جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامت آن موضوعی است که از نگاه بسیاری از محققین، نزاع بر سر آن موجب شکاف بین مسلمین و ایجاد مذهب های متعدد در یک دین گشته است. این موضوع برای مذهب شیعه از اساسی‌ترین و ریشه ای‌ترین مباحث مورد بحث و اثبات است. حساسیت آن از این روست که دین اسلام را دین تکامل یافته ای می‌دانند و حتی گمان تفسیر امامت به نحوی دیگر را نادرست می‌کنند و اکمال دین را بعد از پیامبر (ص) به وجود امام معصوم و منصوب من الله می‌دانند. لهاذا اگر حساسیت در مذهب شیعه بر سر این موضوع به طور حقیقی بسیار بوده و اهمیت آن را همان‌طور که محققین گفته اند پذیرفته اند، لازم می‌آید نسبت به آنچه دیگر ادیان و مذاهب در مورد دیدگاه شیعه راجع به امامت می‌گویند کنجکاو بوده و به دلیل آنکه گفتمان آن‌ها نشر یافته و موجب می‌شود در مجامع علمی تلقی شود که شیعه به طور حتم نظری را که آن‌ها نشر داده اند دارد، لازم و واجب است که نظریات آن‌ها توسط شیعیان بررسی و نقد منصفانه را ارائه دهند تا به نشر صحیح این نکات بنیادی، در این موضوع حیات بخش کمک کرده باشند. نویسنده می‌داند که جای کار و بحث در مورد مستشرقین و مباحث کار شده‌ توسط آن‌ها بسیار است، حتی در مورد موضوع امامت نیز این رساله و توان نویسنده به اندازه‌ی نیاز احساس شده برای بررسی این مطلب نبوده است. اما برای ادای دین، هرچند پر نقص، سعی بر ارائه و نقد کلیات موضوع امامت در نگاه مستشرقین را داشته است. امید بر آن است که خود نویسنده و یا محققین بهتر، گام های مهمتری را در این زمینه بردارند.

درباره تشیع مطالب زیادی از سوی مستشرقین نوشته شده است. نویسندگان خارجی به دلیل نگرششان از بیرون به جامعه اسلامی وفرهنگ تشیع ومقایسه ارزشها و آداب و رسوم ایرانی به عنوان بزرگترین مرکز تشیع وفرهنگ شیعه با فرهنگ خودشان و پی بردن به تفاوتهای جامعه خود با جامعه الگو و ذهنیت غربی و غیرشیعی خود به توصیف و تحلیل جامعه ایرانی پرداخته اند. در پایان نامه حاضر سعی شده است بخشی از نگاه و قرائت نویسندگان غربی دو قرن اخیر که در فرهنگ تشیع مطالعه و تحقیق کرده اند، یعنی عوامل موثر درگسترش تشیع درایران و لبنان عصر صفوی بخصوص نقش جبل عامل در این فرایند را مورد بررسی قرار دهیم ونیز به این سوال پاسخ دهیم که سیمای تشیع وشیعیان در آثار اینها چگونه ترسیم شده است. البته باید توجه داشت مستشرقین ونویسندگان غربی مطالعات وتحقیقات خود را بیشتر از طریق نوشته های سفرنامه نویسان بخصوص سفرنامه های عهد صفویان بدست آورده اند و از آنجاییکه این سفرنامه ها بیشتر بصورت میدانی ومشاهده افراد درمحله ها بدون درنظرگرفتن اعتقادات حقیقی شیعه درنزد عالمان انجام میگرفت برداشت ناقصی ازتشیع میشد و این اطلاعات را به عنوان اعتقادات شیعه سندسازی میکردند.این آثار دراین دوران هرچند علمی وروشمند تلقی نمیشد اما در بررسی های علمی و تحقیقی جدید و معاصر بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. بنابراین باید سفرنامه های دوران صفوی ازجمله سفرنامه های پیترو دلاواله ، انگلبرت کمپفر ، ژان باپتیست تاورنیه، شاردن ونیز دیگر سفرنامه های غربی به خوبی مورد ارزیابی قرار بگیرد ؛ همچنین انگیزه های سیاسی و متعصبانه وارائه قضاوتهای کلیشه ای در مورد تشیع ازدید این نویسندگان نیز مورد مطالعه میباشد ودر نهایت عوامل گسترش تشیع در ایران و جبل عامل ازجمله عوامل سیاسی و نقش حاکمان، نقش سادات علوی و علمای شیعی و نیز کشش وجذابیت خود مذهب تشیع در این توسعه از دید این نویسندگان مورد ارزیابی و بررسی قرار میگیرد

