جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫علماي شيعه در طول تاريخ، ادامه دهنده راه انبيا و ائمه( در ترويج معارف دين مبين اسلام بوده، و خصوصاً از زمان غيبت صغرا تاکنون اين نقش را به‌صورت جدي‌تر و گسترده‌تري به‌عهده داشته‌اند. بر اساس آموزه‌هاي مذهب تشيع، در زمان حضور امامان معصوم(س)، رسيدگي به مشکلات مردم با نظر مستقيم امام صورت مي‌گيرد، اما در دوران غيبت امام(، اين امور به‌عهده مراجع و فقها در مناطق مختلف جهان گذارده شده، و علماي شيعه نيز به‌خوبي از عهده اين وظيفه مهم برآمده‌اند. پژوهش حاضر تلاش کرده است تا نقش سياسي، فرهنگي و اجتماعي علماي شيعه را در کشور پاکستان مورد بررسي قرار دهد. تا بيش از نيم قرن پيش، دو کشور هندوستان و پاکستان، يک کشور متحد بودند، اما دخالت مستمر دولت انگليس در مسايل داخلي هندوستان، موجب بروز و گسترش روزافزون اختلافات ديني، فرقه‌اي و مذهبي در ميان مردم اين کشور گرديد. از آن‌جايي که حکومت در اختيار هندوها بود، مسلمانان شيعه و سني همواره با تحقير، مشکلات و سخت‌گيري‌هاي بسيار، مواجه مي‌شدند. پس از استقلال هندوستان، مسلمانان و علماي ايشان دست به قيام زده و سرانجام در سال 1947 ميلادي، مناطق مسلمان‌نشين از هند جدا گرديده و کشور مسلمان پاکستان تأسيس گرديد. در اين قيام، جمعي از علماي پاکستان به عضويت حزب سياسي مسلم‌ليگ درآمده و در چارچوب آن حزب فعاليت مي‌کردند، اما گروه ديگري از علما، در هيچ يک از احزاب سياسي وارد نشده و از بيرون حمايت‌هاي لازم را انجام مي‌دادند. در اين ميان، علماي شييعه نيز در استقلال پاکستان نقش مهمي ايفا نموده و علاوه بر آن، به تأسيس هيأت‌ها، حسينيه‌ها و مساجد بسيار مهمي مبادرت نمودند. آن‌ها در عرصه‌هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي نيز اقدامات خوبي انجام دادند که ثمره آن تأسيس 405 مدرسه، اشتغال به تحصيل 12000 طلبه، تأليف و ترجمه کتب مختلف، تأسيس کتابخانه، درمانگاه، بيمارستان، دبيرستان و دانشگاه‌هاي متعدد بوده است.

‫مذهب حنفيه توسط نعمان بن ثابت کابلي، مشهور به ابوحنيفه، به‌وجود آمد. وي از نظر فقهي ديدگاه‌هاي جديدي را ارئه نمود که به‌علت رويکرد دوگانه فقهي کلامي، رهايي مردم از جزيه و ارجاء، حمايت از ستم‌ديدگان و موالي، و جمعي بودن اجتهاد، اين مذهب در خراسان و ميان ترکان، با استقبال زيادي روبرو شد. اين رساله، موضوع پيدايش مذهب حنفي و تطور آن را در شرق جهان اسلام، و چگونگي ارتباط آن با شيعيان را مورد بررسي قرار داده است. با درگذشت ابوحنيفه، شاگردانش انديشه‌هاي فقهي او را در شرق ايران، و ميان سامانيان و ترکان رواج دادند. اين مذهب از قرن دوم تا قرن هشتم هجري دچار دگرديسي شد و در انديشه حنفي تغييراتي پديد آمد که اين تغييرات در دوره سامانيان، سلجوقيان و تيموريان چشم‌گير است؛ مهم‌ترين مراحل اين تغييرات شامل عدل‌گرايي، خردگرايي، اهل بيت‌گرايي و در پايان، وهابي‌گرايي بود. ابوحنيفه مانند ديگر مسلمانان، مرجعيت علمي اهل بيت(ع) را پذيرا بود و در تنگناهاي فقهي کلامي درگاه آنان را مي‌کوبيد، و با آن که از خلفا به نيکي ياد مي‌کرد، ولي دلداده خليفه چهارم، امام علي(ع) ، بود و او را برتر از همه مي‌دانست. دشمنان آن حضرت را اهل بغي مي‌خواند، و حديث غدير را روايت مي‌کرد و امامت را از آنِ فرزندان علي(ع) و فاطمه( مي‌دانست. ابوحنيفه از مکتب امام باقر( و امام صادق( بهره برده، و در کوفه به دوستي آنان تظاهر مي‌کرد، و با ديگر بزرگان علوي مانند نفس زکيه رابطه نزديکي داشت. بسياري از علماي حنفي نيز به ستايش از ائمه پرداخته و اشعاري در رثاي آنان سروده‌اند، اما برخي از باورهاي حنفي در گذر زمان، دگرگون شد. اين دگرگوني اعتقادي، در رفتار و روابط حنفيان و شيعيان، در خراسان نيز اثرگذار بود و متناسب با خواسته‌ها و نيازهاي سياسي حکومتي تنظيم مي‌گرديد. حاکمان خراسان نيز با توجه به اقتضاي زمان خود، کنش‌هاي گوناگوني را نشان مي‌دادند.

دکتر علی شریعتی را می‌توان یکی از چهره‌های تأثیرگذار در روند انقلاب اسلامی در دهه‌های 50 و40 شمسی قلمداد کرد،که در ایجاد روحیه انقلابی‌گری و نشان دادن سیمای جدیدی از اسلام تلاش‌های فراوانی نموده است. وی همچنین درصدد بود که نشان دهد اسلام می‌تواند هم به عنوان آلترناتیویی در مقابل مکاتب مطرح آن زمان یعنی مارکسیسم، لیبرالیسم و اگزیستانسیالیسم قرار گیرد و هم می‌تواند بهترین پاسخ را برای نیازها و مشکلات انسان‌ها ارائه دهد. حال امروزه با گذشت چند دهه از بیان آن مسائل و در عصر جهانی‌شدن و پیچیده شدن شرایط و فضای حاکم بر زندگی انسان‌ها، به نظر می‌آید که پاره‌ای از مسائلی که شریعتی به آن‌ها پرداخته بود از جمله مسائلی در زمینه‌ی انسان‌شناسی، عدالت، آزادی و ... امروزه نیز قابلیت مطرح شدن را دارند، و چه بسا بسیاری از مسائلی که شریعتی در رابطه با مشکلات و پیامدهای جامعه مدرن و سرمایه‌داری به آن پرداخته، امروزه نیز بیشتر از گذشته مطرح هستند. هدف ما در این پژوهش نیزبازخوانی آثار شریعتی به خصوص در زمینه اسلام و تشیع و توانمندی‌های آن در پاسخگویی به نیازهای انسان‌ است. در نهایت می‌توان گفت شریعتی اندیشمندی بود که نگرش او ابعاد جهانی داشت، و همچنین دغدغه‌ی او معرفی اسلام به عنوان یک مکتب عقلانی بود که با مکتب مدرن و پست مدرن تا اندازه‌ی زیادی هماهنگی داشته باشد، از همین روی سعی بر این داشت که با توسل به برداشت‌های جدید و عمیقش از جهان‌بینی توحیدی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را در گستره‌ی جهانی مهیا سازد.