جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره‌ نقش مردان بزرگ، به‌عنوان عوامل محرک در تاریخ که از مسائل فلسفۀ نظری تاریخ است، دو رویکرد افراطی وجود دارد و دیدگاه سومی که از آن به‌عنوان رویکرد میانه می‌توان یادکرد نیز قابل اثبات است. در اندیشۀ اسلامی با توجه به آموزه‌های دینی و نگاه قرآنی، تأثیر مردان بزرگ در تاریخ غیرقابل‌انکار است، امّا این تأثیرگذاری نسبی و در شمار علل طولی، معدات و دیگر شرایطِ یک امر تاریخی، به‌نظر می‌رسد. این مقاله با نگاهی توصیفی-تحلیلی با عنایت به دیدگاه متفکران حوزۀ فلسفۀ تاریخ و تفکر در قرآن، دریافته است که از منظر قرآن، علت‌العلل همه تحولات خداوند است، امّا انسان‌های بزرگ، به‌عنوان موجودات فعال و مختار نیز می‌توانند در تاریخ تأثیر داشته باشند. بدین‌جهت خداوند، مردان بزرگی همانند حضرت محمد(ص) و حضرت ابراهیم(ع) را به‌عنوان «اُسوه» در جهت اثرگذاری مثبت در جامعه و تاریخ معرفی کرده و در مقابل، از «مستکبران» و «طاغوت‌ها» چون فرعون و امثال آن، در جهت اثرگذاری منفی نیز نام برده است.

اشاره: در این مقاله دیدگاه گادامر و هوسرل درباره افق، انترسوبژکتیویته و زیست‌جهان بحث می‌شود و نویسنده سعی دارد، تأثیرپذیری گادامر از هوسرل در این سه حوزه را برجسته سازد. آشنایی گادامر با هوسرل از همان آغاز تحصیلات وی در ماربورگ کلید می‌خورد، اما در ادامه مسیر پرفراز و نشیبی را طی می‌کند؛ تأثیرگذاری عمیق و گستردۀ هایدگر بر گادامر باعث می‌شود، رابطۀ او با هوسرل در حاشیه قرار گیرد و کمتر دیده شود. البته خود گادامر نیز در مراحلی از رشد فکری خود پدیدارشناسی هوسرلی را به‌مثابۀ گونه‌ای جست‌وجوی عقلانی ذات یا ایدوس می‌فهمید که مطابق آن، هرگز منحصر به فرد بودن، متناهیت و تاریخ‌مندی دازاین انسانی فهم نمی‌شد، اما مواجهۀ گادامر با هوسرل تداوم یافت و پربارترین مواجهۀ او با هوسرل در نوزده پنجاه تا نوزده هفتاد رخ داد؛ هنگامی که گادامر توانست متون تازه ویرایش شدۀ هوسرل، از جمله "بحران"، "ایده‌های II" و مجلدات انترسوبژکتیویته را بخواند. این متون گادامر را به هوسرل کاملاً متفاوتی آگاه کرد؛ هوسرلی که با تاریخ، جامعه، فردیت و معنای سنت درگیر بود. به همین جهت، در «حقیقت و روش» درباره بحران هوسرل بحث طولانی مطرح می‌شود و او به‌شدت مدیون کاوش‌های هوسرل درخصوص ماهیت زندگی تاریخی و جمعی است و به‌گونۀ مشخص سه مفهوم افق، انترسوبژکتویته و زیست‌جهان در کانون توجه گادامر قرار می‌گیرد.

