جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله روش نمادپردازی مولوی با بررسی یکی از داستان های مثنوی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. شیوه نمادپردازی شاعر در این داستان به دو صورت نشان داده شده: ابتدا تحلیل نمادشناسانه داستان ارایه می شود، سپس نموداری که سیر معنا یا اوج و فرود آن را نمایش می دهد.نماد یا سمبل یکی از انواع صورخیال شاعرانه است که به جهت تعدد مفاهیم و ظرفیت معنایی گسترده ای که دارد در مرتبه ای فراتر از استعاره قرار می گیرد. در این مقاله برای نشان دادن تفاوت های نماد و استعاره، بحثی در چگونگی ساخته شدن نماد (تشبیه ¬ استعاره ¬ سمبل) و با محوریت دو واژه «ماه» و «خورشید» مطرح شده است.عنوان داستان مورد نظر در مثنوی «رفتن گرگ و روباه در خدمت شیر به شکار» است و در بررسی آن، معانی سمبلیک واژه «شیر» - که از نمادهای مورد علاقه مولاناست - شرح داده شده است.

یکی از جان مایه های اصلی کتاب شریف مثنوی، اشتمال آن بر جواهر گرانقدری از قرآن و حدیث، و شرح و تاویل موارد بسیاری از آن است، تا جایی که به تعبیر برخی از اهل نظر، مثنوی را می توان تفسیری منظوم و عرفانی از قرآن، (و حدیث) به شمار آورد.در این گفتار، به کشف و بررسی عوامل، دلایل و انگیزه هایی پرداخته شده که جلال الدین محمد مولوی را به تاویل و تفسیر معنوی متون مقدس، رهنمون می شده است. نویسنده عوامل و انگیزه های خواسته یا ناخواسته در این کار را به سه دسته تقسیم کرده است: یک دسته عوامل و انگیزه های گوینده محور که به صاحب اثر و انگیزه های درونی و شخصی او بر می گردد؛ دسته دیگر، دلایل یا انگیزه های مخاطب محور که به مخاطبان و خوانندگان آثارش راجع می شود؛ و دسته سوم، عوامل یا انگیزه های متن محور که به متون شرح و تاویل شده و ویژگی های آن متون برگشت می کند. نویسنده همچنین کوشیده است دسته بندی خود را با نظریات جدید درک و دریافت متن (نظریت هرمنوتیکی) تطبیق نماید، و با شواهد و مدارک مناسب، مستند و موید سازد.

برترین شیوه شرح و تفسیر متون عرفانی - و در این جا به طور مشخص مثنوی مولانا - جستجوی معنای نهفته در متن از خلال دیگر بخش های آن، دیگر آثار ادیب عارف و آثار عرفای ماقبل اوست. چنین شیوه ای علاوه بر این که شرح متقنی از متن به دست خواهد داد، گاه ما را با جلوه های تازه ای از معنا و ژرف ساخت های دیگر متن رو به رو خواهد کرد. این مقاله نگاهی دیگر است به یکی از ابیات مثنوی مولانا با توجه به معنای اصطلاحی واژه «قدرت» در آثار عرفای پیش از او و نیز آثار دیگر وی.

زبان شعر عموما زبانی است جهانی که واژگانش، صور خیال و مضامین آن اندیشه ها و احساسات برخاسته از ژرفای قلب و وجدان بشری است. این زبان گرایش ها و مکتب های فکری به ظاهر متفاوت را کنار هم می آورد و وحدت معقول فرهنگ را سبب می شود. بررسی اجمالی این امر، اهمیت بیشتر برخی از این صور را در ادبیات شرق و غرب در دوران های مختلف مشخص می سازد. در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی مفهوم «نی» و «چنگ بادی» در نی نامه آغاز مثنوی مولوی، شعر «چنگ بادی» کولریج، شاعر انگلیسی، و قصیده المواکب جبران خلیل جبران نشان داده شود که چگونه این صور خیال، بعضی از اصول مشترک معرفت شناسی عرفان اسلامی، رمانتیسیسم انگلیس و شعر رمانتیک معاصر عرب را با وجود برخی تفاوت های بنیادین، بیان می دارند. شاید بتوان گفت از مهمترین این اصول، حقیقت حاصل از شناخت است که از دیدگاه مولوی، جبران و کولریج، فراسوی نظام نشانه ها نیست، بلکه در درون نظامی از نشانه های متغیر یا نسبت ها است و ادراک آن از راه آن منطق امکان پذیر است که تضادها را بر خلاف منطق مشاییان می پذیرد.

از دیرباز در میان متون صوفیه، بیان کرامت ها برای مشایخ مرسوم بوده است. آنان یا مریدانشان ناگزیر بوده اند برای مشروعیت بخشی به قدرت خود و نیز ایجاد سلطه دست به کرامت سازی بزنند. آنچه درک این مطلب را به آسانی ممکن می سازد وجود حکایت های کرامتی مشابه و یکسان برای صوفیه در طول تاریخ است. در این جستار پس از بررسی فرایند کرامت سازی برای مولوی و خاندانش در زندگینامه های وی بخصوص مناقب العارفین و جستجوی دلایل آن به ریشه یابی برخی از این کرامت ها در متون پیشین پرداخته شده است.

