جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش آگاهانه در مسیری گام نهاده که در مظان بسیاری کژفهمیها قرار دارد. از یک سو پای اگزیستانسیالیسم با همه ی گونه گونی هایش در میان است و از سوی دیگر مولانا که سرشار مضامین فلسفی، الهیاتی، حکمی و حتی روانشناختی است. آیا در این معرکه می-توان حرف نویی زد که تکرار مکررات نباشد؟ با این امید در مقدمه پژوهش بحث خواهیم کرد که آیا نسبت دادن شیوه های تفکر قرن بیستمی به یک متفکر قرن سیزدهمی به لحاظ روش شناختی معتبر است؟ سپس در نخستین فصل از جدی ترین معضله اگزیستانسیالیسم که همان «چیستی آدمی» است، می آغازیم و نشان می دهیم که مولانا نیز این پرسش سهمگین را محور منظومه فکری خود قرار می دهد. در فصل دوم نشان خواهیم داد که مولانا و اگزیستانسیالیسم در نقد عقل بر یک منهاج رفته اند. هر دو از روحیه انتزاع برائت جسته اند و بر پرده پوشی های دلیل و واسطه سازی های فلسفه شوریده و معرفت را جزئی از وجود آدمی شمرده اند. در فصل سوم خواهیم دید که احساسات وجودی انسان در کسب معرفت نقش دارند و در این موضوع نیز منظومه فکری مولانا شباهتهای شگفتی با شیوه های اگزیستانسیال دارد. اما در فصل چهارم بحث می کنیم که انگیزه مولوی از نقد علیت، نه دفاع از ساحت خداوندی بلکه دفاع از آزادی انسانها و قدرت انتخابشان بوده است که برای برجسته سازی این مضمون بازهم شیوه های اگزیستانسیال به یاری ما می-آیند. در فصل پنجم از تعلیق اخلاق و جهش ایمان سخن خواهیم گفت و می بینیم که این مفاهیم با دریافت و تعبیری که ما در وهله نخست از واژگان «تعلیق» و «نسبیت» به ذهنمان خطور می کند، به کلی متفاوت است. زیرا نسبی نمایاندن اخلاق در دوران ما عمدتاً از تردید و احیاناً نفی و انکار در ارزش های دیرینه سرچشمه می گیرد اما داستان در مثنوی از رنگی دیگر است. امید دارم که این تلاش کوچک، گامی نو در شناخت گنجهای معرفت در این سرزمین کهن باشد

با استفاده از آثار و نوشته های غزالی و آگوستینوس و با بهره گیری از منابع عربی، فارسی و لاتین به بررسی تطبیقی آراء این دو اندیشمند مسلمان و مسیحی در باره خدا و انسان می پردازد. وی نتیجه می گیرد که هر دو آنها خدا باور و خداگرا هستند اگر چه نحوه معرفت آنها به خدا کاملا متفاوت است. برخی از موضوعات بررسی شده از دیدگاه آنها عبارت است از: صفات خدا، افعال خدا، عدل الهی، رابطه خدا با انسان، ماهیت انسان، جبر و اختیار، معرفت انسان نسبت به خدا

این پژوهش در راستای آشنایی با فرهنگ ایران باستان، نگاه جامع و اجمالی تاریخ دین این سرزمین از آغاز تا پایان شاهنشاهی ساسانیان است. تاریخ مردم این سرزمین، آنچه به دوران پیش از اسلام مربوط است، از ورود قوم ایرانی به فلات ایران و اولین تلاش های این قوم برای ایجاد مدنیت، روایت زایش و پویش فرهنگ و تمدنی بس غنی است. در این میان، از رهگذر آشنایی با اجزای این فرهنگ از آن جمله دستاوردهای آن در خلق سازه های عقیدتی جامعه می توان به شناخت ماهیت این فرهنگ دست یازید. تحول دین و فرهنگ در فلات ایران را حداقل از هزاره پنجم پیش از میلاد می توان بر رسید. این تحول در اثر وضع زمین، روابط ساکنان آن با همسایگان و مهاجرت ها به وجود آمده است. آن گاه که آریایی ها همراه با اهوراها و اسوراهای بیشماری وارد ایران می شوند و بعد از آن زرتشت برای اصلاح جامعه خویش قیام می کند. در ایران عهد هخامنشی، برای اولین بار در تاریخ این سرزمین، آزادی در گزینش دین ظاهر می شود. دوران اشکانیان عرصه تعامل عقاید، گرایش های دینی و فلسفی متعددی است که به بروز نواندیشی دینی کمک می کند و آثار آن را می توان در دوران ساسانیان پی گرفت و آن ظهور مانی و مزدک است. گرچه خوب می دانم که حاصل کارم به رغم تلاشم، مختصری است که شاید حق مطلب را به شایستگی نگزارده باشد، امید آن دارم بتواند اندکی به وضوح چهره دین ایرانی کمک کند.

