جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند یکی از معجزه‌های پیغمبر خاتم(ص) را کتاب ختمی قرآن قرار داد. این معجزه، سراسر دورۀ ختمی از ظهور پیغمبر خدا(ص) تا پایان این جهان و برپایی جهان آخرت را فرامی‌گیرد. چگونه است که خداوند یکی از معجزه‌های جاودان پیغمبر خود(ص) را کتاب یا کلام قرار داده و نبی(ص) و وصی(ع) را مأمور به ابلاغ، حفظ، تعلیم و تفسیر آن کرده است؟ مناسبت میان سخن وکلام بودن معجزۀ ختمی و مخاطبان عام آن را باید در ورود عقل انسانی به مرتبه‌ای متمایز از پیش جست؛ معجزه‌ای که بتواند همیشه و در همه جا و در همۀ احوال برای عقل حاضر باشد. سراسر این سخن، کلام و کتاب، از واژه‌ها تا ترکیب‌ها و از گسترۀ معانی آن تا سراسر واقع، به علم بی‌پایان الهی مستند است و شرح و تفسیر واقع آن نیز به علم لدنی و بی‌مرز و کرانۀ نبی(ص) و وصی(ع) سپرده شده است. مخاطبان در فهم مقاصد این کتاب، باید همواره شأن اعجازی آن را در نظر داشته باشند. این توجه موجب می‌شود تا مخاطبان شرایط بهره‌مندی از پیغام‌های آن را در خود فراهم سازند. در مراجعه به اعجاز ختمی قرآن، دانش بلاغت، به مثابه‌ یک دانش که علوم زبانی، منطقی و معرفت‌شناختی را در خود جمع کرده است، ضرورت دارد. در این نوشتار، رابطه و مناسبت میان معجزۀ ختمی قرآن با خاصیت عقلی انسان پایۀ نیازمندی به دانش بلاغت در فهم بهتر این معجزه قرار داده شده است.

از حقوق اساسی هر فردی در جامعه، آگاهی از شرایط کشور و مشارکت در تصمیم‌گیری‌های کلان جامعه است، از آنجا که مشارکت سیاسی مستقیم در تمام امور جامعه برای آحاد مردم غیر ممکن است، این ضرورت باید از طریق مکانیزم خاصی از جمله انتخاب نماینده یا نمایندگانی از سوی مردم انجام شود که با حضور در ساختار قدرت و تصمیم سازی امکان حضور مؤثر در تصمیم‌گیری‌ها فراهم گردد. بنابراین در جامعۀ اسلامی این سؤال مطرح است، انتخاب نماینده در سطح جامعه و تصمیم‌گیری جمعی معمولاً به اجماع مطلق نایل نمی‌شود، به صورت عادی به اقلیت و اکثریت منجر می‌گردد، مبانی قرآنی مشروعیت اکثریت چیست، مدعای مقاله گویای این حقیقت است که رأی اکثریت در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مبنای قرآنی دارد؛ لذا با تأکید بر دیدگاه آیت الله موسوی اردبیلی مبنای رأی اکثریت بر اساس نظر ایشان اثبات شده و برای حفظ و صیانت از مشروعیت رأی اکثریت و جلوگیری از فساد، نقد و ارزیابی عملکردها و تصمیم سازی‌ها به صورت مستمر لازم و ضروری است. در نگارش مقاله از روش «تاریخ فکری »[1] استفاده شده است، براساس این روش بین اندیشه و واقعیت‌ های سیاسی - اجتماعی، تعامل دائمی در جامعه برقرار است، تحت تاثیر نیازها و بحران‌ها، اندیشه شکل می‌گیرد و اندیشه تولید شده باعث تغییر و دگرگونی در جامعه می‌شود.

