جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دنیای امروز شاهد وجود ادیان متعدد و متنوعی است، ادیانی که هر یک همراه با ادعای حقانیت، خود را یگانه راه نجات و سعادت بشر می داند. در برابر توجیه و تبیین فلسفی این واقعیت، سه دیدگاه عمده مطرح می شود: ‎1- انحصارگرایی : که حق و نجات را منحصر در یک دین خاص می داند و خارج از آن دین، برای پیروان سایر ادیان، هیچ نجاتی متصور نیست. ‎2-شمول گرایی : بر این عقیده است که حقیقت نهایی و مطلق، تنها در یک دین وجود دارد، اما از طریق سایر جریانهای دینی نیز به نحوی می توان به نجات دست یافت و آنها نیز، بهره ای از حقیقت دارند. ‎3-کثرت گرایی : در این دیدگاه همه سنتهای دینی، راههایی یکسان و مساوی به سوی نجات می باشند و همه ادیان از اعتبار و ارزش یکسانی برخوردار هستند. دراین رساله برآنست که دلیل ارائه شده بر کثرت گرایی دینی مورد ارزیابی قرار گیرد

چکیده (فارسی): فلسفه به هر جا که پا می گذارد چالش های فکری عمیقی را ایجاد می کند و عده ای را به تکاپو برای یافتن خرسندی خاطر وا می دارد. اخلاق و دین نیز از این امر مستثنی نبوده اند. این چالش با افلاطون شروع می شود. وی در رساله اثیفرون برای یافتن علت و منشأ نیکی اعمال و کارها می پرسد که : «آیا آنچه خوب است چون خوب است محبوب خدایان است یا چون خدایان آنرا دوست داشته اند خوب است؟». از آن پس دین باوران برای نجات قدرت مطلق خداوند، خداوند و اراده او را ملاک خوبی قرار می دهند و متفکران اخلاقی درصدد حفظ آزادی و ارزش های بنیادی انسان اخلاقی و نجات حکمت و عدالت خداوند برآمده اند و لذا اصول عینی و کلی اخلاق را، فی نفسه، ملاک و معیار قرار داده اند. کانت نیز از فیلسوفانی است که به این پرداخته است. وی اخلاق را مقدم از دین می داند و معتقد است اصول رفتار درست بدون مراجعه به دین، درخود انسان قابل کشف است. و در جستجوی «اصل اعلای اخلاق»، به عنوان ملاک تشخیص خوبی اعمال، مفهوم «خواست خوب» را کنکاش می کند و در آن به مفهوم «تکلیف» و در آن به مفهوم «قانون» که عقل عملی ناب به اراده معطوف به آن فرمان می دهد، و «احساس احترام» نسبت به همان قانون توسط اراده عقلانی و لذا «الزام» به اطاعت و پیروی از چنین قانونی می رسد. وی قانون اخلاق را تألیفی پیشینی می داند و پنج صورت بندی برای آن ذکر می کند که بهترین صورت بندی، صورت بندی خودمختاری اراده می باشد که در آن مطیعِ قانون اخلاق، به جهت تبعیت خود از این قانون، واضع آن نیز شمرده می شود و بدین ترتیب اصل آزادی نیز، که از اصول عقل عملی است اثبات می شود. اما کانت برای تحقق خیر اعلی و برای اینکه اخلاق بدون پشتوانه مقتدر نباشد، که اگر کسی خلاف آن عمل کرد یا طبق آن، جزای عمل خود را ببیند، متوسل به فرض وجود خداوند می شود و اینجا دین لازم می آید تا به عنوان نتیجه اخلاق، ضامن اعتبار آن نیز باشد. دین در نظر کانت یا وحیانی است، که نسبت به انسان امری خارجی است، و اشکال مختلفی در تاریخ دارد و یا طبیعی است که امری درونی و عملی است و یکی بیشتر نیست و ادیان تاریخی باید به آن تحویل برده شوند. دین طبیعی قاعده اخلاق نیست بلکه نتیجه آن است. «دین وحیانی» به عنوان دین فوق طبیعی برای بهره مندی بشر از لطف الهی، به جهت نقص بشر، ضروری است و مکمل «دین طبیعی» است که یکسره به تلاش خود انسان بستگی دارد و فضیلت تنها در دین طبیعی قابل دسترسی است که همان نتیجه اخلاق است. بنابراین دین طبیعی به عنوان نتیجه ضروری اخلاق و دین وحیانی به عنوان دین فوق طبیعی و جلب کننده رحمت الهی برای دستگیری از بشر محدود و ضعیف مکمل همدیگرند اما رو آوردن فقط به دین وحیانی به عنوان دین جلب رحمت از طریق عبادت و پرستش و عموما مراسم عبادی منهای دین طبیعی یک اغوای دینی است و بدون دین طبیعی انسان به کمال شایستگی ها نمی رسد و در جهت انسانیت بهتر از پیش نمی شود لذا اساس انسانیت یکسره به دین طبیعی به عنوان تلاش درونی برای کسب فضیلت های اخلاقی و امید به سعادت به خاطر ایمان به خدایی که حافظ اخلاف و ضامن سعادت ماست بستگی دارد. پس اخلا ق مقدم بر دین است.

