جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کريم خود را کتاب هدايت به مسير عبوديت معرفي مي‌نمايد و از روش‌هاي گوناگوني براي نيل آدمي به مقام بندگي استفاده مي‌کند. ازجمله اين روش‌ها استفاده از يکي از مبادي افعال است. اين منبع وحياني با معرفت‌دهي خاص از مبادي فعل در ايجاد انگيزش براي عمل به وظايف بندگي و رسيدن به درجات عالي عبوديت بهره مي‌گيرد. هدف از اين تحقيق بررسي چگونگي معرفت‌دهي قرآن کريم و بهره‌مندي از مبادي فعل در جهت ايجاد انگيزش براي تعالي بندگي است. روش تحقيق «توصيفي ـ تحليلي» است. نتيجه تحقيق آن است كه معرفت‌دهي قرآن کريم کاملاً هدفمند بوده و در آن مبادي فعل، همچون تصور، تصديق به فايده و شوق مدنظر قرار گرفته و در جهت ايجاد انگيزه در انسان براي حرکت در مسير عبوديت است. همچنين قرآن کريم تأثير ويژه‌اي در جهت تقويت گرايش‌ها و اميال باطني که موافق با عبوديت هستند، دارد. معرفت‌دهي قرآن کريم تأثيري مهم در تضعيف اميال و گرايش‌هاي باطني مخالف با بندگي نيز دارد.

يکي از عوامل مؤثر در تفسير قرآن و فهم مراد خداي متعال از ظهور آيات، قرائن عقلي است، قرائن عقلي دوگونه است: 1. معرفت‌ها و معلومات بديهي صارف از ظهور آيات که از قرائن عقلي متصل شمرده مي‌شود. 2. برهان‌هاي عقلي يا معلومات عقلي نظري که از قرائن منفصل آيات است. در تأثير معلومات بديهي در ظهور آيات و لزوم توجه به آن در تفسير آيات اختلافي نيست، ولي در لزوم توجه به برهان‌هاي عقلي يا معلومات عقلي نظري در فهم مراد خداي متعال از ظهور آيات اختلاف است. گروهي آن را مسلّم و مفروغ‌عنه دانسته‌‌‌اند و برخي در مخالفت با آن بر بي‌‌نيازي فهم ظواهر قرآن از علوم عقلي به وجوهي استدلال کرده‌اند. در اين مقاله نخست با روش تحليلي، لزوم توجه به معلومات عقلي نظري در فهم مراد خداي متعال از آيات با بيان سه مقدمه تبيين شده و سپس با روش «تحليلي ـ ‌انتقادي»، ادله مخالفان آن بررسي و به شبهات آنان پاسخ داده مي‌شود.

آيت‌الله سبحاني معتقد است كه آيات «َلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعينَ* إِلاّعِبادَكَ مِنْهُمُ المُخْلَصينَ» (حجر: 39-40) و مانند آن، بر عصمت مخلَصان دلالت دارد؛ زيرا پيراستگى فردى از اغواي شيطان، ملازم با پيراستگى از معصيت و تمرد است؛ و ازآنجاکه انبيا از مخلَصان‌اند، درنتيجه انبيا از گناهان معصوم‌اند. برخي نويسندگان بر استدلال آيت‌الله سبحاني اشکالاتي مطرح کرده‌اند. مسئله اين است که ديدگاه آيت‌الله سبحاني در زمينة اثبات عصمت به‌وسيلة اين دليل چگونه است؟ و آيا اشکالات مطرح‌شده بر آن وارد است يا خير؟ نگارنده در اين مقاله با بررسي واژه‌هاي به‌کاررفته در آيات مربوطه و نيز اشکالات مطرح‌شده بر اين دليل، در‌صدد است که با استفاده از روش تحليلي‌ ـ توصيفي، به تبيين و تحليل اين دليل و بررسي اشکالات آن بپردازد.

