جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دیدگاه‌های رایج تفسیری که بسیار متأثر از روایات است، عبارت «أَن تَضِلَّ إْحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى» در آیه 282 سوره بقره، به صورتی فهمیده شده است که از آن نصف بودن ارزش شهادت زن نسبت به مرد نتیجه می‌شود. در این مقاله، ترجمه جدیدی برای «إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى» پیشنهاد شده است که تأثیر جدی در فهم آیه دارد. همچنین، با نگرش به قرآن به عنوان یک متن دقیق، منسجم و فراعصری و با تلفیق روش‌های سنتی و نوین فهم قرآن که در اصولی چهارده‌گانه بیان شده است، ارزش شهادت زن و مرد در قرآن مقایسه شده و نشان داده می‌شود که ارزش شهادت آنها، از منظر قرآن، برابر است. افزون بر این، با در نظر گرفتن هدف آیات به جای ظاهر آنها، که مهم‌ترین آنها با عبارت «ذَلِکُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللهِ وَأَقْومُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ» بیان شده است، تلاش شده است که آیات مرتبط به شهادت را تأویل نموده و از آنها فهمی فراعصری ارائه دهد.

دانش معناشناسی در قرآن کریم کاربردهای ویژه‌ای دارد که می‌توان با استناد به آن، به بررسی مفردات قرآن کریم و نشان دادن اعجاز این کتاب آسمانی پرداخت. از جمله مفاهیم پرکاربرد در قرآن کریم، مفهوم امید است که در قرآن با واژگانی نظیر أمل، لعلّ، عسی، رجا و... بیان گردیده است. پرسش اصلی پژوهش این است که مفهوم امید در قرآن کریم در کنار چه وازگانی، معنایی کامل‌تر یافته است؟ این پژوهش در صدد است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به معناشناسی واژه امید در قرآن با تکیه بر روابط همنشینی بپردازد که با توجه به تنوع مفهومی امید در قرآن، شناخت همنشین‌های این واژه ضروری در حوزه مطالعات قرآنی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد همنشینی‌های فعلی امید در قرآن عبارت‌اند از یهدین، أقیموا، آتوا؛ همنشین‌های اسمی نیز برای مفهوم امید در قرآن کریم بیان شده است که این همنشین‌ها در بردارنده بار مفهومی تأکید کننده امید است. اسامی نظیر رحمۀ که بیان کننده لطف الهی و امیدوار بودن انسان است؛ خیر که در بردارنده بار مثبت درباره امیدواری است؛ لقاء الله که این مفهوم را می‌رساند که دیدار خداوند، مطلوب امیدواران باید باشد؛ اسوه که الگوهای امیدواری را بیان می‌نماید و توبه که انسان به واسطه آن، امیدوار رحمت بی‌کران الهی است، مفاهیم اسمی همنشین امید در قرآن هستند. محسِن، قانت و صالح، از همنشین‌های صفتی امید در قرآن محسوب می‌شوند.

یکی از بیماری های خطرناک که دامنگیر بسیاری از تمدن ها و جوامع می شود و می تواند سبب سقوط و هلاکت جوامع گردد رفاه خواهی مردم و به خصوص مسئولین می باشد. در جامعه رفاه زده، روحیه ایثار، جهاد و شهادت طلبی بسیارکم فروغ و تار است. اگر عنصر راحت طلبی و رفاه خواهی به فرد یا جامعه ای تزریق شود، به تدریج آن فرد یا جامعه به سمت فساد ودر نتیجه تباهی کشیده می شود. از طرفی به نظر می رسد که قرآن نیز، به این موجود وحشتناک توجه داشته و در جاهای مختلف به آن پرداخته است. به همین دلیل مهم است که این موضوع مورد توجه قرار گیرد. از انجا که آثار رفاه خواهی بیش از دیگر ابعاد موضوع حائز اهمیت است، این مقاله، که با روشی توصیفی-تحلیلی به آثار رفاه خواهی در قرآن پرداخت وبه این نتیجه دست یافت که ذلت وخواری،سرپیچی از فرمان خدا،گرفتن دید صحیح ،طغیان،سقوط اخلاق در جامعه ،ظلم وطغیان و...از آثثار رفاه خواهی هستند