چکیده (فارسی): استدلال اخلاقی بر وجود خداوند در دوران جدید اهمیت یافته است. در این دوران، اعتبار پنج طریق آکویناس برای اثبات وجود خدا مورد تردید قرار گرفته است و خداباوران ترجیح داده اند براهینی ملموس تر و محسوس تر بر وجود خداوند ارائه کنند. افزون بر این، با خاتمه ی قرون وسطی، مبانی اخلاق دینی متزلزل شد و بسیاری از اندیشمندان بر آن شدند که مبانیِ عقلانیِ موجه و مستقلی برای اخلاق در نظر گیرند. با این حال، برخی متفکران، از طرق مختلف، بر مبانی الهیاتی اخلاق تأکید می کنند. برخی واقعیت اخلاقیات را بدون در نظر گرفتن نیرویی متعالی و آگاه که به احکامی آفاقی و جاودانی فرمان دهد قابل دفاع نمی دانند. برخی دیگر، مانند ایمانوئل کانت، وجود خدا را ضامن آزادی و سعادت انسان در انجام افعال اخلاقی در جهانی می دانند که جز با در نظر گرفتن روند علّیِ حوادث فهم نمی شود. برخی نیز بر سرشت الهیاتیِ الزام اخلاقی تأکید می کنند و برآن اند که بی توجهی به این سرشت، موجب تزلزل عقلانیِ نظریه های اخلاقیِ جدید شده است. در این رساله، پس از بررسی ارتباط استدلال های اخلاقی بر وجود خدا با نظریه ی امر الهی در اخلاق، صورت هایی از هر دو گونه استدلال بر وجود خدا طرح، تحلیل و نقد می شود. نتیجه ی رساله دربرگیرنده ی بازنگری در نظریه ی امر الهی، ارزیابی انتقادی استدلال اخلاقی بر وجود خداوند و بیان نکاتی سنجشگرانه در زمینه ی ارتباط خداباوری و اخلاق است.