بحث پیرامون اسناد تاریخی قرآن کریم از سده نوزدهم به بعد بیش‌تر مورد توجه مطالعات اسلامی در غرب قرارگرفت. این توجه، همزمان با ظهور رویکرد نقد تاریخی به متون مذهبی بود. در این دیدگاه، پدیده‌هایی مانند پیدایش یک آیین جدید، تفسیری تاریخی می‌شد و پیدایش آن با توجه به ظرف زمانی و حوادث پیش از آن، مورد تحلیل قرار می‌گرفت. خاور‌شناسان نیز قرآن را به مثابه متنی تاریخی به شمار آوردند که می‌تواند مورد نقد تاریخی نیز قرار گیرد. هدف از این نقد، بررسی صحت و اصالت چیزی است که مسلمانان در مورد قرآن ادعا می‌کنند. آنها در این راه در پی ادله تاریخی هستند، تا صحت انتساب این متن به پیامبر اسلام را ثابت کنند و روشن کنند که متن اصلی قرآن در قالب آیات و سوره‌ها که حضرت محمد (ص) بر مخاطبانش القا می‌کرده، چگونه پدید آمده است و چه تحولاتی را پذیرفته تا به صورت متن کنونی پدیدار گشته است. روشن‌سازی تحولاتی که نص قرآنی از عهد تلاوت‌های حضرت محمد (ص) تا جمع و تدوین نهایی آن به خود دیده است، با باز جُست انواع نسخه‌ها و مصاحف قدیم و نگاه تاریخی به روایات اسلامی منجر به این امر شد که برخی از خاورشناسان از جمله ونزبرو و جرالد هوتینگ زمانی متأخرتر _اواخر سده دوم تا اوایل سده سوم_ برای تدوین نهایی قرآن در نظر گیرند. در حالی که با بررسی دقیق نسخه‌های به جای مانده که پس از جمع و تدوین قرآن برجای مانده است، و نگاه عمیق به روایات و بررسی مقوله تواتر متن قرآن و بررسی شواهد درون متنی قرآن جای هیچ گونه شکی باقی نمی‌گذارد که قرآن، موجود محصول تدوین در زمان رسول خدا و حداکثر در زمان خلفاست. نادیده گرفتن بسیار از شواهد ارائه شده در این رساله سبب شده که عده‌ای از خاورشناسان چون ونزیرو و طرفدارانش راه خطا روند.

با توجه به دغدغه محقق در مورد وضعیت موجود در ادبیات سیاسی حاکم برجهان موضوع مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته شده است که سوال اصلی و فرضیه تحقیق چنین مطرح شده است. آیا گسترش سلام در طول تاریخ ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده و یا آنگونه که مستشرقین اروپایی مدعی شده اند برگرفته از هویت جنگ جویانه آن است؟ فرضیه تحقیق: به نظر می رسد گسترش دینی اسلام ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده است. اما اغلب مستشرقین، اسلام را جنگ طلب و گسترش آن را معلول همین عامل می دانند. لذا جهت اثبات اینکه اسلام صلح طلب بوده و اصل همزیستی مسالمت آمیز را مدنظر قرار می دهد موضوع در سه محور بررسی شده است .موضوعات بررسی شده منابع اسلامی از جمله قرآن سیره پیامبر و سیره ائمه می باشد. و در مقابل نظریه اسلام گروهی از مستشرقین اروپایی مدنظر تحقیق وجود دارند که مخالف نظر اسلام نظر دارند و اسلام را جنگ طلب و خشونت محور می دانند که نظریات مستشرقین اروپایی در دوره های مذکور بررسی و ذکر گردیده است.