می دانیم که پاره ای از متون به ویژه متون عرفانی و ادبی، چند سویه و توی در توی اند و همین ویژگی، آن ها را پذیرای تفسیرهای گوناگون می کند. این تفسیرهای گوناگون هر چند بیشتر درونی اند و بر پایه برداشت های معنایی استوار، گاه نیز برونی اند و بنیاد گرفته بر گونه گون خوانی متن. بر این پایه ها در این گفتار، واژه «قدرت» در بیت زیر از مثنوی را که در مقاله پیشین، هم گام با دیگر گزارشگران مثنوی، به گونه «قدرت» (=توانایی) خوانده و تفسیر شده بود، به گونه «قدرت» (=قدر تو) خوانده ایم و تفسیر دیگری از آن به دست داده ایم.گر جهان پیشت بزرگ و بی بنی است                      پیش قدرت ذره ای می دان که نیستبر پایه خوانش نخست، بیت بیانگر قدرت بی کران خداست که بر هر چیز تواناست و در زبان پاره ای از عارفان «جهان قدرت» خوانده شده است؛ و بر پایه خوانش دوم، بیت بیانگر شکوه بی کران انسان است که در زبان عارفان «عالم اکبر» خوانده شده و این که «بیرون ز تو نیست آن چه در عالم هست / از خود بطلب هر آن چه خواهی که تویی».به مناسبت، به چند بیت پیش و پس این بیت نیز نگاهی افکنده ایم و چند گونه خوانی ها و چند معنایی های آن ها را نیز نشان داده ایم.

جان مایه قصه پیچیده دقوقی واقع مفصل دقوقی است که سرشار از جنبه های رمزی و عناصر تامل برانگیز است. در این نوشتار، نخست به معرفی نمادها و صحنه های مکاشفه دقوقی می پردازیم؛ آن گاه قصه را در پیوند با قصه موسوی و خضر، مورد مداقه قرار می دهیم. به گمان ما، قصه مثنوی برانگاره قصه قرآنی شکل گرفته است. رمز و رازهای واقعه دقوقی با توجه به گفتگوی قصه با داستان خضر و موسی نمایان تر می شود. هر دو روایت می کوشند تمایز منطق عالم غیب و شهادت را پدیدار سازند.

مولوی از داستان پردازان بزرگ ادب فارسی است که هنر داستان گویی او در مثنوی بسیار جالب، درس آموز و در مواردی نو و قابل مقایسه با شیوه های داستان پردازی نوین در مغرب زمین است.در این مقال، با توجه به فرضیه یاد شده، به بیان و تحلیل چند داستان مشهور از مثنوی پرداخته می شود و هنرهای پیدا و پنهان داستان پردازی و شخصیت سازی صاحب مثنوی معرفی می شود. در این میان، نویسنده می کوشد هنر مولوی را در ایجاز، فضاسازی، گفت و گو، و بیان ما فی الضمیر به شیوه تداعی آزاد یا جریان سیال ذهن، بیشتر از سایر هنرها نشان دهد.

اصالت معنا را می توان در تناظر با خدامحوری و وحدت هستی، رکن اساسی جهان بینی مولانا دانست. در این مقال، ضمن توضیح اصالت معنا در سه جنبه مبدایت، محتوا بودن و غائیت، به مجاز بودن عالم صورت و ویژگی های صورت از جمله: محدودیت، تکثر، فرعیت، زوال، تضاد و ابزار محوری پرداخته می شود، و ضمن بیان هویت دوگانه صورت که به جهت همین هویت هم می تواند ره زن و مانع، و هم ره نما و مقرب باشد، بیت «ای بسا کس را که صورت راه زد / قصد صورت کرد و بر اله زد» با بیان آرای پنج تن از شارحان مثنوی از قدما (لاهوری، اکبرآبادی، عبداللطیف، خواجه ایوب و سبزواری) تفسیر می شود و در نهایت، تفسیر منتخب با لحاظ دو ساحت منطقه درون متنی و برون متنی طرح و بر آن استدلال می شود.

مثنوی مجموعه نسبتا متنوعی از تقابل هاست که در این میان تقابل دو جهان یکی از مهم ترین بنیان های فکری شاعر را تشکیل می دهد. در منظومه فکری مولوی پیوسته سیطره جهان غیب بر عالم شهادت محسوس است و بحث رجعت یکی از مهم ترین بنیان های فکری شاعر است که با عناوین مختلف آدمی را به جانب جهان غیب رهنمون است. ما در این اثر با معانی گوناگونی از مرگ مواجهیم که هر چند همگی آدمی را به سوی جهان آن سری دعوت می کند، اما هر کدام از دیگری متمایز است. این مفاهیم عبارت اند از: مرگ طبیعی، مرگ تبدیلی، مرگ مصلحتی، شهادت که در این میان، شاعر بیش از همه به مرگ تبدیلی پرداخته است. مولانا در اقناع مخاطبان خویش درباره جهان غیب، بیش از دیگر تمهیدات ادبی، از تمثیل بهره برده است؛ زیرا هنگامی که وی می خواهد از جهانی سخن بگوید که هیچ مرز و صورتی ندارد، به ناچار از ابزاری بهره می گیرد که در جهان صورت قابل درک باشد.