حضرت امام خمینی ( ره): «هر که اظهار کند که تشکیل حکومت اسلامی ضرورت ندارد، منکر ضرورت اجرای احکام شده و جامعیت احکام و جاودانگی دین مبین اسلام را انکار کرده است.» مقام معظم رهبری نیز در این زمینه فرموده اند:«ولایت فقیه آن طوری که ما امروز تبیین می کنیم و در نظام جمهوری اسلامی در رأس همه ی امور است. یک اعتقادی است منطبق با متن قرآن، منطبق با لُب اسلام و منطبق با عقل سلیم است.» ولایت فقیه ادامه ی ولایت معصومین است، به این معنا که در عصر غیبت، زعامت مسلمانان، از دیدگاه اسلام نادیده گرفته نشده است، چرا که حفظ مصالح امت و اجرای صحیح عدالت اجتماعی، اختصاص به دوران حضور ندارد. بدین سان ولایت فقیه در عصر غیبت، امتداد زعامت پیامبر و امام معصوم است که مسئولیت اجرای عدالت اجتماعی و اداره شئوون عامه را بر عهده دارد و دامنه ی آن به امور خاص و جزئی محدود نمی گردد. ولی فقیه دخالتی در شئوون خصوصی مردم ندارد مگر آن که که با مصلحت عمومی پیوند داشته باشد. آن چه در این رساله شاهد آن هستید، مبنی بر تعریف ولایت مطلقه فقیه و بررسی ویژگیهای آن در مقابل دیگر ولایتها می باشد. تلاشی هر چند ناچیز در راستای این هدف مقدس است. امید است که این تحفه ی کوچک در اقناع علمی جویندگان حقیقت سودمند افتد و ره توشه ای باشد بر شناخت آرمانهای بلند اندیشمندان بزرگ اسلام از جمله حضرت امام خمینی ( ره). هر چند کافی نیست. این رساله با موضوع ولایت مطلقه فقیه و بررسی امتیازات آن با دیگر ولایتها، مشتمل بر 4 بخش است. که بخش اول آن کلیات، که شامل مقدمه، ضرورت و اهداف تحقیق، پیشینه تاریخی موضوع و نمودار پیشینه تاریخی، فرضیه های تحقیق، تعریف اصطلاحات و واژه ها می باشد. بخش دوم آن شامل متن اصلی تحقیق است، 3 فصل می باشد، فصل اول؛ ولایت فقیه، واژه ولایت در کلمات فقها، بررسی تطبیقی اندیشه امام خمینی در فقه سیاسی معاصر شیعه، بررسی نظرات علمای دین در رابطه با محدودی اختیارات ولی فقیه؛ الف: ولایت فقیه در امور جزئیه ب: ولایت انتخابی فقیه با اختیارات محدود. ج: ولایت انتصابی فقیه با اختیارات محدود د: ولایت انتصابی فقیه با اختیارات مطلق. مقایسه این چهار دیدگاه، ه آیه ا… سید کاظم حائری؛ ح: محقق حلی. چ: مولی احمد مقدس اردبیلی. خ: جواد بن محمد حسین عاملی. ر: عبدا… جوادی آملی. شرایط زمامدار، مهمترین وظیفه ولی فقیه. فصل دوم شامل؛ تعریف اطلاق در کلمات فقها، پیشینه تاریخی ولایت مطلقه فقیه، ادله ولایت مطلقه فقیه. نظرات بزرگان در باب حدود ولایت مطلقه فقیه؛ الف) نظرات طرفداران ولایت مطلقه فقیه. ب)نظریه مخالف با ولایت مطلقه فقیه. ولایت مطلقه فقیه در چارچوب قوانین؛ قوانین الهی و قوانین اساسی است. فصل سوم نیز که مقایسه ای است کوتاه در نظام حکومتی ولی فقیه با دیگر نظام های حکومتی که شامل؛ انواع حکومتها، عدالت مبنا و هدف نظام ولایت فقیه، رابطه ولایت فقیه با احزاب سیاسی، آزادی، دموکراسی، جامعه مدنی است. که به هر کدام در جای خود پرداخته شده است.

هر گونه خداباوری تلقی خاصی از خدا دارد و هر گونه تلقی هم به نوبه خود آثار خاص خود را داراست. صفات و تلقی های مأخوذ در هر خداباوری می توانند به صورت عرضی و یا عمقی بررسی شوند. با نگاه عمقی، صفت شخص وار بودن را می توان از سایر صفات تمیز داد. این تلقی خداباوری شخص انگار را پدید آورده است. خداباوری شخص انگار را می توان به مثابه یک برنامه پژوهشی در نظر گرفت که راهبرد ایجابی آن، رابطه سازی من- تویی است. این خداباوری در مقابل خداباوری فلسفی(البته در شکل انتزاعی و مفهومی اش) قرار می گیرد. این نوع از خداباوری فلسفی مبتنی بر رابطه سازی من – اویی است. آثار خداباوری شخص انگار در مقایسه با آثار خداباوری های انتزاعی ومفهومی، در یکسری قالب های دوگانه بررسی شده اند: تفرد یا میانمایگی (مقصود از میانمایگی، توده ای و کلیشه ای شدن است.) داشتن یا بودن، شناخت واقعی یا شناخت بدلی، از خود بیگانگی یا باخودیگانگی، توصیف یا" ندا نجوا و دعا". خداباوری شخص انگار، به لحاظ آثار ، با تفرد ، بودن شناخت واقعی، با خود یگانگی و "ندا، نجوا و دعا" ، قرابت بیشتری دارد. با مقایسه عرضی خداباوری کلامی و خداباوری فلسفی، و به عبارت دیگر، با مقایسه تنوع جدول صفات هر یک با دیگری، ملاحظه می شود که صفات سمع، بصر و کلام(در کلام اسلامی) و صفات تثلیث و تجسد(در کلام مسیحی) در جدول فیلسوفان غایبند. تبیین این امر این می تواند باشد که خداباوری کلامی دغدغه ارتباط شخصی- انسانی تری با خدا داشته است.