فلسفه به عنوان راه حیات در قرن 6 ق.م به وسیلة یونانیان کشف شد و سپس به مدد ایشان تکامل یافت و به تفسیرهای بسیار متوازن و هماهنگی دربارة انسان و جهان دست یافت. مسلمین همچنانکه بحث در مبدأ وجود و تحقیق در احوال اعیان موجودات را با توجه به آثار عقلانی یونانی شروع کردند. نام این علم و این مبحث یعنی فلسفه را هم از یونانیان گرفتند، لیکن در عین حال آن را به نام حکمت هم خوانده اند، با این تفاوت که حکمت معنی عام تری از فلسفه دارد و مفهوم علم را به نحو اعم نیز شامل است. فیلسوف در تمدن اسلامی، کسی را می گفتند که با حکمت یونانی. خاصه. منطبقیّات و طبیعیّات و الهیات و خلقیات سروکار و مخصوصاً با روش ارسطو و آثار او آشنایی داشته باشد. اگر از دور به فلسفه بنگریم. می بینیم که فلسفه همة روشهای شناخت جهان و دریافت مقام انسان را دربرمی گیرد. انتقال فلسفة یونانی به مسلمین در قرن نهم، اولین مورد اشاعة فلسفة یونانی در خارج از یونان نبود ولی با موارد پیشین فرق داشت. زیرا در قرن پس از یوستی نیانوس همراه با ظهور اسلام، فلسفة یونانی برای مقابله با انتقادات و حملات مسیحیان و مانویان ناگزیر از تغییراتی شده بود. توجه به نفوذ فلسفة یونانی در دنیای یهود و مسیحیان به چگونگی انتقال آن به مسلمین کمک می کند. مسلمین عرب زبان عده ای از آثار یونانی یا سریانی را که در مدارس یونان تدریس می شدند مطالعه و ترجمه کردند. از این رو، تعدادی از متون یونانی که در اعصار عظمت بیزانس مطلوب نیفتادند، صرفاً به وسیلة مسلمین حفظ شدند، اما آثاری که مورد اعتنای مدارس نو افلاطونی نبودند و رواج نگرفتند در ترجمه های عربی نیز راه نیافتند. نویسندگان یونانی که اعراب می شناختند، ارسطو و مفسران او بودند ما با ترجمه های مسلمین از این آثار به خوبی آشناییم و باید تصدیق کنیم که آنها استدلالات یونیان را به درستی دریافته اند و سطح تفکر آنها با سطح تفکر حوزه های اخیر فلسفی یونان برابر بوده است.

اسطوره به عنوان بخشی از نظام ایدئولوژیک هر دینی به شمار می رود. هردینی در بطن جامع ه خویش تحول می یابد و از تحولات و تغییرات آن بی نصیب نمی ماند. اسطوره های زردشتی مثل تمام اسطوره ها از دوره ای به دور ه دیگر دچار تغییر و تحولاتی می شوند. این تغییرات ممکن است به دلایل متعدد و مختلفی انجام شود. برخی از این علل، تغییر ساختار اجتماعی، شیوه های تولیدی، نوع ادار ه حکومت می تواند باشد که این عوامل در ارتباطی دو سویه با باورهای دینی قرار دارند؛ یعنی از آنها تأثیر گرفته و بر آنها تأثیر می گذارند. اسطور ه نخستین انسان، به عنوان بخشی از اسطور ه آفرینش نیز می تواند به دلیل ذکر شده، تغییر کند. پس از سکونت بخشی از قوم آریایی در نجد ایران، جامع ه ایرانی شکل می گیرد و این قوم دچار تغییراتی می شود و به این ترتیب اسطور ه ایرانی بنا به نیاز های جدید جامع ه ایرانی و با توجه به شرایط جدید با آنها سازگار می شود. یم ه آریایی(نخستین انسان) نقش مهم شاه نخستین و سپس شاه آرمانی را بر عهده می گیرد و برخی از ویژگی های نخستین انسانی یمه به مهمترین چهر ه اسطوره ای زردشتی، یعنی نخستین انسان بدل می شود. به این ترتیب اسطور ه زردشتی همگام با تحولات، تغییر می کنند.

