جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آینده‌پژوهی علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فرداست. همان‌طور که آینده‌پژوهی در عرصه‌های علمی، از جایگاه مهم و اساسی برخوردار است، در عرصه علوم دینی نیز می‌تواند همین جایگاه را داشته باشد. به همین دلیل می‌توان رابطه‌ای میان آینده‌پژوهی و دین برقرار کرد. آینده‌پژوهی دینی در دو سطح کلان و خرد قابل بررسی است. هدف از این پژوهش، یکی تشریح سطح کلان آینده‌پژوهی دینی است و دومین هدف این پژوهش، آمادگی برای رسیدن به جامعه آرمانی است. در این مقاله تلاش گردیده تا ضمن بیان ضرورت آینده‌پژوهی از منظر دین، اهمیت و جایگاه آن در اسلام نمایانده شده و با معرفی آموزۀ آرمان‌شهر مهدوی به عنوان اساس آینده‌پژوهی کلان دینی در اسلام، ویژگی‌های این آرمان‌شهر و ساختار معرفتی جامعه در سطحی قابل قبول تشریح گردد. از یافته‌های این پژوهش می‌توان به انتظاراتی که دین از مردم با توجه به شاخص‌های جامعه آرمانی و به اقتضای امکانات و توانمندی‌های اجتماعی خود دارند، در یک روند تکاملی، حداقل‌هایی از ویژگی جامعه مطلوب اسلامی را محقق سازند، اشاره نمود.

وساطت فیض امام از جانب خدای تعالی در عالم هستی، از باورهای قطعی شیعه است. این جایگاه با توجه به منابع عقلی و نقلی در زمان ظهور و غیبت امام محفوظ است. اما برخی با درک ناصحیح از جایگاه امام در هستی، کارکرد وساطت فیض امام را منوط به ظهور دانسته‌اند. چگونگی تحقق وساطت فیض امام در عصر غیبت، پرسشی است که از دیرباز مطرح بوده و از سوی پیشوایان دینی به آن پاسخ داده شده است. تا جایی که نگارنده در منابع نوشتاری تتبع نموده، تاکنون اثری که این مسئله را با رویکرد کارکردگرایانه بررسی کرده باشد، یافت نشد. نوشتار حاضر، به شیوۀ اسنادی و به روش توصیفی_ تحلیلی، وساطت فیض امام را در عصر غیبت در دو قلمرو تکوین و تشریع با چنین رویکردی مورد پژوهش قرار داده است. بر این اساس، نقش فاعلی امام در ایمنی اهل زمین، دفع شر دشمنان و دفاع از مظلومان، هدایت باطنی، صیانت از دین از جمله کارکردهای وساطت فیض امام غایب است.

امنیت و عدالت از بنیادی‌ترین نیازهای انسان در زندگی است. از این رو برپایی امنیت و عدالت، نخستین چشم‌داشت انسان‌ها از حاکمان و نیز همواره شعار بسیاری از حکومت‌ها بوده و است. و نیز از برجسته‌ترین شاخصه‌های پیشرفت و تمدن به شمار می‌آید. هر سرزمینی که دو عنصر کلیدی امنیت و عدالت در آنها فراگیر نشده باشد، هرگز به تمدنی استوار و ماندگار دست نخواهد یافت. در دولت حضرت مهدی؟عج؟ که نوید تمدنی جهانی بر پایه آموزه‌های وحیانی را دارد، نیز این دو اصل جایگاه ویژه‌ای دارد، به گونه‌ای که در بسیاری از روایاتی که درباره ظهور حضرت ولی‌عصر؟عج؟ صادر شده به این نکته نیز اشاره شده است. به همین جهت است که عبارت «یملأ الارض قسطاً و عدلاً» برای کسی که کمترین مطالعه در زمینه آموزه‌های مهدوی را داشته باشد، عبارت آشنایی است. در این نوشتار با بهره‌مندی از سخنان معصومان؟عهم؟ به نقش امنیت و عدالت در برپایی تمدن مهدوی پرداخته شده است که نتیجه استوار آن، نقش جدّی این دو در شکل‌گیری و استمرار آن تمدن بزرگ اسلامی خواه بود.