این رساله در ‎۱۰ فصل تظیم شده است. در فصل اول کلیاتی در مورد علم کلام آورده شده و در فصل دوم به زندگینامه زمخشری و آثار و تالیفات او پرداخته شده است. فصل سوم درباره تفسیر الکشاف نگاشته شده است. فصل سوم با عنوان امور عامه به این مباحث پرداخته است: وجود و عدم، اشتراک معنوی وجود، مغایرت وجود و ماهیت، حقیقت وجود و ... . فصل ‎۵ درباره ذات و صفات باری تعالی می باشد. عناوین سایر فصلها به این صورت می باشد. فصل ‎۶ افعال خدا، فصل ‎۷ نبوت عامه و خاصه، فصل ‎۸ امامت و ولایت، فصل ‎۹ معاد و فصل ‎۱۰ منزلت بین منزلتین، امر به معروف و نهی از منکر/

این پایان نامه در ده فصل و با این عناوین تدوین شده است: کلیاتی در مورد علم کلام، زندگی نامه زمخشری، نگاهی به تفسیر کشاف، امور عامه، ذات وصفات باری تعالی، افعال خدا، نبوت عامه و خاصه،نبوت خاصه، امامت و ولایت، مفاد وعده و وعید،منزلت بین منزلتین و امر به معروف و نهی از منکر. روش بحث در آن چنین است که هر یک از موضوعات کلامی مذکور، نخست در کتب کلامی، سپس در تفسیر کشاف بررسی می شود.

نجات، غایت اساسی ادیان است که بسته به زمینه های فرهنگی مختلف از دینی تا دین دیگر معانی متفاوتی به خود می گیرد. در چارچوب هر یک از سنت های دینی نیز مفهوم نجات دچار تحول وتغییر می گردد. در تاریخ سه دین ابراهیمی و به خصوص در تاریخ سنت اسرائیلی، شاهد مراحل مختلف تحول مفاهیم دینی و از جمله مفهوم نجات می باشیم. یکی از مؤلفه های اصلی این مفهوم در سنت های مذکور، منجی محور بودن آن است، یعنی در قیاس با برخی ادیان شرقی، نه خودانسان بلکه خداوند عهده دار عمل نجات انسان و یا انسان و جهان، هر دو است. در اینجا نجات همچون پرستش توحیدی است. بار به حضور یک عامل انسانی در نجات جمعی این جهانی،باوری است که در مراحل سپس تر تاریخ این ادیان، بروز بیشتری دارد. به موازات آخرالزمانی،فرجامین، کیهانی و معنوی تر شدن مفهوم نجات، چهرة منجی مورد انتظار نیز آسمانی وفرجامین تر می شود. باور به نجات و منجی فرجامین در ادیان کهن تر خاورمیانه از جمله و به خصوص در دین زرتشتی دارای سابقه است. اعتقاد به یک نجات بخش انسانی در دین زرتشتی،بر خلاف ادیان ابراهیمی، با مفهوم خدا و نجات در آن دین، دارای سازگاری بیشتری است، و لذاظهور این باور نیز در سنت مزبور از پیشنة بیشتری برخوردار است. با توجه به تماس تاریخی فرهنگ های زرتشتی و اسرائیلی، تأثیر اولی بر دومی در مقوله فرجامشناسی و منجی باوری بسیارمحتمل است. اسامی، عناوین، ویژگیها کارکردهای چهره های نجات بخش در سنت های ابراهیمی، متناسب با مفاهیم مختلف نجات در این سنت ها، با یکدیگر تفاوت دارند. مسیحا،پادشاهی است که قوم اسرائیل را به سرزمینش باز می گرداند و پادشاهی داوودی را احیا می نماید؛مسیح، پسر خداوند است که بر گناه و مرگ غلبه می یابد، و در عین حال پادشاهی خداوند را برقرارمی سازد؛ مهدی، امامی است که به مثابه جانشین پیامبر اسلام(ص)، رهبری سیاسی جامعه اسلامی را از حاکمان غاصب سلب می نماید و آن را همراه با رهبری دینی توأمان بر عهده می گیرد. درمحافل مختلف دینی - سیاسی مراحل مختلف تاریخی، تصویر و تصور ناظر به این نجات بخشان دچار جرح و تعدیل می شود. انتظار ظهور نجات بخش نیز در طول تاریخ هر یک ازسنت های مزبور همواره یکسان نبوده است. معمولا در دورة نخست شکل گیری انتظارات منجی باورانه، توقع بر آن است که چهره نجات بخش در آیندة نزدیک ظهور خواهد نمود. تأخیردر ظهور، از طرفی موجب یأس در باورمندان می گردد، و از طرف دیگر سنت پیشگویی زمان وعلائم ظهور شکل می گیرد. با فرا رسیدن زمان پیشگویی شده و عدم تحقق آن، موعد ظهور به آیندة دورتر و یا به آخرالزمان به تعویق می افتد. وجود سنت مزبور باعث می شود که به خصوص در دوره های رنج و سختی، برخی چهره ها و گروهها به عملگرایی روی آورند، و خود رانجات بحش یا پیشاهنگ و زمینه ساز او معرفی نمایند. نهادهای رسمی در تاریخ سنت های ابراهیمی، پیروان را از عملگرایی و تعجیل در امری که خداوند برای آن زمان معینی را مقررداشته، برحذر داشته اند که این کار دخالت در امر خداوند محسوب می شود.