آشنايي با قواعد معناشناسي که يکي از شاخه‌هاي علم زبان‌شناسي به‌شمار مي‌آيد، به انسان کمک مي‌کند تا با تأمل در سياق و دقت در مجاورت کلمات، از افق نگاه گوينده يا نگارنده، به متن بنگرد و به زنجيره‌اي پيوسته از معنا دست يابد. واژه «رحمت» که موضوع اين مقاله است، از صفات افعالي الهي است و انسان مي‌تواند با فراهم آوردن زمينه‌هاي لازم، به آن دست يابد. هدف، پاسخ‌گويي به اين پرسش است: «با توجه به روابط همنشيني، معناي رحمت در قرآن چيست؟». روش گردآوري مطالب از گونه «کتابخانه‌اي» و روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي با هدف كشف معناي رحمت از طريق همنشين‌هاي آن در كاربردهاي قرآني سامان يافته است. دستاورد پژوهش شامل برخي واژه‌هاي فعال مثبت در کسب رحمت (اطاعت و درخواست رحمت)، واژه‌هاي فعال منفي (نا‌‌سپاسي و گناه)، واژه‌هاي منفعل از وجود رحمت (زنده شدن زمين و نرمخويي)، واژه‌هاي ملازم رحمت (خدا و ايمان و عمل صالح) است. بر پايه يافته‌هاي پژوهش، معناي نسبي «رحمت» در قرآن، «حمايت و پشتيباني» است با دو زيرشاخه: «حمايت عام» که همه‌ موجودات را دربر مي‌گيرد و «حمايت خاص» که از سوي خداي متعالي، فقط به مؤمنان باتقوا هديه داده مي‌شود.

يکي از مهم‌ترين ملاک‌هاي اعتبارسنجي يک ديدگاه، بازخواني مدعيات آن انگاره از حيث معيارپذيري منطقي است. مدعاي حيرت‌آفريني زبان قرآن که توسط برخي از نوگرايان طرح شده، مدعي ا‌ست، دستيابي ‌به ‌معناي روشن و نهايي آموزه‌ها و گزاره‌هاي قرآن بتمامه ميسور آدميان نيست؛ يعني از يک سو بر مدعاي معماگونگي و ابهام‌آلود ذاتي همه عبارات قرآن تأکيد مي‌شود و از ديگر سو زبان قرآن واجد معاني نامتعين خاتمه‌ناپذير قلمداد مي‌گردد. اين نوشتار مي‌کوشد با کاربست ملاحظات دقيق عقلي و نقلي، اصل داعيه حيرت‌آفريني زبان قرآن را به‌گونه انتقادي تحليل کند. نخست داعيه حيرت‌آفريني زبان قرآن از حيث صحت و درستي منطقي ارزيابي مي‌شود. سپس مجموع گزاره‌هاي ادعايي در باب حيرت‌آفريني زبان قرآن از حيث انسجام منطقي به‌طور جدي کاوش مي‌گردد. روش پژوهش مقاله «اسنادي و تحليلي» بوده و يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن است که مدعاي حيرت‌آفريني زبان قرآن از چند حيث معيارناپذير و مخدوش است: از نظر صحت و درستي منطقي دچار مغالطه‌هاي توجيه‌ناپذير متعددي است؛ و از لحاظ انسجام و سازواري منطقي نيز مدعيات و گزاره‌هاي ادعايي ناهمگن‌ و خودستيز به‌نظر مي‌رسد. بنابراين قرآن از زباني فيصله‌بخش سود مي‌برد؛ يعني عامه انسان‌ها به معناي روشن و نهايي متن دست مي‌يابند.

کمال نهايي انسان را بايد به صورت تک‌بعدي نگريست يا با توجه به ابعاد گوناگون نفس انسان، بايد جنبه‌هاي گوناگوني برايش ترسيم نمود؟ مقاله حاضر با هدف پاسخ‌گويي به اين پرسش و به روش «توصيفي‌ ـ تحليلي»، در قالب تفسير موضوعي، به نتايج ذيل دست يافته است: کمال آدمي براساس ابعاد گوناگون نفس او داراي جنبه‌هاي متفاوتي است. انسان به لحاظ شناختي مي‌تواند به نقطه‌اي برسد که تعلّق خود به پروردگار و رحمت خاص او را به نحو حضوري درک ‌کند. برخورداري از نيرويي فوق مادي و خداگونه، کمال نهايي انسان در بُعد قدرت را محقق مي‌سازد. محبت انسان به خير و کمال مطلق (يعني: خداوند متعال) و نفرت از شرّ و مظاهر آن، بالاترين مرتبه‌ از کمال در بُعد محبت است. احساس رضايت و شادماني در نتيجه قرب به خداوند نيز مطلوب نهايي و غايتي است که انسان‌هاي کامل به آن دست مي‌يابند.