گفتمان و ایدوئولوژی انتظار دارای ویژگی‌هایی است که از آن جمله دو مؤلفه اساسی شجاعت و تدبیر می‌باشد. تعلق خاطر شدید شهید سلیمانی به فرهنگ و گفتمان انتظار بر کسی پوشیده نیست. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی با بررسی بخشی از خاطرات مربوط به حاج قاسم سلیمانی به کارکر تدبیر و شجاعت _ به عنوان دو مؤلفه مهم در عرصه‌های مختلف مدیریتی مسئولان و فرماندهان در گفتمان انتظار _ در حل بحران‌ها و عبور از چالش‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی ایران و جبهه مقاومت پرداخته است. همچنین با بررسی برخی از آیات و روایات مربوطه به مواردی از تطبیق آنها بر ویژگی‌های ممتاز ایمانی در این سردار شهید و یارانش اشاره شده است. از نتایج و کارکردهای به کارگیری مؤلفه تدبیر و شجاعت در سه عرصه: 1. نظامی در هشت سال دفاع مقدس، جنگ‌های لبنان، فلسطین، مبارزه با داعش در عراق و سوریه؛ 2. سیاسی و دیپلماسی؛ 3. اقتصادی توسط این سردار جهانی مقاومت به این موارد می‌توان اشاره کرد: اقتدار درونی و منطقه‌ای ایران و جبهه مقاومت، کسب منافع اقتصادی، تقویت ثبات و مؤلفه قدرت و تهدیدزدایی از ایران و کشورهای حامی جبهه مقاومت، تقویت روحیه دینی و فرهنگ جهاد و شهادت‌طلبی، وحدت و انسجام درونی نیروهای حامی مقاومت و تغییر معادلات منطقه‌ای به نفع محور مقاومت و صدور انقلاب اسلامی، تقویت قدرت چانه‌زنی در دیپلماسی و مذاکرات بین‌المللی و حل بسیاری از چالش‌های منطقه‌ای از جمله بحران سوریه و عراق و فلسطین.

بشر از آغاز پیدایش زندگی اجتماعی، تاکنون، همواره در آرزوی دست‌یابی به جامعه‌ای مطلوب، به طراحی آرمان‌شهرهای گوناگون، دست یازیده است. در برابر، خداوند متعال نیز آرمان‌شهر والای انسانی الهی را طراحی، تبیین و وعده داده‌ است که بشریت، با ظهور حضرت مهدی؟عج؟، آن جامعه‌ برخاسته از تعالیم وحیانی را تجربه خواهد کرد. براساس آموزه‌‌های قرآن و روایات، این آرمان‌شهر، دارای ویژگی‌‌های ممتاز و بی‌بدیلی است که آن‌ را نسبت به آرمان‌شهرهای دیگر، شاخص و برجسته می‌کند. یافته‌های این پژوهش که با روش توصیفی _ تحلیلی به بازخوانی آیات و روایات پرداخته، مدلل نموده است که آرمان‌شهر مهدوی، دارای ده‌‌ ویژگی بی‌همانند: 1. حتمیت تحقق آرمان‌شهر مهدوی؛ 2. جهان‌گستردگی و فراگیر بودن؛ 3. ولایتِ مداوم انسان کامل؛ 4. عدالت و حق‌مداری گسترده؛ 5. اتحاد و همبستگی توحیدمدار مردمان؛ 6. شکل‌گیری ارتباطات و مناسبات صحیح انسانی؛ 7. بنیادگذاری سبک زندگی مردم بر آموزه‌های دین الهی؛ 8. آزادی فردی، اجتماعی و معنوی؛ 9. امنیت گسترده و دادن پناهندگی به حقیقت‌پژوهان؛ 10. آبادانی، رشد و استواری اعجاب‌برانگیز می‌‌باشد. برخی از این ویژگی‌‌ها گرچه در اسم، آرمانی مشترک، می‌نماید، ولی با دقت و ژرف‌نگری در کم و کیف آن، بی‌بدیل و ممتاز بودن آنها، آشکار می‌‌‌‌گردد.

با توجه به اصالت مهدویت در باور شیعه و اهل‌سنت، این اندیشه از جایگاه مستحکمی در بین مسلمانان برخوردار است. برخی از علما و مورخین شهیر اهل‌سنت نیز به نقل روایی و تاریخی میلاد امام زمان؟عج؟ پرداخته‌اند. در این پژوهش، انکار میلاد امام دوازدهم شیعه توسط پیشران نسل دوم جریان روشنفکری دینی به روش تاریخ اجتماعی نوین و مطالعات حافظه جمعی تاریخی بررسی شده است. هدف این تحقیق با عنایت به دستاوردهای دو حوزه یاد شده، نگاهی نو به مهدویت و نقد اظهار نظر عجولانه پیشران نسل دوم جریان روشنفکری دینی در این رابطه است. در این میان با رد نگاه کارلایلی به تاریخ، تاکید بر رسالت تاریخ اجتماعی در بعد زیست جهان غیر مادی دنبال شده است. این حیطه دربردارندۀ آیین‌ها، باورها و آداب و رسوم ناظر به آنها، معتقدات و رفتارهای دینی مردم است. با توجه به این رویکرد، برکشیدن زوایای تاریک در تاریخ مورد تاکید است. از سوی دیگر گزاره‌های متواتر تاریخی که به نوعی حافظه جمعی تاریخی به شمار می‌آید، انکار اندیشه مهدویت و میلاد مهدی موعود؟عج؟ را به نقد می‌کشد.