حکیمان مشاء نفس را از بدو آفرینش، عقل مفارق دانسته و به کمال جسم طبیعی آلی تعریف نموده‌اند. آنان با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده‌اند؛ از جمله اینکه چگونه عقل مفارق با بدن مادی ارتباط پیدا می‌کند؟ دو امر غیر‌مسانخ (مادی محض با مجرد محض) چگونه نوع واحد طبیعی را شکل می‌دهد؟ صدرا در ابتدای آفرینش، نفس را مادی دانسته است که فاقد ادراکات حسی، خیالی و عقلی است و به تدریج در اثر حرکت جوهری از مرتبه طبیعت بی‌جان و فاقد نمو و شعور، به مرتبه طبیعتِ دارای رشد نمو و به تجرد خیالی و عقلی نائل می‌آید؛ یعنی وجود نفس، شدت وجودی پیدا می‌کند (وجود، وجودتر می‌شود). پرسش اصلی این است که رابطه نفس با بدن در اندیشه صدر‌المتألهین چگونه قابل تبیین است؟ فرضیه نگارنده این است که اتحاد نفس با بدن، در اندیشه صدرا، اتحاد دو امر غیرمسانخ نیست؛ بلکه نفس در اندیشه صدرا در عین تجرد، شأن مادی دارد و به لحاظ شأن مادی خود، با بدن اتحاد پیدا می‌کند و نوع واحد طبیعی را می‌سازد. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین مسئله یادشده از منظر صدرا پرداخته است.

بحث منابع معرفت‌شناسی از مباحث بنیادین مکاتب، ادیان و مذاهب به شمار می‌رود. در اندیشۀ اسلامی هر مسلمانی باید آموزه‌ها و تعالیم اساسیِ دین را فرا بگیرد و با منابع اصیل و بنیادین آن‌ها که «معرفت‌شناسی» و «معرفت ‌دینی» را برای انسان به وجود می‌آورند، آشنا شود. بررسی دیدگاه‌های متفکران اِخوان در این مسئله به‌عنوان شخصیت‌هایی تأثیرگذار در جهان اسلام مهم و ضروری می‌نماید. هدف از پژوهش حاضر، بررسی این پرسش است که منابع معرفت‌شناسی از منظر سید قطب و محمد قطب چیست؟ یافته‌های پژوهش که با روش تحلیلی-توصیفی سامان یافته، نشان می‌دهد که از منظر سید قطب و محمد قطب منابع معرفت‌ عبارتند از: فطرت، حس، عقل، نقل و شهود که هرکدام دارای اعتبار و ارزش در حوزه‌های خاص هستند؛ هرچند آن‌ها نگاه دوگانه‌ای به عقل به‌عنوان منبع معرفت‌شناسی دارند و منبع «وحیانی و نقل» را که مبتنی بر کتاب(قرآن) می‌باشد را یقینی‌ترین نوع منبع معرفت‌شناسی می‌دانند. از نظر آنها، اما منبع وحی و نقل از منابعی هستند که عقل نیز آن را تأیید می‌کند و می‌پذیرد.

اخوان‌المسلمین به‌عنوان مهم‌ترین جنبش اسلامی معاصر، توانست در جهان اسلام تحولات فکری مهمی را رقم بزند. این تحولات می‌طلبد اندیشه‌های کلامی و سیاسی- اجتماعی رهبر و مؤسس این جنبش(حسن البنا) دقیق مورد واکاوی و بررسی قرار گیرد. نگارنده در این مقاله تلاش کرده است با روش تحلیلی و با استفاده از آثار و خاطرات البنا و منابع مطمئن، به توصیف و تحلیل اندیشه‌های البنا و دغدغه‌ها و آبشخور این اندیشه‌ها بپردازد. تصویر ناقص جامعۀ اسلامی از اسلام، سلطۀ غرب بر جوامع اسلامی و خمودگی مسلمانان در برابر این سلطه، مهم‌ترین دغدغه‌های البنا است که اندیشه‌های کلامی، سیاسی و اجتماعی وی را پدید آورده است. نگاه ویژه وی به مفهوم اسلام، حکومت اسلامی، تقریب و وحدت اسلامی، رابطۀ دین و ناسیونالیسم، به‌عنوان مهم‌ترین اندیشه‌های دینی وی، و موضع‌گیری البنا در برابر استعمار غرب و نهضت او در این مسیر به‌عنوان اندیشۀ سیاسی اجتماعی وی در این گفتار بررسی شده است. به نظر نگارنده اندیشه‌ها و نهضت اصلاحی‌ البنا تحت تأثیر دو ویژگی؛ تصوف و سلفی‌گری‌ پدید آمده و صبغۀ این دو ویژگی در تمام اندیشه‌ها و عمل‌کرد البنا مشهود است.