یکی از حوادثی که در قرن اول هجری قمری اتفاق افتاده است ودر منابع تاریخی علمای اسلامی ثبت‌شده واقعه عاشورا است. این واقعه در سال 61هجری قمری در سرزمین کربلا رخ‌داده است. این حادثه تاریخی نه‌تنها موردتوجه و علاقه تحقیقی مسلمانان واقع‌شده، بلکه نظر بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان را نیز به خود جلب کرده است. می‌توان گفت پیش از یک قرن است که برخی از مؤسسات شرق‌شناسی به مباحث اسلامی ازجمله تبیین حادثه عاشورا وتأثیرگذاری آن برتمدن اسلامی پرداخته‌اند. ازاین‌رو بازخوانی تاریخ اسلام مستلزم این است که نه‌تنها باید به داشته‌های خود متکی بود بلکه باید به آن صحه علمی داده شود. لذا برای پاسداری از میراث خود خصوصاًواقعه‌ای همچون واقعه عاشورا که یکی از حوزه‌های مطالعاتی خاورشناسان می‌باشد، نیازمند آن است که از تحقیقات دیگران آگاه شده ودرصورت ضرورت به پاسخ و ردّ شبهات ایشان همت گماشته شود. از ضرورت‌های انجام این پژوهش بدیع بودن حوزه استشراق در تمدن اسلامی وجایگاه رفیع واقعه عاشورا در منظربین المللی می‌باشد. با بررسی‌های انجام‌شده دراین پایان‌نامه می‌توان به این نتیجه رسید که هرچند مستشرقان سبب آشنایی غیرمسلمانان با تمدن اسلامی، به‌ویژه واقعه عاشورا بوده است و به باورهای گوناگونی رسیده‌اند، ولی به نظر می‌رسد از ایرادات عمده کار مستشرقان، استناد آنان به منابع کمتر مورد اعتماد و بی‌توجهی به آثار بزرگان شیعه و توجه نکردن به زیارت‌نامه‌ها و ادعیه ائمه اطهار (ع) بوده است. روش کار در این رساله کتابخانه‌ای و پژوهشی بوده است.

ارتباط اسلام با غرب، پیشینه ای دیرین دارد. گسترش زودهنگام اسلام در سرزمین های مختلف، حکومت های غربی به ویژه ارباب ادیان را متوجّه اهمیت این دین ساخت. نزاع بر سر بازپس گیری این سرزمینها از مسلمانان، آتش جنگهای درازمدّتی را برافروخت؛ که موجبات آشنایی بیشتر دانشمندان غربی با تمدّن اسلامی را فراهم نمود. اروپاییان به کتابخانه های اسلامی راه پیدا کردند و به ترجمه و تحقیق در آثار اسلامی پرداختند. پیدایی شرق شناسی به معنی تحقیق درباره افکار و عقاید شرق اگر چه از سده های میانه آغاز شده بود ولی ظاهراً از سده شانزدهم بدین سو، فعالیتهای شرق شناسان به شکل سازمان یافته ای گسترش یافت و قرآن و حدیث و تاریخ اسلام در مرکز ثقل مطالعات آکادمی های اسلام شناسی غرب قرار گرفت. اما مطالعات شرق شناسانه غربی ها با انگیزه ها و اهداف مختلفی صورت گرفته و بدون تردید انگیزه های جدلی و تبلیغی در شمار مهمترین اهداف این مطالعات بوده است در عین حال نمی توان اهداف استعماری غرب و نیز انگیزه حقیقت جویی را نادیده گرفت. مضافاً اینکه اسلام ناباوری مستشرقان در دریافت و برداشت آنها از مسائل اسلامی بی تأثیر نیست. در این میان اهتمام مسلمانان عرب زبان به ترجمه و تحقیق در مطالعات شرق شناسان قابل توجه بوده و آثار ارزنده ای در این زمینه تدوین نموده اند. دکتر شوقی ابوخلیل (2010 ـ 1941م) نویسنده و پژوهشگر فلسطینی یکی از محقّقان مسلمان است که بیش از 60 اثر در حوزه تاریخ و تمدّن اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در کتاب خود «الإسقاط فی مناهج المستشرقین و المبشّرین» در پی ارزیابی و پاسخگویی به شبهه هایی است که شرق شناسان درمورد قرآن و اسلام و مسلمانان وارد آورده اند. حجم انبوه آثار قرآن پژوهی غربی و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان، نقدی علمی را می طلبد تا سره را از ناسره تفکیک و پاسخی منطقی به اشکال های مستشرقان ارائه کند. در واقع این اثر به دنبال آن است که پس از تتبّع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و با رعایت اصل انصاف و واقع نگری، نشان دهد ایرادهای خاورشناسان تا چه حدودی مبتنی بر مستندات تاریخی و به چه نسبتی جانبدارانه است.