زن در تمامی ادیان در مسیر تجربه ی دینی خود با تمایزها و محدودیت هایی نسبت به مرد مواجه بوده است. برخی این محدودیت ها را ناشی از آموزه های دینی و برخی دیگر متأثر از علل و عواملی غیر دینی می دانند. در این تحقیق با بیان محدودیت های زن در دو دین زرتشت و اسلام، به بررسی این دیدگاه ها پرداخته شده است. ابتدا با استناد به متون دینی و فقهی، تمایزهایی را که میان زن و مرد در دینداری شان وجود دارد و عدم توجه به آنها صحت عمل و دینداری را مخدوش می کند، بیان گردیده و در ادامه با بررسی خاستگاه هایی که سبب نگرش فرودستانه به زن شده اند و در نتیجه محدودیت هایی را برای او به وجود آورده اند، به تحلیل علل و عواملی پرداخته شده است که محدودیت های دینداری را برای زن در جامعه ی ایران سبب شدند. این پژوهش علاوه بر آموزه ها و گزاره های دینی که محتوای جنسیتی دارند، نقش مفسران و عالمان دین را در تفسیر این آموزه ها و گزاره ها بسیار تأثیر گذار می داند؛ به گونه ای که برخی از تمایزها ناشی از استنباطی است که آنها داشتند و این می توانسته متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی هم باشد. بنابراین همراه با توجه به متون دینی و تأمل در نقش عالمان دین، ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از این است که بسیاری از محدودیت های دینداری زن ایرانی ناشی از ذات دین نیست، بلکه استنباط عالمان دین، ضرورت های اجتماعی- فرهنگی یا نظام های قدرت در ایجاد یا تشدید آنها مؤثر بوده اند. نگارنده ضمن بیان بازتاب محدودیت های دین داری در عرصه ی زندگی فردی و اجتماعی زنان، به این نتیجه می رسد که امکان اصلاح و تغییر آنها وجود دارد و این امر با بازپژوهی صحت بسیاری ازگزاره های دین و کنکاش دقیق در سیر تاریخی محدودیت های موجود در متون فقهی، مسلم نگرفتن همه ی گزاره های فقه سنتی، فرق گذاشتن میان مفاهیم و پنداشته های دینی با آداب و رسومی که ریشه ی اجتماعی دارند و وارد دین شده اند و با ارتقاء سطح آگاهی و معرفت زنان نسبت به خودشان و نیازهای واقعی شان امکان پذیر خواهد شد