تأویل از جمله اصطلاحات علوم قرآنی است که از دیرباز در متون دینی و علوم قرآنی مطرح بوده است و آراء و نظرات گوناگونی درباره این واژه مطرح شده است. مفسران قرآن کریم درباره‌ی معنای تأویل که در فهم قرآن کریم و حقیقت آن دارای اهمیت است، نظرات مختلفی بیان کرده اند. از جمله مفسرانی که به این موضوع پرداخته اند؛ علامه طباطبایی و علامه جوادی آملی می‌باشند. در این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و علامه جوادی آملی می‌پردازیم. علامه طباطبایی معتقدند؛ تأویل از قبیل مفاهیم الفاظ نیست؛ بلکه حقیقتی واقعی است که بیانات قرآن کریم از قبیل احکام و حکمت‌ها و موعظه‌ها مستند به آن است و همه‌ی آیات قرآن تأویل دارد و ظرف ظهور آن در قیامت است. علامه جوادی آملی نظر ایشان را درباره تأویل می‌پذیرند؛ ولی معتقدند راسخان در علم می‌توانند، در این دنیا تا اندازه‌ای به حقیقت آن دست یابند و ظهور تام آن در قیامت است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی به این موضوع می‌پردازد.

بر طبق آیه 79 سوره اِسراء، پیامبر اکرم(ص) مشروط به شرایطی به مقام محمود می‌رسد و این در حالی است که بر اساس آیه دوم سوره حمد، هرگونه حمدی به خداوند متعال بر می‌گردد. این که مقام محمود چگونه جایگاهی است، مستلزم فهم تأویلی قرآن است که به ‌واسطه رمزگشایی حضرات معصوم(ع)، فهم آن میسر گشت. در این‌باره پرسش‌هایی مطرح می‌شود: مقام محمود در قرآن چگونه مقامی است و تأویل آن چیست؟ حمد حامدان به خداوند متعال باز می‌گردد یا به پیامبر(ص)؟ چگونه می‌توان بین آیات79 سوره اِسراء و دوم سوره حمد را جمع کرد؟ درباره دامنه اشتمال مقام محمود: آیا جزو اختصاصات‌النبی(ص) است یا دیگران هم می‌توانند بدان دست یابند؟ از جمله نتایج این پژوهش که با پویش نظری و کتابخانه‌ای و روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مستندات تفسیری، عرفانی و کلامی و با اتکا به سوره اِسراء، زیارات عاشورا و جامعه کبیره تدوین شده، این است که بر طبق آیه 79 سوره مبارکه اِسراء، پیامبر اکرم(ص) با تهجّد و شب زنده‌داری به مقام محمود که عالی‌ترینِ مقامات سلوکی است، نائل می‌آید و در این مقام، تمامی حمد حامدان در مقام خلافت و مظهریت، که مقام وجه‌اللهی است - و نه در مقام الوهیت- به پیامبر(ص) بازمی‌گردد. همچنین در روایات معتبری در تأویل این آیه، مراد از آن، مقام شفاعت قلمداد شده است و با وجود اختصاصی‌بودن این مقام نبوی(ص)، حضرات معصوم(ع) و برخی مؤمنان نیز می‌توانند از آثار این عالی‌ترین مقام نبوی بهره‌مند شوند؛ چنان‌که در زیارات عاشورا و جامعه کبیره نیز بدین معنا اشاره شده است

نور و ظلمت در آیات متشابه قرآن از جمله واژگانی هستند که تأویلات متعدّدی دربارۀ آن‌ها صورت‌گرفته‌ و موضوعات بسیار پیچیدۀ عرفانی‌ حول این کلمات مطرح شده‌ است. و کتاب بیان‌السّعاده فی مقامات‌العباده از سلطان محمّد گنابادی از جملۀ تفاسیر شیعه است که واژگان نور و ظلمت را تأویل‌ عرفانی به مذاق شیعه صورت‌داده‌است. با بررسی‌های صورت گرفته می‌توان گفت که نور در این تفسیر، تأویل به وحدت وجود، روح، سکینه و ولایت شده؛ و ظلمت تعبیر به عدم مطلق، کثرت، شئون نفس، شهوات، حدود و نواقص شده‌‌است. و بر خلاف نظر برخی از مفسّرین که خداوند را صاحب نور می‌شناسند نه خود نور، بر اساس این تفسیر می‌شود گفت که خداوند هم ذات نور و و هم صاحب نور و هم نسبت به غیر خودش، روشن کننده است. یعنی نور هم حقیقت وجود است، که همان حق اوّل تعالی است و او در ذات خود، بدون علّت و فاعلی ظاهر است و هم روشن کننده غیر از خود از انواع حقیقی و عَرَضی است. و ظلمت عبارت از عدم نور، ماهیّت، حدود و نواقص است؛ که خودش ذاتاً مخفی است و غیر خودش را نیز مخفی می‌کند و این شأن ماهیّت حدود و عدم‌هاست که از تنزّل وجود و ضعف ناشی می‌شود. این پژوهش با شیوۀ تحلیل محتوای کیفی متن به انجام‌رسیده‌است.