این پایان نامه مقدمه و چهار بخش دارد. در مقدمه به موضوعاتی چون برهان در قرآن، ارتباط قرآن وبرهان، قرآن و معانی آن، تفسیر واقعی و تفسیر به رأی پرداخته شده است. در بخش اول، تعیین و تشخیص وجود، اسماء حسنای الهی، عرش و کرسی در کلام الهی، تقسیمات وجود و علل چهارگانه بررسی شده است. در بخش دوم با عنوان اثبات وجود حق تعالی از وجود خدای تعالی و خلق دنیا و آخرت، اینکه صفات اشیاء از لوازم صفات حق تعالی است و عددملائکه عقلی بحث شده است. بخش سوم درباره معاد ونفس و حاوی مباحث تکون حیوان، ذو مراتب بودن افلاک، سعادت حقیقی انسان و اثبات معاد است. بخش چهارم در خصوص نبوت و شامل موضوعات اوصاف نبی و جایگاه آن در فلسفه الهی، تغییر شرایع، واجبات عام و جز آن است.

در این تحقیق که به بحث عدل الهی به صورت اجمال پرداخته شود که ضمن آن از منابع موثقی چون تفاسییر بزرگ شیعه مانند المیزان، و مجمع البیان و آثار بزرگانی چون علامه حلی، شیخ طوسی، و شهید مرتضی مطهری و... استفاده شود. ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی عدل و سپس اهمیت عدل الهی بیان شده، موضوع حسن وقبح عقلی که پایة اثبات وادعای صفت عدل الهی می باشد نیز مطرح گردیده وطی آن قبول حسن وقبح عقلی به عنوان پایة اثبات عدل الهی ثابت شده است. درمبحث ظلم هم علاوه برمعنای لغوی و واژة ظلم در قرآن ، اثبات صفت عدل الهی و نفی ظلم از خداوند متعال با دلایل عقلی مطرح شده است در ادامه عدل الهی در تکوین جهان وانسان وهمچنین عدل الهی نسبت به رفتار بشر آمده است که همه برپایة عدل استوار می باشد. در ضمن به برخی از شبهات پیرامون هریک از مباحث و پاسخ آن هم آمده است. نتایج به دست آمده از این اثر: اثبات صفات عدل برای خداوند متعال و همچنین اینکه آفرینش جهان وانسان و تکالیف او و در مجموع زندگی این جهانی او همه بر پایة عدل می باشد وحتی سرای آخرت هم چیزی جز عدل و فضل الهی حکمفرما نیست واین مهمترین وکاملترین مطلب برای بازگشت آرامشِ در ضمن تلاش برای آباد سازی آخرت هر فردی می باشد