بازشناسی و در نیامیختن حیثیات با یکدیگر است.

این پژوهش با استفاده از آیات و روایات ، آراآ فقها (امامیه ، عامه ) و نظرات صاحب نظران حقوقی به روش مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است روش پژوهش : استفاده از کتب مختلف فقهی و حقوقی با راهنمائی های اساتید محترم دانشگاهی ابزار اندازه گیری : نظر فقهای (امامیه و عامه ) طرح پژوهش : ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی بیت المال ، مفهوم ، ماهیت ، میزان آن و پرداخت دیه از بیت المال ، مبانی و موارد پرداخت دیه از بیت المال ، موارد پرداخت دیه در فقه (امامیه و عامه ) و در قانون مورد بررسی قرار داده شده است نتیجه کلی : از آنجایی که بیت المال نقش بسزایی در نیازهای اقتصادی یک جامعه دارد باید در حفظ آن کوشا باشیم .

ابن عربی معتقد است در انسان نیروی ادراک کننده دیگری غیر از عقل یافت می شود که عرصه فعالیت این نیرو پهنه «خیال» است که در آن، جمع میان اضداد پدیدار می شود؛ زیرا نزد حسّ و عقل جمع میان دو ضد، ممتنع است. عالم خیال نزدیکترین دلالت به حق است، زیرا حضرت حق، اول است و آخر، ظاهر است و باطن. لذا عارف جز از راه جمع کردن میان دو ضد، شناخته نمی شود. ابن عربی، خیال را منزل الفت جامع میان حق و خلق و همان صورتی می داند که انسان بر آن آفریده شده است و این آگاهی را نیرومندترین آگاهی می داند که بوسیله آن عارف و احدّیت حق را درکثرت خلق ادراک می کند. ابن عربی معتقد است خیال، تنها آنچه را دارای صورت محسوس یا مرکب از اجزاء محسوس است و توسط قوه مصوره ترکیب می شود، نگه می دارد و از این رهگذر، صورتی را به دست می دهد که در حس موجود نیست اما برای بیننده محسوس است. وی در نظریه عرفانی خویش از عالم خیال به عنوان طریق معرفت الله نام می برد. همچنین در نظر شیخ اکبر عنصر خیال حلقه واسطه بین وجود شناسی و معرفت شناسی به شمار می رود. چرا که در قوس نزول از آنجا که معانی در عالم خیال تجسد می یابند و گونه ای دیگر از هستی را برخوردار می شوند و در قوس صعود نیز اجساد تروح یافته و لباس دیگری از هستی را می پوشند این خیال است که در هردوحوزه به شناخت آنها نائل خواهد شد. علاوه براین شناخت صحیح از عالم و خداوند تنها در گرو کارکرد خیال می باشد و کمیت عقل در نظر وی در هردو حوزه لنگ است.

سخن این که : هدف از نگارش این پایان نامه ، تقویت اعتقادات مذهبی ، مراقبت ، پاک سازی و بهسازی در پرتو آن است ، مطالب این پایان نامه خلاصه وار و نشأت گرفته از آیات قرآن، روایات چهارده معصوم ( علیهم السلام)، گفتار محققین اسلام ، و داستانهای مذهبی و حقیقی است، در این نوشتار سعی شده از کتب معتبر و بسیار غنی در زمینه موضوع تحقیق استفاده شود و لذا نتایج بسیار خوبی هم عاید خوانندگان عزیز خواهد شد چرا که تقریباً خلاصه و مفید در مورد جایگاه مرگ و همچنین برزخ بحث شده است و به رویدادهای علم برزخ و زندگی برزخی پرداخته شده و در نهایت هم تأثیر اعتقاد به معاد و جایگاهی که اعتقاد به حیات پس از مرگ در زندگی فردی و اجتماعی دارد بیان شده است. بنابراین باید از آن بهره جست ، و با آینده نگری دقیق ، در پرتو گفتار نورانی قرآن و پیامبر ( ص) و امامان معصوم ( علیهم السلام ) ، خود را صاحب باغی از باغهای بهشت برزخی نمود ، امید آن که همه ما با مطالعه ی این پایان نامه ، به چنین احساس و مراقبتی نائل شویم . اینک اهم مطالب این پایان نامه را برشمرده و در مورد هر کدام به طور خلاصه توضیح می دهم . 1- تعریف لغوی و اصطلاحی برزخ و حقیقت مرگ : تعریف لغوی برزخ که همان حائل و حدفاصل بین دو چیز می باشد تعریف اصطلاحی برزخ هم فاصله بین مرگ تا قیامت می باشد و حقیقت مرگ هم دریافت کردن روح انسان توسط خداوند می باشد . 2- انواع مرگ ، علل ترس از مرگ از دیدگاه ماتریالیستها و الهیون . مرگ از نظر قرآن یا حقیقی است یا مشروط می باشد و علل ترس از مرگ هم می تواند مختلف باشد که عمده آن عدم اعتقاد و یقین به قیامت و معاد باشد و همچنین ماتریالیستها معتقدند که انسان با مرگ نیست و نابود می شود و از بین می رود اما الهیون معتقدند که انسان با مرگ نابود نمی شود و به حیات برزخی وارد می گردد . 3- حیات برزخی و شواهدی که دلالت بروجود حیات برزخی می کند . حیات برزخی که مربوط به روح انسان می باشد و انسان بعد از مرگ وارد آن می شود و تا قیامت در آن می ماند و به اعمالش در آن جا رسید گی می شود در این زمینه شواهد زیادی است که وجود برزخ را بعد از مرگ اثبات می کند. 4-تصویر برزخ در آیات وروایات : آیات و روایات زیادی در مورد برزخ آمده است و ما را به وجود عالم دیگری بعد از مردن آگاه می کند و علاوه بر آیات قرآن روایات زیادی از ائمه معصومین ( علیهم السلام ) درباره برزخ آمده است . 5- آثاری که اعتقاد به معاد و برزخ در زندگی فردی و اجتماعی دارد و شبهات وارده به برزخ و پاسخ به آن ها . اعتقاد به معاد و برزخ در زندگی فردی و اجتماعی ما تاثیرات فراوانی دارد و ما در مسائل مختلف از جمله مسائل اقتصادی ، نظامی و… نیازمند اعتقاد به حیات پس از مرگ می باشیم . خدای بزرگ را ، که همو اره از پرتو الطاف و عنایات بی کرانش بیش از میزان شایستگی ام، مرا بهره مند نموده است ، برتوفیق انجام این مهم شکر و سپاس می گویم . از او می خواهم به حق بندگان پاک و مقربان درگاهش قصدمان را خالص ، عملمان را صالح و نوشتارمان را نافع گرداند و آن را ذخیزه ای برای روز جزا سازد ، که او رحمان است و رحیم و دعای بندگان را مجیب .