از جمله مباحثی که از دیرباز تاکنون اندیشۀ قرآن پژوهان را به خود معطوف‌نموده‌است، مسئلۀ وجود یا عدم وجود واژگان قرآنی برگرفته از زبان‌های دیگر (موسوم به بحث واژگان دخیل) است. در این میان، پاره‌ای مبانی فکری و اعتقادی موجب شده تا عده‌ای از مستشرقان در برابر این موضوع، موضع ویژه‌ای اتخاذ نمایند و به‌کار رفتن تعدادی واژۀ دخیل درقرآن را دلیل بر غیر وحیانی بودن و اقتباس آن از کتب ادیان سابق تلقی نمایند. باور ما آن است که استفاده از تعداد اندکی واژۀ قرضی پدیده‌ای کاملاً طبیعی و در راستای فرایند وام‌گیری زبانی در دیگر زبان‌ها بوده است. این نوشتارکوششی است، در جهت اثبات نادرستی مبانی نظری بعضی مستشرقان که در سه حوزۀ غیرامّی بودن پیامبر(ص)، غیروحیانی بودن قرآن و عدم تأثیرپذیری آن از کتب آسمانی ادیان سابق از آن‌ها بحث می‌شود.

قرآن مجید در بارۀ تحمیل دین چه موضعی دارد؟ یک پاسخ مشهور این است که مطابق آیۀ «لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ؛ در دین هیچ اجبارى نیست» (البقرة، 256) و یکی دو آیۀ دیگر تحمیل دین جایز نیست. اما کم نبوده‌اند، کسانی که قائل شده‌اند، این آیه با آیۀ جهاد نسخ شده است. ادعای این نوشتار این است که اولاً، مضمون این آیه و آیات مشابه امری عقلی و ارشاد به حکم عقل است و نسخ بردار نیست؛ ثانیاً، این مضمون در بیش از صد آیۀ قرآن که در بیش از شصت سورۀ قرآن، برخی مکی و برخی مدنی و برخی مربوط به اوایل بعثت و برخی مربوط به اواخر آن، پراکنده هستند، تکرار شده است و بنابراین نسخ این مضمون به معنای نسخ قرآن است. علاوه بر این تحمیل دین با تعالیم بنیادین دین از قبیل «انسان‌شناسی»، «رستگاری‌شناسی» و... ناسازگار است. پس عدم جواز تحمیل دین به هر درجه و اندازه از مسلمات قرآن مجید است.

تاریخ‌گذاری قرآن و شناخت زمان و مرتبۀ تاریخی آیات و سور قرآنی یکی از مهم‌ترین مباحث روز علوم قرآنی است. قرآن پژوهان معاصر ایرانی در این زمینه تحقیقاتی داشته‌اند که به دو گروه عمدۀ متن‌گرایان و نقل‌گرایان تقسیم می‌شوند. این مقاله ضمن بیان دیدگاه‌های فوق و بررسی روش‌های تاریخ‌گذاری آن‌ها که شامل «آهنگی- موضوعی»، «مضمون نگری»، «ریاضی- آماری»، «نقلی محض» و «نقل متکی بر متن» می‌شود، به این نتیجه رسیده که مطمئن‌ترین راه در تاریخ‌گذاری قرآن «نقل متکی بر متن» است.

التفسیر البیانی للقرآن الکریم اثر عایشه عبدالرحمن معروف به بنت‌الشاطی از جملۀ آثار موفق گرایش تفسیر ادبی معاصر محسوب می‌شود. بنت‌الشاطی ادعا می‌کند، اصلی‌ترین مبنای فکری امین خولی ـ بنیان‌گذار گرایش تفسیر ادبی ـ یعنی فهم قرآن به عنوان متنی ادبی و تطبیق قواعدِ فهمِ متونِ ادبی بر قرآن را جهت فهم درست آن پذیرفته است اما این نوشته بر آن است تا نشان دهد، وی به کفایت قرآن، یعنی بی‌نیازی فهم قرآن از داشتن اطلاعات تاریخی پیشینی، نیز به اصالت مفهومی قرآن[1]، یعنی اصل بودن مفهوم در برابر عبارات زیبای ادبی قرآن قائل است. بنابراین می‌توان گفت، بنت‌الشاطی برخلاف امین خولی، تطبیق تمامی قواعد فهم متون ادبی بر قرآن را لازم نمی‌داند. البته او با اجرای عمدۀ مراحل پیشنهادی امین خولی توانسته است، اثری مقبول و به دور از اسرائیلیات و با بهره‌گیری از دانش زبان‌شناسی بیافریند. بنا براین در این نوشتار پس از بیان خلاصه‌ای از روش امین خولی، مطابق آنچه در مقدمۀ بنت‌الشاطی آمده است، اشتراکات وتفاوت‌های مبانی تفسیری بنت‌الشاطی با امین خولی به صورت گسترده آشکار می‌شود.