بی تردید محی الدین این عربی بزرگترین عارف نظری و موسس مکتب وحدت وجود در حوزه ی عرفان اسلامی است, همچنان که شنکره آچاریه مهمترین عارف کیش برهمنی و بنیانگذار مکتب ادویته و دانته به شمار می رود شباهتهای موجود میان دیدگاههای این دو عارف و حکیم برجسته که هر کدام به فضای دینی, فرهنگی, فکری, جغرافیایی و قومی کاملا" مغیر با یکدیگر تعلق دارند و تاثیر شگرف و همسان بر تفکر عرفانی پسینیان خود بر جا نهاده اند, مایه ی اعجاب و تحیر آدمی گشته و به نظر باور ناکردنی می نماید. این رساله ضمن بررسی و تبیین آراء و افکار این دو غواص بحر معانی در باب هستی شناسی, جهان شناسی و انسان شناسی, بر اساس نسبتهای مشابه و نقشهای قیاس پذیر میان مفاهیم مطرح در دو نظام مورد مقایسه, برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه کامل تر هر دو مکتب که مالا" آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد, به مقارنه و تطبیق مباحث بنیادین زیر دست می یازد: الف- مقارنه و مقایسه ی مفهوم دالت بلاتعین در عرفان این عربی با مفهوم نیرگونه برهمن مکتب شنکره با توجه به قرابتها و همانندیهای بسیار نزدیکی که با هم دارند, بویژه از آن حیث که در هر دو نظام مورد مقایسه وجود خوانده شده و به عنوان یک مفهوم محوری شالوده و زیربنای دو مکتبی می گردد که ساختار هر دو بر بنیاد آن استوار است. وجودی که فقط در برابر بینشی متعال و درکی عمیق نقاب داز رخسار برمی گیرد و بسیار فراتر از آن وجودی است که در آگاهیهای تجربی ما منعکس است. ب- بحث اط اسماء و صفات الهی یا به عبارتی مقایسه و تطبیق"واحدیث الهی" در عرفان ابن عربی با "سگونه برهمن" آئین شنکره که بیانگرگذار وحدت به کثرت و عامل تقید, تشخص و مایه ی ظهور و بطون حق و علت تنوعات عالم به شمار می رود. این بحث از آن جهت که در مکتب ابن عربی با جنبه های مهم هستی شناسی و جهان شناسی او پیوندی ناگسستنی دارد, از ارح و منزلت والایی برخوردار است. ج- مقارنه و تطبیق تنزلات وجودی حق یعنی حضرات خمس و چهار حالت اتمن که در نتیجه ی آن وجود مطلق, مجرد و محض بسیط در عین اطلاق و تنزه ضرف خود از مکمن غیب بدر آمده و با گذر از وحدت به کثرت در مراتب مادون وجود که از لطیف ترین مرتبه یعنی عقل آغاز و به عالم کثیف عنصری و جسمانی خاتمه می یابد, نزول می کند و چون رشته ای نامرئی همه ی مراتب و درجات وجود را به هم پیوسته و درکنه اجزاء همه ی موجودات هستی از عالی ترین تا دانی ترین مرتبه ی آن سریان می یابد. د- بررسی, تبیین و مقارنه ی مفهوم راز آلود, حیرت زا, متناقض نمای و منطق ناپذیر وحدت وجود و اثبات جوهری ثابت و حقیقتی واحد در پس مظاهر گذران جهان مرهوم پدیداری که چیزی جز خواب و خیال و سایه و نقش دوم دیده ی احوال نیست, با استفاده از منطق شهود و زبان تمثیل و تشبیه که در نزد بن عربی بر بنیاد تجلی اسماء و صفات الهی برحسب استعداد و قابلیات اعیان ثابته و در مکتب شنکره بر پایه ی اصل توهم کیهانی و جهل انسانی قابلیت تفسیر و توجیه می یابند.

شواهد بسیاری وجود دارد که در جوامع سنتی نقش دین بعنوان ضامن اجرای قوانین مدنی بسیار برجسته بوده است. اما به دنبال تحولات فکری و صنعتی غرب در چند قرن اخیر و رواج فوق العاده عقل گرایی درآن دیار، قوانین مدنی ازحمایت دین بی بهره ماندند.جایگزین های دیگر ازجمله توجیهات عقلی دربیان فواید اجرای قانون نتوانست این خلاء را ترمیم نماید. جامعه شناسان دین و فیلسوفان سیاسی متوجه گردیدند درجوامع متمدن و پیچیده امروزی- که به دلایلی بازگشت به دین سنتی ممکن نیست- قانون در صورتی به شکل مطلوب اجرایی می شود که به صورت باور و ایمان قلبی مردم درآمده باشد. طرح دین مدنی یکی ازشیوه های نزدیک شدن به این مطلوب است.بنیان این اندیشه را دریونان و روم باستان دانسته اند. دردولت شهرهای یونان به دلیل آنکه باور داشتند قوانین مدنی از طرف خدایان آمده آنها را مقدس می شمردند و درپی آن حاکمان و مجریان قانون مقدس بودند درروم نیزگاهی امپراتور درحد خدایی ارتقا می یافت وپرستش می شد. با الهام ازاین شیوه و به منظور افزایش انگیزه احترام به قانون، برخی جامعه شناسان و نظریه پردازان سیاسی به طرح مباحثی همچون دین عمومی ، دین انسانیت پرداختند. شیوه دین پژوهی دورکیم ودین مدنی ژان ژاک روسو دراین میان نقش کلیدی داشته است . دردوران معاصر جامعه شناس امریکایی رابرت بلا مدعی شد درامریکا درکنار مسیحیت ولی مجزای ازآن دین دیگری وجود دارد که محور آن مقدس دانستن جامعه و نظام سیاسی و اقتصادی امریکا است و اسناد، اشخاص، اماکن ومراسم مقدس خاص خود را دارد و خدای آن غیر ازخدای مسیحیت است. و بدینگونه بحث دین مدنی رونق مجدد گرفت. بنابراین دین مدنی را اینگونه می توان تعریف کرد: “دین مدنی مجموعه ای از باورها ،مقدسات ،سمبلها، و تشریفات است که به منظور قوام یک زندگی متمدانانه قوانین و مقرارت یک جامعه را تقدس می بخشد.” کسانی که درحوزه دین مدنی زندگی می کنند می توانند دین دیگری داشته باشند اما درصورت تعارض اولویت با مقرارات دین مدنی است. دین مدنی برای آبادانی دنیاست و به سعادت اخروی انسانها کاری ندارد.ایجاد وحدت رویه درجامعه ومشروعیت بخشی به نظام سیاسی و اقتصادی جامعه ازمهمترین نقاط مثبت این دین است . کشور پرستی بجای خدا پرستی ، انحصار طلبی و رواج اخلاق نسبی را ازمعایب عمده این دین شمرده اند.

رساله حاضر ترجمه و تحقیق بخشی از کتاب الهیات مسیحی و اسلام اثر سویتمن می باشد که برخی از آموزه های مشابه موجود در نظام الهیاتی دو دین اسلام و مسیحیت را به گونه ای تطبیقی به بحث گذارده است. این کتاب عهده دار طرح مباحثی همچون معرفت وجود خدا، وحدانیت خدا، صفات خدا، تشبیه و تنزیه، رحمت و لطف خدا و واسطه ها و ... می باشد که نویسنده کوشیده است با استناد به کتاب مقدس هر دو دین و نیز با استناد به آرای برخی متکلمان و فیلسوفان مطرح به شرح و تبیین این آموزه ها بپردازد. هرچند نویسنده سعی نموده است با نگاهی پدیدارشناسانه به طرح مباحث و روشن کردن نقاط اشتراک و افتراق در دو نظام الهیاتی بپردازد، اما در برخی آموزه ها، شاید بگونه ای نادرست، متکلمین اسلامی را تحت تأثیر اندیشمندان مسیحی می داند. اسلام و مسیحیت هرکدام دارای نظام الهیاتی خاصی هستند. اما نظر به اینکه این دو دین، هم خانواده بوده و از ادیان سامی محسوب می شوند، بنابراین در برخی مسائل اشتراکات فراوانی بین آنها مشاهده می شود هرچند در بسیاری از مسائل اساسی باهم اختلاف دارند. بسیاری از مسائلی که در این دو دین مطرح است عموما یکسان اند و البته گاه پاسخ ها هم متفاوت است. همچنین مکاتب مختلف کلامی در هر دو سنت براساس مبانی نظری خود به این مسائل پرداخته اند که ما در داخل یک سنت دینی هم شاهد تنوع دیدگاهها و نظرات در مسائل مطرح شده فوق هستیم، که کتاب حاضر بخوبی از عهده طرح این مباحث برآمده است. در برخی از مسائل بین دو سنت اختلاف کامل به چشم می خورد. مسیح شناسی، تثلیث در الوهیت، انسان شناسی، نجات شناسی و وحی و کتاب، مسائلی هستند که دو دین درباره آنها اختلاف بنیادین دارند. با این حال نویسنده کتاب کوشیده است حتی در برخی از مسائل فوق هم نظیر کتاب مقدس و وحی به بیان اشتراکات و افتراقات در دو نظام الهیاتی بپردازد.

انسان در طبیعت و در محیطی زندگی می کند که در تعامل و ارتباط متقابل با آن است. در اثر بی توجهی, خودپرستی و احساس تسلط بی قیدوشرط انسان بر طبیعت, امروزه محیط زیست دستخوش انواع آلودگی ها گردیده و این آلودگی ها منجر به یک بحران جهانی شده است که تاثیر منفی بسیاری در جوامع انسانی وغیر انسانی گذاشته است. علت اصلی وجود این بحران نگرش انسان امروزی می باشد. انسان مدرن طبیعت را از خدا جدا کرد و به آن از دریچه علم تجربی نگریست. در حالیکه اگر زندگی را از معنویت تهی نمی ساخت و با نگرش دینی و اخلاقی با طبیعت مواجه می شد و برای آن قداست قائل می شد, مبتلا به این بحران عظیم نمی گشت. از این رو قصد است تا با توجه به دیدگاه دو دین اسلام و مسیحیت به طبیعت, مساله حفاظت از محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد.